Τρυφερή συνάντηση Tu-95 και F-14 σε αναμνηστική φωτογραφία του Ψυχρού πολέμου.Αυτά συνέβαιναν στην απεραντοσύνη των ωκεανών. Τί γίνεται όμως με τον χάρτη της χώρας μας;
Δόγματα και όπλα στον χάρτη της Ελλάδας
Ο Θουκυδίδης μας λέει πως ο Περικλής χρησιμοποίησε την έκφραση «Μέγα (γαρ) το της θαλάσσης κράτος». Ο οξυδερκής πολιτικός ουσιαστικά διατύπωσε εύστοχα σε μια φράση, που για τα μέτρα της εποχής ισοδυναμούσε με δόγμα, τη στρατηγική σύλληψη του Θεμιστοκλή λίγες δεκαετίες νωρίτερα. Ο Περικλής, μάλιστα, δεν έμεινε στη θεωρία αλλά συνέταξε συγκεκριμένη στρατηγική για να αντιμετωπίσει τον εχθρό της πόλης, τη Σπάρτη, η οποία ήταν η αναμφισβήτητη κυρίαρχη στρατιωτικά στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τη στρατηγική του Περικλή, η Αθήνα θα κυριαρχούσε στη θάλασσα και θα οχυρωνόταν πίσω από τα Μακρά Τείχη της, με εξασφαλισμένο τον ανεφοδιασμό της μέσω του Πειραιά. Για αυτό το σκοπό ο στόλος θα αποτελείτο πλέον από 300 τριήρεις, άφρακτες (χωρίς κατάστρωμα ώστε να είναι ελαφρύτερες και ταχύτερες), με μικρότερα αγήματα πεζοναυτών (10-14 όταν οι υπόλοιποι φόρτωναν έως και 40) και με τα καλύτερα εκπαιδευμένα πληρώματα της Ελλάδας τα οποία μπορούσαν να εκτελέσουν περίπλοκους ελιγμούς και τακτικές όπως ο Περίπλους, ο Διάπλους και ο αμυντικός Κύκλος, ώστε να επικρατούν κυρίως μέσω εμβολισμών και όχι με οπλιτομαχίες. Η τριήρης δεν ήταν ένα αξιόπλοο σκαρί στην κακοκαιρία. Με βύθισμα μόλις 1μ. ήταν κατασκευασμένη για ταχύτητα και ευελιξία, όχι για ανοικτές θάλασσες. Επίσης, δεν υπήρχε καθόλου χώρος για προμήθειες. Κάθε βράδυ τα πληρώματα έβγαιναν στην ξηρά προς αναζήτηση νερού, τροφής, ξύλων για μαγείρεμα. Όμως το Αιγαίο είναι μια θάλασσα στην οποία όπου και να βρίσκεσαι έχεις οπτική επαφή με την ξηρά (με εξαίρεση κάποια σημεία στο Καρπάθειο). Συνεπώς η τριήρης, το υπερόπλο αυτό της αρχαιότητας, ήταν ξεκάθαρα σχεδιασμένο για επιχειρήσεις στον συγκεκριμένο χάρτη.
Στην ξηρά οι Αθηναίοι έδωσαν περισσότερη προσοχή στη δημιουργία ιππικού και φρουρίων διασπαρμένων στην Αττική (όπως αυτό της Οινόης) από τα οποία θα εφορμούσαν για να παρενοχλούν τους εισβολείς Πελοποννησίους όταν αυτοί θα γύρευαν προμήθειες στην ύπαιθρο. Ταυτόχρονα, ο Αθηναϊκός στόλος εκτελούσε καταδρομικές επιδρομές στα αφύλακτα παράλια της Πελοποννήσου και αποχωρούσε πριν προλάβουν να στείλουν στράτευμα οι Σπαρτιάτες. Δηλαδή τόσο οι ναυτικές όσο και οι χερσαίες δυνάμεις της Αθήνας μπορούσαν να εμφανίζονται και να κτυπούν αστραπιαία, εκεί που ο εχθρός δεν το περίμενε.
Συνολικά η στρατηγική του Περικλή ήταν εξαιρετική, προσαρμοσμένη απόλυτα στον χάρτη και την Αθηναϊκή ναυτοσύνη, πατέρας της οποίας ήταν ο Θεμιστοκλής. Επένδυσε ακόμα περισσότερο σε αυτό που ήδη ήξερε να κάνει καλά η Αθήνα – τη θάλασσα. Κεφαλαιοποίησε στο μέγιστο την τεχνογνωσία σε τριήρεις ενώ ταυτόχρονα ακύρωνε παντελώς την τεχνογνωσία του αντιπάλου στις οπλιτικές μάχες εκ παρατάξεως.
Παρόλα αυτά η Αθήνα τελικά νικήθηκε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Για λόγους που δεν μπορούσαν να έχουν προβλεφθεί από τον κατά τα άλλα ιδιοφυή Περικλή. Η επιστήμη της εποχής δεν γνώριζε την έννοια των μικροβίων και των λοιμωδών ασθενειών, συνεπώς κανείς δε θα μπορούσε να είχε προβλέψει πως αν στριμώξεις 200.000 ψυχές πίσω από τα Μακρά Τείχη, αργά ή γρήγορα θα τους θερίσει κάποια επιδημία. Έτσι και έγινε. Ο Μεγάλος Λοιμός αποδεκάτισε την πόλη και στοίχισε τη ζωή ακόμα και του ίδιου του Περικλή, του ηγέτη της πόλης και θεμελιωτή του δόγματος Μέγα το της Θαλάσσης Κράτος. Το κενό εξουσίας, η κατάσταση σοκ στην οποία βρίσκονταν οι Αθηναίοι, αλλά και η έπαρσή τους σχετικά με την παντοδύναμη θαλασσοκρατορία τους, οδήγησαν στην εξαιρετικά λανθασμένη επιλογή της Σικελικής εκστρατείας. Αγνόησαν την προσεκτική στρατηγική του Περικλή και ενεπλάκησαν στη μακρόχρονη και αιματηρή πολιορκία των Συρακουσών, χωρίς κανένα στρατηγικό όφελος. Η Αθήνα μόλις είχε ανακάμψει δύσκολα από τον Λοιμό και συνέχιζε τον πόλεμο. Όμως μια δεύτερη καταστροφή στη Σικελία αποδείχτηκε υπερβολικά βαρύ πλήγμα. Η πόλη δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει οικονομικά και δημογραφικά. Ο στόλος που απέμεινε, πολέμησε γενναία και κέρδισε πολλές ναυμαχίες, όμως, την πρώτη φορά που αιφνιδιάστηκε και καταστράφηκε στους Αιγός Ποταμούς ήρθε το τέλος. Η πόλη συνθηκολόγησε και η Αθηναϊκή «αυτοκρατορία» διαλύθηκε.
Ο χάρτης της Ελλάδας συνέχισε ανά τους αιώνες να τροφοδοτεί τον λαό μας, είτε το θέλαμε είτε όχι, με περίσσια ναυτική τεχνογνωσία. Από τους Βυζαντινούς δρόμωνες και το υγρό πυρ, τους μπουρλοτιέρηδες της Επανάστασης, μέχρι το «πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου» του ναυάρχου Κουντουριώτη από το θωρηκτό Αβέρωφ, οι Έλληνες πάντα απολαμβάναμε ένα πλεονέκτημα στη θάλασσα έναντι των Ασιατών αντιπάλων μας. Από τις πεντηκόντορους της εποχής του Χαλκού που εμπορεύονταν με τους λαούς της Αν. Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, μέχρι την σημαντική εξαγωγική βιομηχανία παραγωγής ιστίων του 18ου και 19ου αιώνα, και μέχρι, τελικά, τον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο του πλανήτη στους 20ο και 21ο αιώνα (με δεύτερους και καταϊδρωμένους τους Κινέζους), ένα είναι σίγουρο: Το ανάστημα της μικρής Ελλάδας μεγαλώνει όποτε κοιτάζει προς τη θάλασσα.
Μετά τις λαμπρές νίκες επί του Οθωμανικού στόλου στις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου (1912-13) ο Ελληνικός στόλος ήταν ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος του Αιγαίου. Σε εκείνο το χρονικό σημείο θα έπρεπε η χώρα να κοιτάξει πάλι προς τη θάλασσα. Θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει μια σειρά σταδιακών επενδύσεων σε επιπλέον ναυτική ισχύ, τεχνογνωσία και σχεδιασμό. Δυστυχώς όμως η Ελλάς, όπως και η αρχαία Αθήνα, δεν διαχειρίστηκε σωστά τη δόξα της. Αντί για το δόγμα Μέγα το της Θαλάσσης Κράτος η Ελλάς εκείνη την εποχή συνεπαρμένη από τις εξελίξεις λογάριαζε ως εθνικό δόγμα τη Μεγάλη Ιδέα. Έτσι, όταν πολύ σύντομα η τύχη ευνόησε τη χώρα μας τόσο ώστε να αποβιβάσουμε στρατεύματα στη Σμύρνη με τις ευλογίες των συμμάχων μας, εμείς αντί να εντάξουμε την ευνοϊκή συγκυρία σε μια γενικότερη στρατηγική γύρω από τη θαλάσσια σφαίρα ισχύος και επιρροής μας, απομακρυνθήκαμε από τη θάλασσα. Θέσαμε στόχους υπεράνω των δυνάμεων και της τεχνογνωσίας μας. Αποξενωθήκαμε από συμμάχους και θυσιάσαμε τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας κυνηγώντας προσωπικές και συλλογικές ματαιοδοξίες. Χάσαμε μια εξαιρετική ευκαιρία να καταστήσουμε το Αιγαίο μια Ελληνική λίμνη και να θέσουμε τις βάσεις για επέκταση σε άλλες θάλασσες. Εν τέλει, το τραγικό αποτέλεσμα της Μικρασιατικής Εκστρατείας έμοιαζε ανατριχιαστικά πολύ με εκείνο της Σικελικής Εκστρατείας για τους Αθηναίους.
Τροφή για σκέψη
Για να κλείσει αυτό το αρκετά μακροσκελές άρθρο, ήρθε η ώρα των συγκρίσεων με τη σημερινή εποχή. Ωστόσο αντί συμπερασμάτων, όπου ο γράφων παίρνει ο ίδιος μια ξεκάθαρη θέση, ακολουθεί μια σειρά από θέματα που πηγάζουν από το παρόν ανάγνωσμα και αποτελούν τροφή για σκέψη και, ελπίζω, για διάλογο μεταξύ των αναγνωστών του άρθρου.
Ι) Το πρώτο κυνήγι μαγισσών
Ούτε ο Μακάρθυ, ούτε καν η Καθολική Εκκλησία δεν είναι οι εμπνευστές του κυνηγιού μαγισσών. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι το εφηύραν και αυτό. Οι Αθηναίοι για να προστατέψουν τη νεογέννητη δημοκρατία τους από τον κίνδυνο της τυραννίδας θεσμοθέτησαν τον εξοστρακισμό. Όποιος πολίτης συγκέντρωνε υπερβολική ισχύ και δημοφιλία ήταν δυνητικά ένας τύραννος. Οποιοσδήποτε δημαγωγός μπορούσε να τον κατηγορήσει στην Εκκλησία του Δήμου και να σπείρει το φόβο στους συμπολίτες του, οι οποίοι στη συνέχεια ψήφιζαν για να τον εξορίσουν από την πόλη. Όπως ήταν φυσικό, τον θεσμό του εξοστρακισμού καταχράστηκαν πολλοί για μικροπολιτικά συμφέροντα. Ήρωες της πόλης όπως ο Κίμων, ο Αριστείδης, ακόμα και ο Θεμιστοκλής, εξοστρακίστηκαν. Ο Θεμιστοκλής μάλιστα έζησε τα τελευταία του χρόνια στην αυλή του Πέρση βασιλιά, προδομένος από την πόλη που έσωσε και φιλοξενούμενος από τον πρώην εχθρό του.
ΙΙ) Συμμαχία ή Μαφία;
Η Μαφία είναι ένας οργανισμός που σου ζητάει χρήματα για προστασία. Προστασία από ποιον; Μα από την ίδια τη Μαφία φυσικά! Η ευρέως αποδεκτή πεποίθηση πως η Μαφία επινοήθηκε στην Ιταλία είναι και αυτή λάθος. Μετά την κατανίκηση του υπόλοιπου Περσικού στόλου στη ναυμαχία της Μυκάλης (479 π.Χ.) η κυρίαρχος του Αιγαίου Αθήνα ίδρυσε τη Συμμαχία της Δήλου. Οι συμμαχικές πόλεις (κυρίως νησιωτικές) συνεισέφεραν στον κοινό αγώνα έναντι του εχθρού του γένους εξ ανατολών είτε με πλοία, είτε με χρήματα, είτε και με τα δύο. Το ταμείο της συμμαχίας εγκαταστάθηκε στο νησί της Δήλου. Αργότερα η Αθήνα μετέφερε το θησαυροφυλάκιο στην Ακρόπολη. Ο Περσικός κίνδυνος είχε εκλείψει, οι αμοιβές για προστασία όμως παρέμεναν. Τελικά, η Αθήνα απαίτησε από τους συμμάχους της να την συνδράμουν στον πόλεμο κατά της Σπάρτης. Όποια πόλη δεν συμμορφώθηκε, όπως π.χ. η Μήλος, δέχτηκε επίσκεψη και ισοπεδώθηκε από τις Αθηναϊκές τριήρεις τις οποίες το ίδιο το θύμα είχε εν μέρει χρηματοδοτήσει για να το προστατεύσουν!
ΙΙΙ) Το σύγχρονο Ελληνικό δόγμα αποτροπής
Το μεταπολεμικό δόγμα για την άμυνα της χώρας έχει συρρικνωθεί μόνο στην έννοια της αποτροπής. Μετά την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ μάλιστα, το δόγμα συρρικνώθηκε ακόμα περισσότερο, στην αποτροπή αποκλειστικά της Τουρκίας. Ακόμα χειρότερα, ασχολείται σπασμωδικά με το πώς θα εξοπλιστούν ή/και θα αναδιοργανωθούν οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας μας για να αποκρούσουν μια ένοπλη απόπειρα της γείτονος. Δυστυχώς πουθενά στον ορίζοντα δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο του ναυπηγικού προγράμματος του Θεμιστοκλή. Ένας προγραμματισμός δηλαδή που θα ενισχύσει την Εθνική Ασφάλεια ενισχύοντας την οικονομία, την ανταγωνιστικότητα της εγχώριας βιομηχανίας και εν τέλει τις ένοπλες δυνάμεις με εθνικά προϊόντα που θα έχουν σχεδιαστεί εξ αρχής για τις ανάγκες τους – όχι για τις ανάγκες κάποιου άλλου ναυτικού με άλλο δόγμα! Ακόμα χειρότερα, τέτοιο σχεδιασμό υλοποιεί εδώ και χρόνια ο αντίπαλος. Μπορεί ο Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν να μην είναι «Θεμιστοκλής» και σίγουρα δεν θα προταθεί ποτέ για το Νόμπελ Οικονομίας. Ωστόσο, θα παραδώσει στον διάδοχό του ένα πολύ ισχυρότερο ναυτικό από αυτό που παρέλαβε και μια ανταγωνιστική εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Ίσως οι Τούρκοι έχουν μελετήσει περισσότερο την Ελληνική ιστορία από εμάς.
ΙV) Δύο χάρτες – ένα δόγμα;
Ο πόλεμος στο Αιγαίο παρουσιάζει προκλήσεις, καθώς τα Τουρκικά παράλια βρίσκονται πολύ κοντύτερα στα νησιά μας απ’ ότι η Ελληνική ενδοχώρα. Ταυτόχρονα όμως παρουσιάζει και πλεονεκτήματα για τον αμυνόμενο. Τα νησιά μας είναι «αβύθιστα αεροπλανοφόρα» (κλισέ αλλά αληθινό) με θέσεις για συστοιχίες αντιαεροπορικών και αντιπλοϊκών πυραύλων, πυροβολικού κ.λπ. (γι’αυτό άλλωστε οι Τούρκοι επιμένουν να τα αποστρατιωτικοποιήσουμε). Τα ανάγλυφο του βυθού του Αιγαίου παρουσιάζει ευκαιρίες για απόκρυψη υποβρυχίων σε θέσεις που τυφλώνουν τα αντίπαλα σόναρ. Οι νησίδες και οι όρμοι κρύβουν ολόκληρες πυραυλακάτους από τον εχθρό. Αυτός ο χάρτης λοιπόν προσανατολίζει το ΠΝ σε επιχειρήσεις πολλών αυτόνομων μονάδων πολλαπλών ρόλων και όχι σε στολίσκους με πλοία εξειδικευμένων ρόλων που θα αλληλοκαλύπτονται. Όμως η Ανατολική Μεσόγειος και η προστασία του Καστελόριζου και της Κύπρου αλλάζουν τα δεδομένα. Εκεί ο στόλος θα πρέπει να προβάλλει ισχύ για μεγάλο χρονικό διάστημα και να επιβιώσει σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον χωρίς φυσική κάλυψη στην επιφάνεια ή το βυθό και με ελάχιστη αεροπορική κάλυψη λόγω απόστασης. Το μεγάλο μέγεθος, η αυτονομία, ο εξοπλισμός και ο φόρτος όπλων των μονάδων του ΠΝ θα είναι κομβικής σημασίας εκεί. Πώς γίνεται το ίδιο πλοίο που θα είναι κατάλληλο για το Αιγαίο να είναι κατάλληλο και για την Ανατολική Μεσόγειο;
V) Δόγμα Ενιαίου Αμυντικού Χώρου – στα χαρτιά μόνο;
Η προστασία του Κυπριακού Ελληνισμού είναι Εθνική υπόθεση. Από ένα δόγμα, ωστόσο, πρέπει να προκύπτουν οι στρατηγικές, τα όπλα και εν τέλει οι τακτικές που θα εφαρμοστούν στη μάχη. Με εξαίρεση την πρόσφατη συζήτηση για τα Ticonderoga, κανένα άλλο εξοπλιστικό πρόγραμμα ή αμυντικός σχεδιασμός που έχουν συζητηθεί κατά τα μεταπολιτευτικά χρόνια δεν βοηθά ουσιαστικά τις ένοπλες δυνάμεις μας να ανταπεξέλθουν με αξιώσεις στις προκλήσεις της γεωγραφικής θέσης της Κύπρου. Από πλευράς διπλωματίας επίσης, ο λεγόμενος άξονας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ είναι μια κίνηση στη σωστή κατεύθυνση. Έχει όμως πολύ δρόμο ακόμα μέχρι να μετουσιωθεί σε πρακτική βελτίωση της θέσης των στελεχών των ενόπλων δυνάμεών μας που θα κληθούν να υπερασπιστούν τη μακρινή Κύπρο.
VI) Και τελικά το ερώτημα των 100 ταλάντων
Αν αύριο μας έπεφτε από τον ουρανό ένας θησαυρός αντίστοιχης αξίας με τα 100 τάλαντα του Λαυρίου, δηλαδή μερικών δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ. Τί θα κάναμε για την Εθνική Ασφάλεια;