Το υψηλό κόστος της εγκατάλειψης του ευρώ
Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύτηκε στις 29/11/11 στην ιστοσελίδα του έγκυρου γερμανικού περιοδικού Der Spiegel και είναι ενδεικτικό της συζήτησης που έχει αρχίσει πλέον σοβαρά στην Ευρώπη για την πιθανότητα διάλυσης της ευρωζώνης.
*Του David Böcking
Υπάρχουν όλο και περισσότερες εικασίες ότι η ζώνη του ευρώ θα χωριστεί, ή ακόμα ότι το ενιαίο νόμισμα θα πρέπει να εγκαταλειφθεί εντελώς. Συχνά τέτοια σενάρια δεν ακούγονται τόσο κακά για τη Γερμανία. Στην πραγματικότητα, οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές για την Ευρώπη και για τη μεγαλύτερη οικονομία της.
Τα προειδοποιητικά σημάδια μαζεύονται και τα φρέσκα νέα προσθέτουν στην κατήφεια κάθε μέρα. Η Βρετανική Χρηματοοικονομική Αρχή έδωσε εντολή στις τράπεζες να προετοιμαστούν για μια πιθανή διάλυση της ζώνης του ευρώ. Η Βρετανική τράπεζα CLS που δραστηριοποιήται στην αγορά συναλλάγματος διεξάγει σύμφωνα με πληροφορίες τεστ αντοχής για να προετοιμαστεί για το χειρότερο σενάριο.
Ο Πολωνός Υπουργός Εξωτερικών Radoslaw Sikorski έκανε μια δραματική έκκληση στη Γερμανία τη Δευτέρα για να αποτραπεί η κατάρρευση της νομισματικής ένωσης, λέγοντας: «Στεκόμαστε στην άκρη του γκρεμού»
Γερμανοί επενδυτές απορρίπτουν τα παράγωγα προιόντα σε μεγάλη κλίμακα, επειδή έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους σ’ αυτά τα εργαλεία. Για πρώτη φορά, φαίνεται πως οι άνθρωποι σε όλη την Ευρώπη θεωρούν την πτώση του ευρώ ως μια πραγματική πιθανότητα.
Αλλά είναι όμως πράγματι η πρώτη φορά; Στην πραγματικότητα, τα σενάρια για τη διάλυση του ευρώ είναι παλαιότερα από το ίδιο νόμισμα. Στο τέλος του 1998, ο καθηγητής Hal Scott της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ δημοσίευσε ένα έγγραφο με τίτλο «Όταν το ευρώ καταρρεύσει.» Υπολόγισε τις πιθανότητες να αποτύχει το ευρώ σε περίπου 10 τοις εκατό.
Σήμερα, αυτή είναι μια πραγματική προοπτική. Σύμφωνα με τον Mark Cliffe, επικεφαλής οικονομολόγο της ING Bank, «ακόμα και ο πιο ένθερμος θαυμαστής του ευρώ πρέπει να παραδεχτεί ότι η πιθανότητα χωρών να φύγουν ή ακόμα και της διάλυσης της ζώνης του ευρώ δεν είναι πλέον μηδέν.»
Ο οικονομολόγος Nouriel Roubini, γνωστός ως «Dr Doom» επειδή είχε προβλέψει την οικονομική κρίση του 2008, τοποθέτησε πρόσφατα την πιθανότητα να καταρρεύσει η ζώνη του ευρώ στο 45 τοις εκατό. Όμως, τέτοιες προβλέψεις ειδικών ηχούν αφηρημένες για τους περισσότερους ανθρώπους.
Ποιες θα ήταν οι συγκεκριμένες συνέπειες και το κόστος μιας «Αποκάλυψης» για το ευρώ – για την Ευρώπη και για τη Γερμανία; Είναι ακόμα και το να φύγει από το ευρώ δυνατό; Και είναι αυτό ένα εφιαλτικό σενάριο;
Η διάλυση της ζώνης του ευρώ είναι κατά βάση εφικτή. Πίσω στο 1998, ο καθηγητής Scott της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ αναφέρεται σε μια σειρά παραγόντων που θα μπορούσαν θεωρητικά να επιτρέψουν στις χώρες του ευρώ να επιστρέψουν στα εθνικά τους νομίσματα.
Η ζώνη του ευρώ:
-έκοψε κέρματα ευρώ με εθνικά σύμβολα
-διατήρησε τα εθνικά συστήματα πληρωμών και των εθνικών κεντρικών τραπεζών καθώς και της έκδοσης κρατικού χρέους
-τα συναλλαγματικά αποθέματα των κρατών μελών συγχωνεύθηκαν μόνο σε περιορισμένο βαθμό
Θα μπορούσε η Γερμανία απλά να επιστρέψει στο γερμανικό μάρκο; Θα μπορούσε Ελλάδα απλά να επαναφέρει τη δραχμή;
Αυτό δεν θα ήταν τόσο εύκολο όσο ισχυρίζονται οι ευρωσκεπτικιστές. Οι ευρωπαϊκές συνθήκες δεν προβλέπουν έξοδο χώρας από τη ζώνη του ευρώ – μια χώρα μπορεί να βγει μόνο από την Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά. Μια τέτοια αποχώρηση θα πάρει πολύ χρόνο, και οι επενδυτές θα μπορούσαν άμεσα να αποσύρουν τα κεφάλαιά τους, προειδοποιεί ο οικονομολόγος Karsten Junius σε μια έρυνα για τη DekaBank. Έτσι, η εν λόγω χώρα θα υποστεί μεγάλη οικονομική ζημία στην πορεία της πίσω σε ένα εθνικό νόμισμα.
Δεν είναι επίσης σαφές τι θα συμβεί με το δημόσιο χρέος μιας χώρας, αν φύγει από την ευρωζώνη. Όταν το ενιαίο νόμισμα είχε συσταθεί, το δημόσιο χρέος είχε μετατραπεί σε ευρώ. Σε πολλές περιπτώσεις, η μετατροπή αυτή κατοχυρώνεται στις συμβάσεις ομολόγων ως μονόδρομος, που σημαίνει ότι η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα δεν έχει προβλεφθεί.
Η κατάρρευση των νομισματικών ενώσεων συνοδεύεται συχνά από ταραχές
Ο αποφασιστικός παράγοντας θα είναι το κατά πόσον η εν λόγω χώρα έχει δανειστεί χρήματα σύμφωνα με το εθνικό ή το διεθνές δίκαιο – και αυτό ποικίλλει από κράτος μέλος σε κράτος μέλος. Σύμφωνα με την DekaBank, η Γερμανία έχει εκδώσει μόνο το 0,2 τοις εκατό του χρέους της κατά το διεθνές δίκαιο, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την Ολλανδία είναι λίγο κάτω από 40 τοις εκατό. Για την Πορτογαλία, αυτό ανέρχεται σε 60 τοις εκατό.
Τα ομόλογα θα αποτελέσουν αντικείμενο νομικών διαφορών που θα προκαλέσουν μόνιμες βλάβες στην εμπιστοσύνη των επενδυτών στις χώρες που τα εξέδωσαν. Οι επενδυτές ήδη ανησυχούν από αυτούς τους παράγοντες. Η Ιαπωνική τράπεζα Nomura φέρεται να έχει συμβουλεύσει τους πελάτες της να ελέγξουν τα κρατικά ομόλογα στα χαρτοφυλάκιά τους για να δουν αν μπορούν να μετατραπούν σε εθνικό νόμισμα.
Όταν ένα νόμισμα καταργηθεί, πάντα υπάρχουν θύματα, συμπεριλαμβανομένων πολλών πολιτών των οποίων οι οικονομίες ξαφνικά αξίζουν λιγότερο ή τίποτα. Η ιστορία δείχνει ότι η κατάρρευση μιας νομισματικής ένωσης συχνά συνοδεύεται από αναταραχές ή ακόμη και εμφύλιο πόλεμο. Ο επικεφαλής οικονομολόγος της UBS Stephane Deo εκτιμά ότι είναι «σχεδόν αδύνατο να φανταστεί κανείς μια διάλυση, χωρίς σοβαρές κοινωνικές συνέπειες.»
Οι βίαιες διαμαρτυρίες στην Ευρώπη: Ένα εφιαλτικό σενάριο.
Η ΕΕ θα υφίστατο άμεση απώλεια της επιρροής της στον κόσμο, εάν χανόταν το ευρώ. Οι προσπάθειες για τη διαμόρφωση μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας θα ήταν τελείως ανώφελες. Χωρίς το ευρώ, η φωνή ακόμη και των μεγάλων χωρών όπως η Γερμανία δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από «ένας ψίθυρος στην παγκόσμια σκηνή», γράφει ο Deo.
Ο Αμερικανός οικονομολόγος Barry Eichengreen λέει ότι οι καταστροφικές πολιτικές συνέπειες της κατάρρευσης της ζώνης του ευρώ θα αποτρέψουν τις χώρες από το να επιτρέψουν στο νόμισμα να καταρρεύσει. «Η μεγάλη αξία που αποδίδουν τα κράτη μέλη στη συμμετοχή τους στην ευρύτερη ευρωπαϊκή διαδικασία θα τα απέτρεπε από το να εγκαταλείψουν το ευρώ», γράφει, προσθέτοντας: «Εκτός κι αν υπάρξουν οι πιο ακραίες συνθήκες»
Έχουν αυτές οι ακραίες συνθήκες φτάσει τώρα; Είναι το κόστος της διάσωσης του ευρώ – το ολοένα αυξανόμενο χρέος και οι τόκοι για το χρέος – τόσο υψηλά ώστε να εξουδετερώσουν τα οφέλη της;
Έξοδος από την Ευρώπη θα κόστιζε σε κάθε Γερμανό χιλιάδες ευρώ
Σε καμία άλλη χώρα δεν είναι ο ευρωσκεπτικισμός τόσο μεγάλος όσο είναι στη Γερμανία. Από τη μία πλευρά, αυτό είναι κατανοητό, δεδομένου ότι η Γερμανία είναι υπεύθυνη για το μεγαλύτερο μέρος των πακέτων ενίσχυσης για τις χώρες που έχουν πληγεί από την κρίση. Αλλά ακούγεται επίσης λίγο παράλογο δεδομένου του υψηλού βαθμού στον οποίο η χώρα έχει ωφεληθεί από την εισαγωγή του ευρώ.
Η Γερμανία είναι μια χώρα υπερήφανη για τις εξαγωγές της, και περίπου το 40 τοις εκατό από αυτές πηγαίνουν σε άλλες χώρες της ευρω-ζώνης. Την Τρίτη, ήρθε η είδηση ότι γερμανικές εξαγωγές θα υπερβούν το επίπεδο του ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ για πρώτη φορά. Αλλά οι ίδιες εταιρείες που απολαμβάνουν αυτό το ρεύμα επιτυχίας έχουν συνηθίσει να εξάγουν τα προϊόντα τους στις χαμηλότερες και πιο σταθερές τιμές. Το ευρώ έκανε και τα δύο δυνατά. Το κοινό νόμισμα εξάλειψε τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών στην ευρωζώνη, και ανατιμήθηκε λιγότερο από ό,τι το γερμανικό μάρκο. Με άλλα λόγια, διατήρησε τις τιμές ανταγωνιστικές.
Το αποτέλεσμα ήταν μια έκρηξη των εξαγωγών. Μεταξύ 1999 και 1993, οι γερμανικές εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 3 τοις εκατό περίπου. Αλλά μεταξύ 1999 και 2003, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 6,5 τοις εκατό. Μεταξύ 2003 και 2007, δύο χρόνια μετά την εισαγωγή των χαρτονομισμάτων και των κερμάτων ευρώ, οι γερμανικές εξαγωγές αυξήθηκαν με το εκπληκτικό ποσοστό του 9 τοις εκατό. Η κρατική επενδυτική τράπεζα KfW ερεύνησε τα οφέλη από αυτή την έκρηξη και κατέληξε ότι η ένταξη στη νομισματική ένωση έχει δημιουργήσει κέρδη στη Γερμανία κατά τα τελευταία δύο χρόνια μόνο, ύψους 50 – 60 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Εάν η Γερμανία έφευγε από τη ζώνη του ευρώ, το πλεονέκτημα αυτό θα εξαφανιζόταν άμεσα. Ένα νέο γερμανικό μάρκο θα μπορούσε γρήγορα να ανατιμηθεί έναντι του ευρώ – ο επικεφαλής οικονομολόγος της UBS Deo θεωρεί μια αύξηση κατά 40 τοις εκατό ρεαλιστική. Το αποτέλεσμα θα είναι ότι οι εξαγωγές θα γίνουν πιο ακριβές. Εάν μια ισχυρή χώρα επρόκειτο να εξέλθει από τη ζώνη του ευρώ, γράφει ο Deo, «θα πρέπει να ξεγράψει την εξαγωγική βιομηχανία της.» Για τη γερμανική οικονομία, αυτό θα ήταν ένα καταστροφικό σενάριο.
Τι θα συνέβενε εάν η Αθήνα εγκατέλειπε την ευρωζώνη;
Και τι θα συνέβαινε στις χώρες που μαστίζονται από την κρίση όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία; Ορισμένοι οικονομολόγοι – όπως ο Hans-Werner Sinn, πρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (Ifo), ένα κορυφαίο γερμανικό think tank στο Μόναχο – πιστεύει ότι η Ελλάδα θα μπορούσε πραγματικά να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της αφήνοντας τη ζώνη του ευρώ, από την υποτίμηση της δραχμής. Αυτό μπορεί να ακούγεται καλό στην αρχή, αλλά υπάρχει μια παγίδα: η Αθήνα θα πρέπει ακόμα να αποπληρώσει ένα μεγάλο μέρος του χρέους της, ακόμη και μετά την έξοδο, σε ευρώ. Αλλά η εξόφληση αυτή θα γίνει πολύ πιο δύσκολη, ως αποτέλεσμα της υποτίμησης της δραχμής. Μια έξοδος της Αθήνας από τη ζώνη του ευρώ θα πλήξει επίσης τις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες, οι οποίες έχουν υψηλό βαθμό έκθεσης σε ελληνικό χρέος.
Ένα καθοριστικό ζήτημα είναι ποιό θα είναι το συνολικό κόστος της Γερμανίας αν φύγει από την ευρωζώνη. Ο οικονομολόγος Dirk Meyer έχει αναπτύξει ένα σενάριο στο οποίο το συνολικό κόστος θα κυμανθεί κάπου μεταξύ € 250 και € 340 δισεκατομμυρίων. Αυτό θα αντιπροσωπεύει 10 με 14 τοις εκατό του γερμανικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ένα σημαντικό ποσοστό.
Ο επικεφαλής οικονομολόγος της UBS Deo, πάει πιο μακρία υπολογίζοντας ότι το 20 με 25 τοις εκατό του ΑΕΠ μπορεί να είναι ένα ρεαλιστικό κόστος κατά το πρώτο έτος μετά από μια γερμανική έξοδο. Αυτό θα μεταφραστεί σε ένα κατά κεφαλήν κόστος που κυμαίνεται μεταξύ € 6.000 και € 8.000, ενώ το αντίστοιχο κόστος θα κυμανθεί μεταξύ € 3.500 και € 4.500 κατά τα επόμενα έτη. Συγκριτικά, εάν μετά την Ελλάδα, και η Πορτογαλία και η Ιρλανδία, έπρεπε να κουρέψουν το χρέος τους κατά 50 τοις εκατό, ο Deo προβλέπει ότι θα κόστιζε μόνο γύρω στα €1.000 ανά Γερμανό πολίτη – και θα ήταν ένα εφάπαξ κόστος.
Οι υπολογισμοί που κάνει ο επικεφαλής οικονομολόγος της ING Cliffe είναι εξίσου απαισιόδοξοι. Στο σενάριο του, θεωρεί ότι η διάλυση της ζώνης του ευρώ θα μπορούσε να δημιουργήσει πολλά επιπλέον προβλήματα: πτώσης των χρηματιστηριακών τιμών, την ανάγκη για τη διάσωση των τραπεζών τάξης δισεκατομμυρίων και μια απότομη πτώση της ισοτιμίας του ευρώ. «Σε σύγκριση με τα υποτιθέμενα μακροπρόθεσμα οφέλη, η έκταση των οικονομικών ζημιών κατά τα πρώτα δύο έτη θα είναι, πολύ μεγάλη» καταλήγει. «Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων,» προειδοποιεί, «ίσως θα έπρεπε να σκεφτούν πριν συζητήσουν ελαφρά τη καρδία την έξοδο από τη νομισματική ένωση ως επιλογή.»
Αυτό ακούγεται σαν ένα σαφές μήνυμα προς τους πολιτικούς της Ευρώπης. Αλλά δεν είναι μόνο η πραγματική οικονομία που θα μπορούσε να επηρεαστεί δραστικά από το τέλος της ζώνης του ευρώ. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας θα αντιμετωπίσει επίσης νέους κινδύνους.
Πώς η επαναφορά των παλιών συνόρων θα ρήμαζε το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα
Οι εντυπώσεις που άφησε η τελευταία οικονομική κρίση το 2008 και το 2009 παραμένουν ζωντανές, και οι ανησυχίες νέων προβλημάτων μεταξύ των τραπεζών είναι ακόμα μεγάλες. Σε μια τέτοια κατάσταση η έξοδος μιας χώρας από τη ζώνη του ευρώ θα μπορούσε να αποβεί μοιραία.
Σε περίπτωση που μια αδύναμη χώρα σαν την Ελλάδα φύγει, μια πανικόβλητη αντίδραση από τους πολίτες της, πρέπει να αναμένεται. Στην προσδοκία της υποτίμησης του νομίσματος, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θα άδειαζαν τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, δημιουργώντας τραπεζικό πανικό. Οι άνθρωποι θα προσπαθήσουν στη συνέχεια να τοποθετήσουν τα χρήματά τους σε ξένες τράπεζες. Μια φυγή κεφαλαίων, όπως αυτή θα αποτελειώσει τις ελληνικές τράπεζες που ήδη παραπαίουν.
Αν το σύνολο της ζώνης του ευρώ διαλυόταν, ακόμα και μια ισχυρή χώρα όπως η Γερμανία θα υπέφερε. Σε αυτή την περίπτωση κάθε πρώην χώρα μέλος θα έπρεπε να δημιουργήσει μια νέα συναλλαγματική ισοτιμία για το νέο τους νόμισμα. Οι Ευρωπαίοι θα έχουν στη συνέχεια ισχυρό κίνητρο για να ανταλλάξουν τα υπόλοιπα ευρώ τους με ένα ισχυρό εθνικό νόμισμα – όπως το γερμανικό μάρκο, για παράδειγμα. Έτσι, η Γερμανία θα προσελκύσει σωρούς κεφαλαίων, που θα έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση της πίεσης του πληθωρισμού.
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Junius, οι χώρες έχουν δύο δυνατότητες για την αποφυγή αυτών των προβλημάτων: Από τη μία πλευρά μπορούν να ενεργήσουν τόσο γρήγορα ώστε να ξαφνιάσουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές με την έξοδό τους από τη ζώνη του ευρώ. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, η κίνηση δεν θα μπορούσε να γνωστοποιηθεί και να νομιμοποιηθεί πολιτικά – πράγμα που την καθιστά αδιανόητη.
Από την άλλη πλευρά, οι χώρες που θα έφευγαν, θα μπορούσαν μέσω της εφαρμογής καφαλαιακών ελέγχων, μεταξύ άλλων, να λάβουν προφυλάξεις για την παρακολούθηση του ποσού των χρημάτων που μπαίνει και βγαίνει από τη χώρα. Ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ Scott έχει ήδη σκεφτεί εκτενώς το πώς η Ιταλία θα μπορούσε να εισαγάγει μια νέα λίρα με προσωρινό κλείσιμο των συνόρων και σφράγισμα των χαρτονομισμάτων.
Αλλά ο Junius βλέπει ένα τέτοιο βήμα ως μη ρεαλιστικό για την Ευρώπη. «Υπό το φως της γεωγραφικής εγγύτητας και τις εντατικές εμπορικές σχέσεις θα ήταν μια καθόλου πρακτική λύση που θα προσέφερε μόνο λίγες ημέρες ανακούφισης, στην καλύτερη περίπτωση», είπε. Επιπλέον, «οι έλεγχοι του κεφαλαίου θα ήταν αντίθετοι με την αρχή της κοινής αγοράς, θέτοντας την έννοια της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπό αμφισβήτηση».
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου