Η χειραψία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, ο οποίος ορκίστηκε πρόεδρος της Αιγύπτου το 2014 μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα, στην τελετή έναρξης του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022 στο Κατάρ σήκωσε φρύδια σε όσους θυμούνται τα προηγούμενα καυστικά σχόλια του Ερντογάν για τον ελ Σίσι ως «δολοφόνο» και «πραξικοπηματία». Ωστόσο, τα οικονομικά δεινά της Τουρκίας και η απομόνωσή της στην ανατολική Μεσόγειο ανάγκασαν τον Ερντογάν, πριν από τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάιο, να προσπαθήσει να επιδιορθώσει τους δεσμούς με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, χώρες με τις οποίες η Τουρκία είχε προβληματικές σχέσεις. Η χειραψία του Ερντογάν με τον αλ Σίσι στο Κατάρ ήταν αποτέλεσμα των προσπαθειών του να εξομαλύνει τις σχέσεις με την Αίγυπτο.
Η Αίγυπτος και η Τουρκία είναι δύο κομβικά έθνη στον ισλαμικό κόσμο και τα γεγονότα και στις δύο χώρες μπορεί να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στην περιοχή. Ωστόσο, για τον Ερντογάν, η Αίγυπτος έχει ιδιαίτερη σημασία. Η ανατροπή του πρώην προέδρου της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι, μέλους της Μουσουλμανικής Αδελφότητας με στενούς δεσμούς με τον Ερντογάν, ο οποίος εξελέγη το 2012 και αργότερα ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα, χρησιμεύει ως προειδοποιητική ιστορία για τον Ερντογάν. Βλέπει την ιστορία του Μόρσι ως ένα πολύτιμο μάθημα για να αποφύγει μια παρόμοια μοίρα.
Ο Ερντογάν, πρόεδρος χώρας μέλους του ΝΑΤΟ, δημιούργησε στενούς δεσμούς με τη Ρωσία και προμηθεύτηκε το ρωσικό σύστημα αεράμυνας μεγάλου βεληνεκούς S-400 παρά τις αντιρρήσεις των δυτικών συμμάχων της Τουρκίας. Επιπλέον, η αυταρχική διακυβέρνηση του Ερντογάν και η καταστολή της κοινωνίας των πολιτών έχουν οδηγήσει σε ανησυχίες σχετικά με τους δημοκρατικούς κανόνες και τις επιδόσεις της Τουρκίας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχουν προκαλέσει την απομάκρυνση της Τουρκίας από τα δυτικά δημοκρατικά πρότυπα. Παρά τις επικρίσεις αυτές, διεξάγονταν τακτικά εκλογές στην Τουρκία, το πιο σημαντικό σημάδι μιας δημοκρατικής κυβέρνησης. Ο Ερντογάν έχει διατηρήσει τη λαϊκή υποστήριξη στην Τουρκία, κερδίζοντας εκλογές με ισχυρές πλειοψηφίες. Παρά τις αντιδημοκρατικές πρακτικές του και την αμφισβητήσιμη εγγύτητά του με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, το να είναι εκλεγμένος ηγέτης του δίνει νομιμότητα στα μάτια του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Ως εκ τούτου, ο Ερντογάν αισθάνεται ότι πρέπει να κερδίσει τις εκλογές του 2023 για να αποφύγει την ίδια μοίρα με τον Μόρσι.
Η Αραβική Άνοιξη και η εκλογή του Μόρσι ως προέδρου
Η Αραβική Άνοιξη, που πυροδοτήθηκε από την επιθυμία για μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή, οικονομικές ευκαιρίες και κοινωνική δικαιοσύνη στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, ήταν μια σειρά φιλοδημοκρατικών εξεγέρσεων και διαμαρτυριών που σάρωσαν την περιοχή το 2010 και το 2011. Το κίνημα ξεκίνησε στην Τυνησία, όπου οι λαϊκές διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς και της οικονομικής ανισότητας οδήγησαν στην ανατροπή του μακροχρόνιου δικτάτορα Zine El Abidine Ben Ali. Μετά την Τυνησία, οι διαδηλώσεις εξαπλώθηκαν γρήγορα σε πέντε άλλες χώρες: Την Αίγυπτο, τη Λιβύη, τη Συρία, την Υεμένη και το Μπαχρέιν.
Μετά από ένα κύμα μαζικών διαδηλώσεων που πυροδοτήθηκε από την Αραβική Άνοιξη στην Αίγυπτο, ο Hosni Mubarak, ο μακροχρόνιος δικτάτορας της χώρας, αναγκάστηκε να παραιτηθεί και άνοιξε το δρόμο για τη διεξαγωγή δημοκρατικών και δίκαιων εκλογών στην Αίγυπτο. Ο Μόρσι, εξέχουσα προσωπικότητα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, μιας ισλαμιστικής οργάνωσης απαγορευμένης εδώ και καιρό στην Αίγυπτο, έθεσε υποψηφιότητα ως υποψήφιος της Αδελφότητας και έκανε εκστρατεία για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και κοινωνική δικαιοσύνη, τοποθετώντας τον εαυτό του ως υπέρμαχο των φιλοδοξιών της Αραβικής Άνοιξης για μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή και οικονομικές ευκαιρίες. Οι διαμαρτυρίες και η πολιτική κινητοποίηση της Αραβικής Άνοιξης δημιούργησαν ένα περιβάλλον όπου η δημοκρατική αλλαγή ήταν δυνατή, θέτοντας τις βάσεις για την ιστορική νίκη του Μόρσι στις εκλογές του 2012.
Ωστόσο, η προεδρία του ήταν βραχύβια, καθώς ανατράπηκε σε στρατιωτικό πραξικόπημα υπό την ηγεσία του υπουργού Άμυνας, ελ Σίσι, μόλις ένα χρόνο αργότερα. Το πραξικόπημα θεωρήθηκε ευρέως ως αντίδραση στην αντιληπτή υπέρβαση του Μόρσι και στην προσπάθεια εδραίωσης της εξουσίας και στην ανικανότητα της κυβέρνησής του να αντιμετωπίσει τις οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις της χώρας. Το στρατιωτικό πραξικόπημα που ανέτρεψε τον πρόεδρο Μόρσι στην Αίγυπτο έλαβε ανάμεικτη ανταπόκριση από το κοινό. Ορισμένοι Αιγύπτιοι υποστήριξαν την επέμβαση, ενώ άλλοι οργάνωσαν διαδηλώσεις εναντίον της στους δρόμους. Οι συγκρούσεις μεταξύ υποστηρικτών του εκδιωχθέντος προέδρου και του στρατού ξανάρχισαν στην πλατεία Ταχρίρ, το επίκεντρο των διαδηλώσεων της Αραβικής Άνοιξης του 2011 που είχαν ανατρέψει τον προκάτοχο του Μόρσι. Μετά από μια βίαιη καταστολή στην οποία σκοτώθηκαν πολλοί άνθρωποι, ο αιγυπτιακός στρατός πήρε τον πλήρη έλεγχο της χώρας. Το πραξικόπημα σηματοδότησε μια δραματική αλλαγή στην πολιτική της χώρας, με τον στρατό να διαδραματίζει και πάλι κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Αιγύπτου.
Ο φόβος του Ερντογάν
Κατά τη διάρκεια των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης, η Τουρκία θεωρήθηκε ως πιθανό μοντέλο πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Η δημοκρατική διακυβέρνηση και η οικονομική πρόοδος της χώρας την είχαν καταστήσει ουσιαστικό εταίρο της ΕΕ και των Ηνωμένων Πολιτειών για την προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας. Αυτή η φήμη είχε βοηθήσει στην προσέλκυση σημαντικών ξένων επενδύσεων και ώθησε την ταχεία οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας. Μετά το 2010, ωστόσο, υπό τον πρόεδρο Ερντογάν, οι δημοκρατικοί θεσμοί της Τουρκίας δέχθηκαν αυξανόμενη πίεση. Οι αυταρχικές τάσεις της κυβέρνησης υπονόμευσαν τη φήμη της ως περιφερειακού ηγέτη και είχαν ως αποτέλεσμα την έλλειψη ξένων επενδύσεων στην Τουρκία. Αυτή και η εκτεταμένη διαφθορά έχουν οδηγήσει σε οικονομική κρίση.
Δύο ισχυροί σεισμοί που έπληξαν την Τουρκία στις 6 Φεβρουαρίου πιθανότατα θα επιδεινώσουν την υπάρχουσα οικονομική κρίση της χώρας, με πιθανές επιπτώσεις στις προοπτικές επανεκλογής του Ερντογάν. Πολλοί άνθρωποι στην Τουρκία κατηγορούν το οικονομικό μοντέλο της κυβέρνησης Ερντογάν που βασίζεται στα κέρδη, το οποίο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον κατασκευαστικό τομέα, για τον υψηλό αριθμό νεκρών περισσότερων από 45.000 ανθρώπων που προκλήθηκαν από τον σεισμό. Η αργή αντίδραση της κυβέρνησης στην καταστροφή έχει βλάψει περαιτέρω τη φήμη του Ερντογάν ως ισχυρού ηγέτη στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Αν και ο Ερντογάν υπήρξε κυρίαρχη δύναμη στις προηγούμενες εκλογές, η νίκη του στις επερχόμενες εκλογές δεν είναι εγγυημένη. Δεδομένου του υψηλού διακυβεύματος, είναι απίθανο να αναλάβει κινδύνους που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ήττα, κάτι που είναι απλά εκτός συζήτησης για αυτόν. Σε προηγούμενες εκλογές κατέφυγε στην παρέμβαση στην εκλογική διαδικασία. Μπορεί να πιστεύει ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει την ίδια μέθοδο για να επιτύχει μια νίκη στις εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τον Μάιο.
Υπάρχει αυξανόμενη οργή προς τον Ερντογάν σε ένα συγκεκριμένο τμήμα της κοινωνίας. Αν κέρδιζε, η αντιπολίτευση πιθανότατα θα έβγαινε στους δρόμους και θα διαμαρτυρόταν, όπως στην Αραβική Άνοιξη. Αυτό αποτελεί σημαντική ανησυχία για τον Ερντογάν, καθώς φοβάται ότι οι τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (TSK) θα μπορούσαν να συνταχθούν με την αντιπολίτευση, όπως έκανε ο αιγυπτιακός στρατός εναντίον του Μόρσι στην Αίγυπτο. Ο Ερντογάν θέλει να διατηρήσει τον έλεγχο των «κινημάτων του δρόμου» και του TSK για να αποτρέψει μια «Τουρκική Άνοιξη». Φοβάται ότι οι μάζες των ανθρώπων που αντιτίθενται σε αυτόν μπορεί να τον ανατρέψουν όταν εξαντληθούν οι δημοκρατικές επιλογές, όπως συνέβη με τον Μόρσι. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ελ-Σίσι, ο σημερινός ηγέτης της Αιγύπτου, ήταν στρατηγός διορισμένος από τον Μόρσι. Ο Ερντογάν δεν θέλει να μοιραστεί τη μοίρα του Μόρσι.
* Ο Φατίχ Γιούρτσεβερ είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.
Δημοσίευση σχολίου