Σε μια εποχή που ο ελληνικός κινηματογράφος αναζητά νέα ταυτότητα, ο Παντελής Βούλγαρης τολμά να επιστρέψει με μια βαθιά ανθρώπινη ταινία που ρίχνει φως σε μια επώδυνη περίοδο του παρελθόντος μας: τον εμφύλιο. Δίνοντας μάλιστα για τίτλο της το σύνθημα των μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού: «Ψυχή βαθιά».....Η Βικτώρια Χαραλαμπίδου στο ρόλο της αντάρτισσας Γιαννούλας του Δημοκρατικού Στρατού, παρέα με τους συντρόφους της. Ηταν όνειρο ετών να κάνει μια ταινία για τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Και το πραγματοποίησε έπειτα από δεκαετή έρευνα, πολλά ταξίδια στην Καστοριά, το Γράμμο και το Βίτσι, και τη βοήθεια της Ιωάννας Καρυστιάνη στο σενάριο.
Στο φόντο της ταινίας, που θα βγει στις αίθουσες από τις 22 του μηνός σε διανομή της Village Films, και η επιβλητική κορυφή του Μάνκοβιτς, όπου για χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου το '49, οι ντόπιοι έβρισκαν σκελετούς ανταρτών πάνω από πολυβόλα. Και ήρωές της δύο βοσκόπουλα από το Γράμμο, 15 και 17 χρόνων, που επιστρατεύονται από τις δύο αντίπαλες παρατάξεις, καθώς γνωρίζουν καλά τα περάσματα της περιοχής: ο Ανέστης (Χρήστος Καρτέρης) και ο Βλάσης (Γιώργος Αγγέλκος).
Κάθε πρόσωπο, μια ιστορία
Μέχρι και ο Θανάσης Βέγγος εμφανίζεται εδώ σ' έναν κόντρα, σπαρακτικό ρόλο: ενός χωρικού που έρχεται να ζητήσει τη σορό του εγγονού του που υπηρετούσε στον Εθνικό Στρατό. Στο φιλμ, που ντύθηκε μουσικά από τον Γιάννη Αγγελάκα, συμπρωταγωνιστούν οι Γιώργος Συμεωνίδης, Βαγγέλης Μουρίκης, Βικτώρια Χαραλαμπίδου και Κώστας Κλεφτόγιαννης.
Το ένα από τα δύο παιδιά, ο Γ. Αγγέλκος, κατάγεται στ' αλήθεια από αυτά τα μέρη. Πήγαινε μάλιστα ακόμα στο σχολείο όταν του δόθηκε ο ρόλος. Και έχασε τη χρονιά λόγω απουσιών στα γυρίσματα. Αλλά κι ένας δάσκαλος του συμμετείχε στην ταινία, όπως πολλοί ακόμα από την περιοχή. «Ο ένας παππούς μου ήταν στον Εθνικό Στρατό και ο άλλος αντάρτης», μας αποκάλυψε ο μικρός. Ηταν άλλωστε συνηθισμένο αδέρφια να στρατολογούνται από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. «Την εποχή εκείνη ήταν σε μεγάλο βαθμό θέμα τύχης το πού θα βρεθείς» λέει ο Π. Βούλγαρης. «Εβλεπαν τα τσοπανόπουλα και τα παίρνανε. Και ο Εθνικός Στρατός και ο Δημοκρατικός. Στην ταινία, βέβαια, ο Βλάσης εντάσσεται τελικά ενεργά στην ομάδα».
- Υπήρχαν και περιπτώσεις που ο ένας αδερφός σκότωσε τον άλλο;
«Ασφαλώς. Σε μια μάχη στο Βίτσι ένας από τους αντάρτες έτρεξε στο πτώμα ενός φαντάρου για να του πάρει τις μπότες. Οταν γύρισε όμως το νεκρό, είδε πως ήταν ο αδερφός του. Και αυτοκτόνησε».
- Στην ταινία δείχνετε ένα φαντάρο που, αναγνωρίζοντας σε ένα πτώμα νεαρής αντάρτισσας μια παλιά του συμμαθήτρια, αναρωτιέται σοκαρισμένος αν τη σκότωσε αυτός...
«Ξέρετε πόσες τέτοιες ιστορίες έμαθα; Κάθε πρόσωπο της ταινίας αντιπροσωπεύει πλήθος στοιχείων. Το βασικό πάντως για μένα ήταν να έχω στην ιστορία τα δύο αδέρφια και να γυρίσω την ιστορία τους σε αυτά τα δύο βουνά: συχνά συμβαίνει ο χώρος να μου δημιουργεί μια πρόκληση. Στον Γράμμο ακόμα και σήμερα η υλοτομία είναι επισφαλής. Εχουν ακόμα απομείνει πυρομαχικά μέσα στα δένδρα...».
- Εχετε ενσωματώσει πάντως αυτούσιο ένα συγκλονιστικό πραγματικό περιστατικό που διαδραματίστηκε στα χιόνια.
«Ναι. Εγινε στα Αγραφα, στη Γιάλα, αλλά το μετέφερα εδώ: ένα βράδυ με χιονοθύελλα οι αντάρτες βρήκαν καταφύγιο στις σκηνές των αντιπάλων τους. Αντάρτες και στρατιώτες μόνιασαν για ένα βράδυ απέναντι στην εκδίκηση της φύσης. Το επόμενο πρωί ο πόλεμος ξανάρχισε... Το έχει κάνει διήγημα ο Δημήτρης Χατζής στους "Ανυπεράσπιστους"».
- Αυτό που μένει στον θεατή είναι η εγγύτητα των αντίπαλων ομάδων. Μέχρι που ανταλλάσσουν λόγια ή συναντιούνται στο ποτάμι...
«Μα τόσο κοντά πολεμούσαν. Μου είπαν πως ένας αντάρτης πληροφόρησε από το χωνί έναν στρατιώτη ότι γένησε η γυναίκα του και έκανε αγοράκι. Οταν άρχισα να σχεδιάζω τις αποστάσεις για την ταινία, έπεσαν στα χέρια μου αυθεντικές σκηνές γυρισμένες από το κινηματογραφικό συνεργείο του Δημοκρατικού Στρατού: και είδα πως δεν είχα κάνει λάθος. Ενα μέρος αυτού του υλικού το είχαν κινηματογραφήσει ο Μάνος Ζαχαρίας και ο Γιώργος Σεβαστίκογλου. Χρόνια μετά το ανακάλυψε ο Ροβήρος Μανθούλης στην κινηματογραφική λέσχη της Τασκένδης. Εκεί είδα φάτσες, ενδυμασίες, οπλισμό, τρόπο πολέμου».
- Η Βικτώρια Χαραλαμπίδου, που ενσαρκώνει την αντάρτισσα Γιαννούλα, έχει μια ιδιαίτερη προφορά...
«Μα, από εκεί κατάγεται. Ο παππούς της πήρε μέρος στον εμφύλιο. Ετσι βρέθηκε στη Ρωσία. Η ντοπιολαλιά της είναι των Μακεδόνων της εποχής».
- Πάντως, κρατήσατε απόλυτα τις ισορροπίες. Εκεί που βλέπεις ένα κομμένο κεφάλι σ' ένα σακί -έργο των ανταρτών-, να' σου λίγο αργότερα και τα μαντάτα για ένα άγρια δολοφονημένο βρέφος αντάρτισσας... Σαν να είναι όλα υπολογισμένα με το υποδεκάμετρο.
«Μετά από 60 χρόνια, προσπάθησα να είμαι δίκαιος -κυρίως ως προς τα νέα παιδιά: τους αντάρτες και τους φαντάρους που πρωταγωνίστησαν σε αυτόν τον κυκλώνα του αίματος, ξεκομμένοι πάνω στα βουνά, χωρίς να ξέρουν γιατί είναι εκεί. Με ρωτάνε γιατί περίμενα τόσα χρόνια για να γυρίσω την ταινία. Οι Ισπανοί γυρίζουν ακόμα δύο και τρεις ταινίες το χρόνο για τον ισπανικό εμφύλιο.
«Στην Ελλάδα περάσαμε ένα μεγάλο διάστημα λογοκρισίας μέχρι το '74. Για τον κινηματογραφιστή ή τον λογοτέχνη, βέβαια, η μεγάλη πρόκληση είναι να προσπαθήσει να καταλάβει πώς συμπεριφέρεται ο άνθρωπος. Οπως στο "Ολα είναι δρόμος" με ενδιέφερε πώς συμπεριφέρεται ένας φύλακας στον Εβρο ή ένας τύπος που τα σπάει όλα σε ένα σκυλάδικο».
«Ο κόσμος έχει μνήμη»
- Δεν σας προβληματίζει που τελευταία ο κόσμος πριμοδοτεί ένα άλλο είδος σινεμά;
«Ο κόσμος έχει μνήμη. Υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν χρόνια να δουν μια τέτοια ταινία. Μπορεί να πηγαίνουν στην κωμωδία, να τα φέρνουν δύσκολα βόλτα, αλλά περιμένουν να δουν και πώς τους έχει σημαδέψει η χώρα τους. Σας θυμίζω τις "Ζωές των άλλων": βγήκε σε δύο σινεμά και από στόμα σε στόμα έγινε επιτυχία. Και ο κόσμος δεν πήγε να δει πώς λειτουργούσε τότε η Στάζι -για την ανθρώπινη δοκιμασία ενδιαφέρθηκε».
- Πιστεύετε πως τα ελληνικά κόμματα ακόμα ποντάρουν στην μετεμφυλιακή πόλωση;
«Σαν αίσθηση σίγουρα υπάρχει, αν και 60 χρονια μετά έχει μεταλλαχθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι καμία από τις δύο παρατάξεις δεν ζήτησε ποτέ συγνώμη. Μόνο μια συμφιλιωτική συνάντηση μεταξύ Βαφειάδη και Τσακαλώτου είχαμε. Ενώ όμως η ιστορική έρευνα έχει προχωρήσει πολύ, λείπουν οι καλλιτεχνικές προσεγγίσεις: μόνο αυτές μπορούν να δουλέψουν προς μια ουσιαστική συμφιλίωση. Το ΛΑΟΣ μέχρι που έφερε το θέμα στη Βουλή: γιατί κάνω μια τέτοια ταινία ειδικά τώρα...».
- Τις πρόσφατες εκλογές πώς τις είδατε;
«Ευχή μου για τη νέα κυβέρνηση είναι να αγαπά πραγματικά και τον πολιτισμό. Και να σταθεί δίπλα σ' αυτή τη νέα γενιά των ταλαντούχων κινηματογραφιστών. Στους νέους της "Ομίχλης"».
- Υπάρχουν και οι νέοι του περασμένου Δεκεμβρίου. Τα παιδιά σας κατέβηκαν στον δρόμο;
«Ναι. Τα παιδιά μου έχουν σπουδάσει, έχουν δώσει καλά δείγματα δουλειάς, αλλά παραμένουν άνεργα όπως οι περισσότεροι νέοι με σπουδές και διπλώματα. Η γενιά των 500 ευρώ βιώνει μια τεράστια απογοήτευση και μοναξιά. Αυτή ήταν η αφορμή μαζί με το τραγικό συμβάν της δολοφονίας του Γρηγορόπουλου, για να πουν "Είμαστε εδώ"».
- Εσείς τραβήξατε τίποτε απ' όλα αυτά;
«Παλιότερα η κάμερα ήταν πάντα κοντά μου. Επί χούντας έτσι με πιάσανε. Αλλα τώρα μεγάλωσα...»
- Στην ταινία οι βολές σας στρέφονται ξεκάθαρα προς τους Αμερικάνους. Λίγοι γνώριζαν πως πρωτοδοκίμασαν σε μας τις βόμβες ναπάλμ.
«Ναι, δεν είναι πολύ γνωστό. Κάποιες δοκιμαστικές βολές είχαν γίνει και στον Δεύτερο Παγκόσμιο, αλλά οι βόμβες αυτές με την οριστική τους σύσταση χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά στον Γράμμο και το Βίτσι».
- Εμφανίζετε, πάντως, την ηγεσία της χώρας και του Εθνικού Στρατού να αντιτίθεται στη ρίψη ναπάλμ.
«Μα υπάρχουν ντοκουμέντα σύμφωνα με τα οποία ο Εθνικός Στρατός αντιδρούσε σε αυτού του είδους την εκκαθάριση».
- Πολλοί, ωστόσο, υποστηρίζουν πως όλα έγιναν με την ανοχή και την υπόδειξή του...
«Πόλεμος ήταν. Ηθελαν να τελειώσει αυτή η ιστορία. Ηταν δύσπιστοι, αλλά έκαναν αυτό που έπρεπε να κάνουν. Γνώριζα εξαρχής πως κάποιοι με παρωπίδες ίσως ενοχληθούν. Και από τις δύο πλευρές. Και με τα "Πέτρινα χρόνια" και το "Happy Day" είχα αντιδράσεις. Και αργότερα θεωρήθηκαν ταινίες αντιπροσωπευτικές της εποχής. Είναι πολλά τα περιστατικά όπου δεξιοί στρατιώτες προστάτευσαν αντάρτες. Και το αντίστροφο. Μακάρι λοιπόν η ταινία να ανοίξει μια ουσιαστική κουβέντα. Κι εγώ να μάθω ήθελα».
- Πάντως, την ταινία σας «Ψυχή βαθιά» την ονομάσατε. Από τους αντάρτες...
«Η καρδιά μου είναι αριστερή. Είναι γνωστό αυτό».
Δημοσίευση σχολίου