Η Ελλάδα μέχρι σήμερα είχε γνωρίσει μόνο υποδείξεις-πιέσεις για προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και στις συστάσεις του. Οι τελευταίες έχουν γίνει κατά καιρούς είτε με γνωματεύσεις εμπειρογνωμόνων είτε με εκθέσεις, που γίνονται για όλα τα μέλη του. Η πρώτη χρονολογικά ανάμειξή του στα ελληνικά πράγματα ήταν το 1953.
Hταν τότε που η κυβέρνηση Παπάγου, με υπουργό Συντονισμού τον Μαρκεζίνη, είχε υποτιμήσει κατά 50% τη δραχμή έναντι του δολαρίου. Το μέτρο πάρθηκε με τη σύμφωνη γνώμη και βοήθεια του ΔΝΤ, αφού είχε προηγηθεί σχετικά μεγάλο διάστημα μελετών (η υποτίμηση εκκρεμούσε από τον προηγούμενο χρόνο). Το ίδιο ισχύει και για τα μέτρα που τη συνόδευσαν (προστασία ξένων επενδύσεων, φιλελευθεροποίηση του εξωτερικού εμπορίου, κατάργηση περιορισμών σε εισαγωγές προϊόντων κ.λπ.).
Το ξένο κεφάλαιο τη δεκαετία του 1950 είχε εξασφαλισμένα ειδικά προνόμια και απαλλαγές, που υπερβαίνανε τις προδιαγραφές τις οποίες έθετε το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Ενώ οι απώλειες στη δανειοληπτική φερεγγυότητα της χώρας αντιμετωπίζονταν με αυξήσεις των επιτοκίων. Αλλωστε, τα συνήθη μεγέθη που έμπαιναν στο στόχαστρο του ΔΝΤ (κοινωνικές δαπάνες, μισθοί-συντάξεις, δημόσιες επιχειρήσεις κ.λπ.) ήταν ελάχιστα.
Ιδρυτικό μέλος
Ετσι, ο οργανισμός δεν χρειάστηκε να επέμβει ούτε οι ελληνικές κυβερνήσεις να προσφύγουν σ' αυτόν. Αν και η Ελλάδα ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του. Με συμμετοχή, μάλιστα, στη διαμόρφωσή του, κατά τη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, όπου γεννήθηκε το ΔΝΤ. Στην περίφημη αυτή διάσκεψη, που καθόρισε τη νομισματική εικόνα του κόσμου μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, εκπροσωπήθηκαν 44 χώρες του αντιχιτλερικού συνασπισμού. Ανάμεσά τους και η χώρα μας, μέσω της κυβέρνησης του Καΐρου, αφού ακόμη μαινόταν ο πόλεμος.
Στους 700 περίπου κρατικούς εκπροσώπους, που συνήλθαν στο ξενοδοχείο Mount Washington του Νιου Χαμσάιρ, από τις 1-22 Ιουλίου 1944, συγκαταλεγόταν πενταμελής ελληνική αντιπροσωπεία. Δυο μέλη της, για διαφορετικούς λόγους σε διαφορετικές εποχές, θα σημαδέψουν τη σύγχρονη Ιστορία μας. Πρόκειται για τους Κυριάκο Βαρβαρέσο και Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο πρώτος ήταν επικεφαλής της αντιπροσωπείας και ο δεύτερος μέλος της, ως τεχνικός εμπειρογνώμονας. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε αν ο νεαρός τότε Παπανδρέου διαδραμάτισε ρόλο και ποιον ακριβώς. Ο Κ. Βαρβαρέσος, πάντως, με την ιδιότητα του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας και του πρέσβη-αντιπροσώπου της ελληνικής κυβέρνησης στο εξωτερικό, πήρε ενεργό μέρος στην προετοιμασία της συμφωνίας, ενώ στη διάσκεψη ήταν ένας από τους εισηγητές.
Πριν τη σύγκλησή της, ως υπουργός Οικονομικών (παραιτήθηκε τον Απρίλιο του 1944 όταν πρωθυπουργός αναλάμβανε ο Γ. Παπανδρέου), μετείχε στις διεργασίες για τη σύνταξη του τελικού κειμένου, που παρουσιάστηκε στο Μπρέτον Γουντς.
Με βάση αυτό ιδρύθηκαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και το δολάριο ανακηρύχτηκε ουσιαστικά παγκόσμιο χρήμα.
Σύμφωνα με όσα παραθέτει ο Ηλίας Βενέζης («Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος») στη φάση της προετοιμασίας της διάσκεψης (Ιούνιος 1943 - Ιούνιος 1944), ο Βαρβαρέσος «εξέθεσε τας ελληνικάς αντιρρήσεις, δοθέντος ότι η χώρα μας πολύ ολίγην ωφέλειαν ημπορούσε να περιμένει από το σχέδιον εκείνο, ενώ της εζητεϊτο να αναλάβη σοβαράς υποχρεώσεις ως προς την μέλλουσαν συναλλαγματικήν της πολιτικήν?»
Την ίδια εκτίμηση επανέλαβε προς την ελληνική κυβέρνηση και μετά το τέλος της διάσκεψης. Δεν έπεσε έξω...
Ο Ελληνας «γκουρού»
Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος (1884 -1957) ήταν καθηγητής πολιτικής οικονομίας στη Νομική Αθηνών, υπήρξε για πολλά χρόνια υποδιοικητής και διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος και την περίοδο του μεσοπολέμου δεσπόζουσα φυσιογνωμία στην ελληνική οικονομία. Μετά την απελευθέρωση θήτευσε για ένα διάστημα ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Βούλγαρη αλλά και ως υπουργός, όμως απέτυχε στην εφαρμογή του οικονομικού προγράμματός του. Κλασική θεωρείται η έκθεσή του για την ελληνική οικονομία (1952). Μέχρι τον θάνατό του υπήρξε σύμβουλος της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον.
Το χρονικό της ίδρυσης του ΔΝΤ
Ιούλιος 1944
Συγκροτείται το σύστημα Μπρέτον Γουντς με όργανα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Εχουν προηγηθεί διαβουλεύσεις πάνω από έναν χρόνο, με επίκεντρο ένα βρετανικό και ένα αμερικανικό σχέδιο. Οι θέσεις των ΗΠΑ επικρατούν πλήρως στα βασικά ζητήματα.
Δεκέμβριος 1945
Εναν και πάνω χρόνο μετά το Μπρέτον Γουντς εκπρόσωποι από 28 χώρες συγκεντρώθηκαν στις ΗΠΑ και κυρώσανε τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί εκεί. Ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Τυπικά αρχίζει η λειτουργία του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, με έδρα την Ουάσιγκτον.
Μάρτιος 1946
Συνέρχονται για πρώτη φορά τα διοικητικά συμβούλια του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το κεφάλαιό τους ορίστηκε στα 16 δισ. δολάρια. Τη μεγαλύτερη συμμετοχή (περίπου στο μισό) είχαν οι ΗΠΑ. Ετσι ουσιαστικά και τυπικά μετατρέπονταν σε όργανα του Λευκού Οίκου και της Γουόλ Στριτ.
Δύο υπομνήματα με προτάσεις και θέσεις για τη λειτουργία του Ταμείου
Οι Ελληνες προέβαλλαν αντιρρήσεις...
Σήμερα που η χώρα παραδίδεται στα χέρια του ΔΝΤ, ίσως, φαίνεται περίεργο. Αλλά κάποτε, αν και κατεστραμμένη από τον πόλεμο, η Ελλάδα άρθρωνε λόγο για τις αρχές λειτουργίας του οργανισμού. Οι αντιρρήσεις της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Μπρέτον Γουντς είχαν σχέση με τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, τα κρατικά αποθέματα και τη συμμετοχή της χώρας μας στο αρχικό κεφάλαιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
Ο Βαρβαρέσος υπέβαλε δύο υπομνήματα «εις τα οποία εξεθετε τας ελληνικάς αντιρρήσεις. Το πρώτον υπόμνημα ησχολείτο με το σχέδιον καθ' εαυτό και με την σημασίαν του διά την οργάνωσιν των διεθνών συναλλαγών, και επέκρινε ιδιαιτέρως τας περί Scarce currency διατάξεις».
Πρόκειται για άρθρο του αρχικού σχεδίου, που πρόβλεπε διακρίσεις σε βάρος χωρών που τα αποθεματικά τους δεν ήταν επαρκή (στην τελική συμφωνία θα απαλειφθεί). Στο δεύτερο υπόμνημα επισημαινόταν ότι πρακτικά τα όργανα που δημιουργούνταν δεν θα πρόσφεραν στην αντιμετώπιση των ελληνικών μεταπολεμικών προβλημάτων. Σημαντική ήταν και η παρέμβασή του στην επιτροπή για την ίδρυση του ΔΝΤ. Σύμφωνα με τον Βενέζη, με πρότασή του, αφαιρέθηκε από το κείμενο της συμφωνίας «διάταξις η οποία προέβλεπε την επιβολήν της ρήτρας του χρυσού εις τα δάνεια του ΔΝΤ.
Και η συμμετοχή της Ελλάδος εις το κεφάλαιον της Διεθνούς Τραπέζης από 40 εκατομμύρια εις τα οποία είχεν ορισθεί αρχικώς, περιωρίσθη εις 25 εκατομμύρια δολλάρια»
Τα αποθέματα
Το κεντρικό πρόβλημα για τον Βαρβαρέσο ήταν η διατήρηση των ελληνικών αποθεμάτων σε χρυσό. Αυτά δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθούν ούτε για εξόφληση δανείων ούτε για αγορά αγαθών, αλλά για μελλοντική ανάπτυξη. Η ειρωνεία είναι πως πράγματι αυτό έγινε δυνατό, σε μεγάλο βαθμό, αλλά αμέσως μετά τον πόλεμο θα εξανεμιστούν στο κερδοσκοπικό όργιο που ακολούθησε.
Οπως προκύπτει από τα οικονομικά «πιστεύω» του Βαρβαρέσου, αλλά και του άλλου καθηγητή οικονομολόγου Σμπαρούνη, η ελληνική αντιπροσωπεία στο Μπρέτον Γουντς θεωρητικά ήταν υπέρ του σχεδίου και των ρυθμίσεων του Κέινς («μεγαλοφυείς» χαρακτήριζε τις προτάσεις του ). Αλλά φαίνεται πως είχε την πεποίθηση ότι δεν πρόκειται να γίνουν αποδεκτές από τους Αμερικανούς, που είχαν άλλο σχέδιο. Η προτροπή του λόρδου οικονομολόγου «εμείς πληρώσαμε με αίμα (τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο), ας πληρώσουν τώρα οι Αμερικανοί με χρήμα (το μεταπολεμικό κόστος της ανασυγκρότησης)», ήταν σίγουροι πως θα έμενε στη σφαίρα των ευχών.
Στην ελληνική αντιπροσωπεία εκτός από τον Βαρβαρέσο και τον Παπανδρέου μετείχαν ακόμη: 1) ο Αλέξανδρος Αργυρόπουλος, διευθυντής τότε του Εμπορικού και Οικονομικού Τμήματος του υπουργείου Εξωτερικών. Διπλωμάτης καριέρας από το 1919, που εκπροσώπησε τη χώρα σε πολλές διεθνείς διασκέψεις, 2) ο Αθανάσιος Σμπαρούνης, γενικός διευθυντής τότε του υπουργείου Οικονομικών, ενώ υπήρξε καθηγητής δημόσιας οικονομίας στην ΑΣΟΕΕ και μεταπολεμικά υπουργός Οικονομίας, 3) Αλέξανδρος Λοβέρδος ως τεχνικός Σύμβουλος και 4) Καίτη Κυριαζή (γυναίκα του Αργυρόπουλου) ως γραμματέας.
Ο νεαρός οικονομολόγος
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όταν παίρνει μέρος στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, είναι μόλις 26 χρόνων. Είναι βοηθός καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και εκείνη την περίοδο υπηρετεί ως εθελοντής του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού (εξετάζει μοντέλα για τον κατάλληλο χρόνο επισκευής πλοίων). Την προηγούμενη χρονιά έχει τελειώσει το διδακτορικό του για «Το είδος και το εύρος της επιχειρηματικής δραστηριότητας». Αυτό φαίνεται ότι είναι το «διαβατήριο» για να γίνει μέλος της αντιπροσωπείας. Είναι άλλωστε και γιος του Ελληνα πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου...
ΑΝ. Παπανδρέου
«Ολοι ξέρουμε τις συνέπειες...»
Το 1985, όταν πάλι το δημόσιο ταμείο ήταν άδειο, στις υποδείξεις για προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ο πρωθυπουργός Αν. Παπανδρέου απαντούσε με διάγγελμα στους πολίτες: «Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, που είναι τόσο ευαίσθητη σε θέματα που αφορούν την εθνική μας ανεξαρτησία, δεν είναι δυνατόν να διακινδυνεύσει, έστω και στο παραμικρό, μια τέτοια εξέλιξη (απώλεια της οικονομικής ανεξαρτησίας, δηλαδή του εθνικού μας ελέγχου πάνω στη χάραξη της οικονομικής μας πολιτικής). Γιατί, πέρα από το θέμα της αρχής... υπάρχει και σοβαρή ιδεολογική αντίθεση με το είδος της οικονομικής πολιτικής που επιβάλλεται από τους διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς σε τέτοιες περιπτώσεις. Γιατί όλοι ξέρουμε τις συνέπειες για τον λαό από τις νεοφιλελεύθερες συνταγές που επιβλήθηκαν σε όσες χώρες παρενέβησαν οι διεθνείς οργανισμοί...».
Ο Αν. Παπανδρέου διατύπωνε την άποψη μετά λόγου γνώσεως. Οχι μόνον από τη συσσωρευμένη έως τότε εμπειρία για τη δράση του ΔΝΤ, το οποίο από τη δεκαετία του 1970 είχε μετατραπεί σε δανειοδοτικό βραχίονα επεμβάσεων της Ουάσιγκτον. Αλλά και ως ο θεωρητικός του «Πατερναλιστικού Καπιταλισμού» και «του μύθου της αγοράς». Αλλωστε, ήταν και ο ίδιος παρών στην ιδρυτική διάσκεψη του ΔΝΤ, όταν ανακηρύχτηκε σε κυματοθραύστη των συναλλαγματικών ανισορροπιών, που απειλούσαν τον καπιταλισμό.
Είκοσι χρόνια αργότερα (2005) ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς, ήταν προσκαλεσμένος του Ιδρύματος Αν. Παπανδρέου και του προέδρου του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου. Μιλούσε στην Αθήνα με θέμα του τις συνταγές-δόγματα και την πρακτική του ΔΝΤ.
Στην ομιλία του -ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του Αν. Παπανδρέου - διατύπωνε το συμπέρασμα ότι όπου οι «συνταγές» επιβλήθηκαν, απέτυχαν, ενώ «υποβάθμισαν και αποδυνάμωσαν τη δημοκρατία». Παρατηρούσε, ακόμη, ότι οι αρχές του ΔΝΤ δεν ήταν μόνο ένα «σύνολο οικονομικών δογμάτων», αλλά και μια «φιλοσοφία». Στον αντίποδα ακριβώς της σκέψης του Αν. Παπανδρέου, ο οποίος θα επιχειρούσε, όπως πρόσθετε ο Στίγκλιτς, να πείσει τις χώρες, που εφάρμοζαν τις αρχές του ΔΝΤ, ότι η αποδοχή τους δεν είναι προϋπόθεση για την παροχή βοήθειας.
Τον Στίγκλιτς είχε παρουσιάσει τότε στο κοινό, μετά πολλών επαίνων, ο σημερινός πρωθυπουργός. Το ερώτημα είναι αν τον άκουγε...
ΕΘΝΟΣ
Δημοσίευση σχολίου