Γράφει ο Δρ Σπυρίδων Πλακούδας*
Οι Λεονταρισμοί του Ιράκ
Προ ολίγων ημερών, το Ιράκ προστέθηκε στην χωρεία των κρατών υπό διάσπαση αφού η Κούρδοι διενήργησαν ένα αναίμακτο δημοφήφισμα – σε πείσμα των απειλών εκ Τουρκίας, Ιράκ και Ιράν και της αντίθεσης των ΗΠΑ. Πρέπει να σημειωθεί, βέβαια, πως το εν λόγω δημοψήφισμα απλώς κυρώνει de jure την ήδη υφιστάμενη de facto ανεξαρτησία του (Ιρακινού) Κουρδιστάν.
Με την εξαίρεση του Ισραήλ, οι γείτονες έχουν ήδη εξαγγείλει κυρώσεις και απειλούν με ένοπλη επέμβαση. Τι επίκειται λοιπόν;
Σίγουρα πάντως όχι εισβολή του στρατού ή των πολιτοφυλακών του Ιράκ. Παρά την παρουσία μιας ισχυρής εκστρατευτικής δύναμης του Ιράκ πλησίον των συνόρων του Ιρακινού Κουρδιστάν ύστερα από την Μάχη της Μοσούλης, δεν σημειώθηκε η παραμικρή προσπάθεια παρεμπόδισης του αποσχιστικού δημοψηφίσματος στο βόρειο Ιράκ ή έστω το Κιρκούκ – την «Ιερουσαλήμ των Κούρδων» με τα τεράστια κοιτάσματα μαύρου χρυσού στην Μεσοποταμία.
Ο ομοσπονδιακός στρατός του Ιράκ απεδείχθη εντελώς ανίκανος να αντιπαρατεθεί κατά μόνας εναντίον του ISIS (βλ. το blitzkrieg των τζιχαντιστών το θέρος του 2014 με αποκορύφωμα την ταχύτατη πτώση της Μοσούλης) παρά την αθρόα υποστήριξη εκ μέρους του Ιράν. Ούτως ή άλλως, το Ιράκ δεν ήταν ικανό να επιβληθεί εναντίον των Κούρδων το 2012 (ήτοι, την προ-ISIS εποχή) όταν εξερράγη μια κρίση διαρκείας περί της διοίκησης της επαρχίας Νινευή. Ίσως να εκδηλωθούν ορισμένες αψιμαχίες μεταξύ των Κούρδων και των Ιρακινών Σιιτών πολιτοφυλάκων, αλλά δεν θα εκραγεί γενικευμένος πόλεμος. Το Ιράκ δεν διαθέτει επί του παρόντος τη στρατιωτική ισχύ ώστε να επιβληθεί. Οπότε, οι επίδοξοι εισβολείς πρέπει να αναζητηθούν στα γειτονικά κράτη.
Τα Κουρδικά Αδιέξοδα της Τουρκίας
Η Τουρκία, πρωτίστως, αισθάνεται προδομένη από τους Κούρδους του Ιράκ. Μα γιατί; Υιοθετώντας τη νεόκοπη μεθοδολογία των «μηδενικών προβλημάτων» του Νταβούτογλου, ο Ερντογάν υπερέβη την «Κουρδοφοβία» των προκατόχων του και άνοιξε την αγκάλη της νεο-Οθωμανικής Τουρκίας το 2011 στον Μπαρζανί ούτως ώστε να εξισορροπήσει τους δύο περιφερειακούς εχθρούς της Άγκυρας: το ΠΚΚ και το Ιράν.
Ενδεικτικώς, η Τουρκία συμπεριέλαβε τον Μπαρζανί στην «διαδικασία επίλυσης» (Çözüm süreci) – ήτοι, τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του ΠΚΚ και της Τουρκίας από το 2013 έως το 2015 – ως αντίβαρο στον Οτσαλάν (τον ιστορικό αντίπαλο του Μπαρζανί). Ως εκ τούτου, η Άγκυρα εν πολλοίς ευθύνεται για την αυτονόμηση των Ιρακινών Κούρδων από τη Βαγδάτη.
Πώς θα αντιδράσει, λοιπόν, η Τουρκία; Παρά τους λεονταρισμούς του Ερντογάν, η Τουρκία δεν διαθέτει την ισχύ να κηρύξει έναν πόλεμο εναντίον των Κούρδων του Ιράκ. Γιατί; Πρώτον, οι ΤΕΔ έχουν υποστεί ισχυρότατα πλήγματα εξαιτίας των «προγραφών» του Ερντογάν την επαύριον του αποτυχημένου στρατιωτικού πραξικοπήματος. Όπως απέδειξε περίτρανα η Επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη», οι ΤΕΔ εκπόρθησαν την κωμόπολη Αλ Μπαμπ ύστερα από τρεις μήνες πολιορκίας και βαρύτατες απώλειες (σε έμφυχο και μη υλικό). Οι peshmerga του βορείου Ιράκ εξήλθαν σχεδόν αλώβητοι από το χάος του Ιράκ και, συν τοις άλλοις, απέκτησαν βαρύ οπλισμό εκ της Δύσης για τον αγώνα εναντίον του ISIS. Oπότε, οι peshmerga αποτελούν πλέον μια διόλου ευκαταφρόνητη δύναμη.
Δεύτερον, η εισβολή ή επιβολή αποκλεισμού (embargo) στο Ιρακινό Κουρδιστάν θα επιφέρει άμεσα ένα ισχυρότατο πλήγμα στην ασθμαίνουσα Τουρκική οικονομία (παρά τα Turkish Statistics του AKΠ τα τελευταία δύο χρόνια). Το Ιρακινό Κουρδιστάν αποτελεί τον υπ’ αριθμό 3 εμπορικό εταίρο της Τουρκίας και η Άγκυρα δεν διαθέτει την «πολυτέλεια» ενός εμπορικού πολέμου την ίδια ακριβώς εποχή που έχει διαταράξει τις σχέσεις της με τον υπ’ αριθμόν 1 εμπορικό εταίρο της – τη Γερμανία.
Τρίτον, οι περιφερειακοί σύμμαχοι της Τουρκίας, το Ιράν (;) και η Ρωσία, ίσως συμφωνήσουν στην επιβολή αποκλεισμού – όχι όμως σε εισβολή. Η Ρωσία δήλωσε μεν την αντίθεσή της στο αποσχιστικό δημοψήφισμα ως μια δύναμη υπέρ του status quo, δεν συγκατάνευσε δε σε στρατιωτική αντίδραση. Μα γιατί; Το Κρεμλίνο, παρά την πρόσφατη εξομάλυνση των σχέσεων της με την Άγκυρα, δεν επιθυμεί την εκμηδένιση των Κούρδων και, ipso facto, την ανεξέλεγκτη ενίσχυση της Τουρκίας. Άλλωστε, η Μόσχα χρησιμοποίησε τους Κούρδους της Συρίας ως μοχλό πίεσης εναντίον της Τουρκίας την περίοδο όξυνσης των διμερών σχέσεών τους.
Τέλος, η Τουρκία έχει συνειδητοποιήσει πως η «τριανδρία» των στρατιωτικών (Kelly, Mattis και McCaster) στις ΗΠΑ προτιμά τους Κούρδους ως συμμάχους της έναντι της Τουρκίας με τα «ανατολίτικα παζάρια» (π.χ. οι παλινωδίες της Άγκυρας περί συμμετοχής ή μη στην Μάχη της Ράκκα) και «καψώνια» (π.χ. περί της χρήσης της αεροπορικής βάσης Ιντσιρλίκ από το ΝΑΤΟ). Εξ ου η πρόσφατη προσέγγιση της Άγκυρας με τους δύο άσπονδους ιστορικά εχθρούς της, την Μόσχα και την Τεχεράνη, ως αντίβαρο στη συμμαχία μεταξύ Κούρδων και ΗΠΑ. Προσφάτως, η πρόθεση των ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν τους Κούρδους της Συρίας ως σφήνα εναντίον του υπό διαμόρφωση «Σιιτικού Άξονα» (Τεχεράνη, Βαγδάτη, Δαμασκός, Βηρυτός) προκαλεί έτι περαιτέρω ανησυχία στην Τουρκία.
Η Αινιγματική Στάση του Ιράν
Πώς θα αντιδράσει το Ιράν όμως; Η Τεχεράνη αντιτίθεται μεν στον αλυτρωτισμό των Κούρδων λόγω της πολυπληθούς Κουρδικής μειονότητας στις δυτικές επαρχίες της, υιοθετεί δε μια ρητορική δίχως τις εμπρηστικές δηλώσεις της Τουρκίας. Μα γιατί; Η Τεχεράνη διατηρεί μακροχρόνιους δεσμούς με τους Κούρδους του Ιράκ – ιδίως με την φιλο-Ιρανική φατρία Ταλαμπανί στο ανατολικό Κουρδιστάν. Ως εκ τούτου, το Ιράν θα επιχειρήσει να διαμορφώσει την πολιτική του νεοσύστατου κρατιδίου εκ των έσω. Ο φιλικά διακείμενος προς την Δύση Μπαρζανί έχει προ πολλού υπερβεί το όριο της θητείας και ίσως το επόμενο διάστημα ένας ηγέτης της αντιπολίτευσης (φίλα διακείμενος προς το Ιράν).
Ούτως ή άλλως, η de jure ανεξαρτητοποίηση του Κουρδιστάν δεν αποβαίνει εις βάρος του Ιράν – με μόνο μελανό σημείο την απώλεια του Κιρκούκ. Το Ιράν ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη συγκρότηση και χαλύβδωση του «Σιιτικού Άξονα» και οι Κούρδοι του Ιράν δεν εμφανίζονται ούτε πρόθυμοι ούτε ικανοί να εμποδίσουν το εν λόγω σχέδιο. Άλλωστε, οι Κούρδοι του Ιράκ δεν ενδιαφέρονται για επέκταση προς νότον (εις βάρος της Βαγδάτης) ή ανατολάς (εις βάρος της Τεχεράνης) αλλά μόνο για τη διατήρηση των κεκτημένων (Σιντζάρ – Κιρκούκ). Η ενδο-Κουρδικές έριδες ίσως αποτελέσουν τον άσσο στο μανίκι της Τεχεράνης στο εν λόγω ζήτημα.
Τέλος, η Τεχεράνη δεν ξεχνά το εξής: το θέρος του 2014 οι ΗΠΑ δεν επενέβησαν να διασώσουν την Βαγδάτη αλλά το Ερμπίλ! Εμμέσως πλην σαφώς, οι ΗΠΑ αποδέχτηκαν έναν «καταμερισμό εργασιών»: η Τεχεράνη θα αναλάμβανε να διασώσει τη Βαγδάτη και η Ουάσινγτον το Ερμπίλ! Τι ειρωνεία της τύχης! Λίγα μόλις χρόνια μετά την εισβολή και κατοχή του Ιράκ, οι ΗΠΑ έτσι απλά «άφησαν» το Ιράκ στην σφαίρα επιρροής του Ιράν. Όμως οι ΗΠΑ δεν αποδεχτούν την ποδηγέτηση των Κούρδων του Ιράκ από την Τεχεράνη. Ούτε το Ισραήλ βέβαια …
Eν ολίγοις, οι άμεσα ενδιαφερόμενοι (Ιράκ, Ιράν, Τουρκία) και οι σύμμαχοί του θα επιβάλλουν έναν εμπορικό (ενδεχομένως και ενεργειακό) αποκλεισμό στο νεότευκτο κράτος ο οποίος θα δυσχεράνει τα πρώτα βήματα των Κούρδων. Δεν θα επιτεθούν, όμως, στο Ιρακινό Κουρδιστάν ακόμα και αν εκραγούν αψιμαχίες. Η ένταση και η έκβαση του εμπάργο θα εξαρτηθεί από αρκετούς παράγοντες – ο κυριώτερος εκ των οποίων η προθυμία (ή μη) των ΗΠΑ να υποστηρίξουν τους Κούρδους. Οι ΗΠΑ δεν ήταν πάντοτε φερέγγυοι φίλοι των Κούρδων του Ιράκ. Την δεκατία του 1970 πρόδωσαν τον πατέρα Μπαρζανί και την επαύριον του Πρώτου Πολέμου στον Κόλπο παρακολουθούσαν απαθείς τη σφαγή των Κούρδων από τον ηττημένο και εκδικητικό Σαντάμ Χουσείν. Μόνο κατόπιν εορτής αποφάσισαν να εγκαθυδρύσουν τη ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στο βορρά – το προοίμιο της de facto ανεξαρτησίας των Κούρδων.
Εκατό χρόνια μετά την ατυχή Συνθήκη Ειρήνης των Σεβρών όπου ο ιδεαλιστής πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον οραματίστηκε ένα Κουρδιστάν να αναδύεται από τις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Ουάσινγκτον ίσως αποπληρώσει επιτέλους το ιστορικό χρέος της έναντι των Κούρδων.
*Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο American University in the Emirates και Αντιπρόεδρος ΚΕΔΙΣΑ
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου