Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ*
Κάθε διεθνές ζήτημα που προκύπτει, έχουμε την τάση να το κάνουμε αναγωγή στην Τουρκία. Δυστυχώς, η Τουρκία έχει γίνει μια χώρα που από απειλητική έχει εξελιχθεί σε εχθρική χώρα για την Ελλάδα.
Μπορεί στη διπλωματική γλώσσα να μην μπορεί κάποιος εύκολα να πει την Τουρκία ″εχθρική χώρα″ όμως υπάρχουν γεγονότα που μας το έχουν αποδείξει, όπως η προσπάθεια οπλοποίησης μεταναστών στον Έβρο, αλλά και το αλησμόνητο καλοκαίρι του 2020 όπου και έλαβε χώρα η πιο σημαντική κρίση που είχαν ποτέ (τηρουμένων των αναλογιών) τα ελληνοτουρκικά μετά το 1974.
Η Τουρκία κατάφερε με αυτόν τον τρόπο να μονοπωλεί το ενδιαφέρον μας στα διεθνή. Αυτό δεν είναι πάντα καλό. Η Ελλάδα πρέπει να έχει ξεχωριστή ατζέντα η οποία σαφώς και θα περιλαμβάνει την εχθρική χώρα, όμως και άλλες χώρες που έχουν εχθρούς, διαμορφώνουν τη δική τους εξωτερική πολιτική.
Οι φόβοι στην Ελλάδα έχουν αναζωπυρωθεί σχετικά με την Τουρκία, για τον λάθος λόγο. Για το αν τα βρουν με τις ΗΠΑ και για το αν η ″αυτοκρατορία″ του Ερντογάν που είναι τέτοια μόνο στο μυαλό του, γίνει σημαντικός παίκτης στο Αφγανιστάν.
Η Τουρκία αποτελεί κίνδυνο για την Ελλάδα κάθε μέρα, με κάθε περίσταση και η πλήρης κατανόηση αυτής της κατάστασης, εμποδίζεται όταν χάνουμε το δάσος για τα δέντρα.
Στο Αφγανιστάν η Τουρκία δεν είναι σημαντική δύναμη και ακόμη και να μην λάμβανε χώρα η θλιβερή ανακατάληψη του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν, η Τουρκία θα απειλούσε πάλι με μετανάστες την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Χώρα με ευρασιανική σχολή σκέψης αλλά με έλλειμμα ισχύος
Όταν το ΑΚΡ και ο Ερντογάν διάλεξαν τον γνωστό και ως ″αραβόφιλο δρόμο″ στην χάραξη νέας στρατηγικής της Τουρκίας, το έκαναν γιατί κατάλαβαν οτι ο χώρος που διεκδικούν στην Κεντρική Ασία, διεκδικείται από τη Ρωσία και από την Κίνα.
Οι δύο αυτές δυνάμεις, μετά το 2000, έχουν κάνει μια άτυπη κούρσα μεταξύ τους, για το ποια από τις δύο θα ελέγξει την καρδιά της Ασίας.
Η Τουρκία τονίζει συχνά-πυκνά τους δεσμούς αίματος και γλώσσας με τουρκογενείς της Κεντρικής Ασίας, όμως γνωρίζει ότι αυτοί οι πολιτιστικοί δεσμοί δεν είναι πλέον ικανοί να καταστήσουν την Τουρκία ″ηγέτιδα δύναμη″ σε μια περιοχή που για κάποια χρόνια (αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και πριν την άνοδο της Κίνας) μπορούσε να ″πουλάει″ υπηρεσίες στη Δύση.
Το Αφγανιστάν, σε άλλους χάρτες ανήκει στην Κεντρική Ασία και σε άλλους στη Μέση Ανατολή. Λόγω του χαοτικού εθνολογικού χάρτη της ευρύτερης περιοχής (Ευρύτερη Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία) οι διακρίσεις πολλές φορές είναι δύσκολες. Άλλωστε το ίδιο συμβαίνει και με την Τουρκία.
Με άλλα λόγια, η Τουρκία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον SCO (Shangai Cooperation Organization) και την EEC (Eurasian Economic Cooperation). Και οι δύο αυτοί οργανισμοί, αποτελούν τις προσπάθειες επίτευξης ηγεμονικών στόχων της Κίνας και της Ρωσίας.
Ο δεύτερος αφορά τη Ρωσία η οποία προσπαθεί να ελέγξει την Κεντρική Ασία και μέρος του Καυκάσου, ενώ ο πρώτος, αφορά πλέον το τραπέζι διαπραγματεύσεων μεταξύ Κίνας, Ρωσίας, Ινδίας και Πακιστάν.
Μιλάμε για τέσσερις πυρηνικές δυνάμεις, δύο εξ αυτών είναι μέσα στην πρώτη πεντάδα των μεγαλύτερων οικονομιών του πλανήτη και συνολικά ξεπερνούν σε πληθυσμό τα 2,6 δισεκατομμύρια.
Άφταστα μεγέθη για την Τουρκία η οποία μπορεί να μιλά συχνά για Ουιγούρους, αλλά κάθε φορά που ζητάει οικονομική βοήθεια από την Κίνα, παραδίδει και μερικά ″στελέχη″ του East Turkestan Republican Party. Πρόκειται για ένα κίνημα που έχει αποσχιστικές τάσεις από την Κίνα και βρίσκεται σε μεγάλο κομμάτι της Δυτικής Κίνας.
Δυνατότητες επιρροής της Τουρκίας υπάρχουν θεωρητικά όμως το κατά πόσον αυτές μπορούν να προσφέρουν στην Τουρκία, είναι μια άλλη συζήτηση καθώς τα πάντα τα καθορίζει η ισχύς και η Τουρκία δεν είναι σε θέση (σε κανέναν τομέα) να εκβιάσει την Κίνα, τη Ρωσία και άλλες δυνάμεις της περιοχής.
Το δίλημμα της Τουρκίας για το τι θα κάνει στο Αφγανιστάν εδράζεται στο φόβο
Η Τουρκία του Ερντογάν πράττει με ορμή, αποφασιστικότητα όμως αυτά είναι που φαίνονται χάρη στο ομολογουμένως εκπληκτικό γεωπολιτικό της marketing.
Στην πραγματικότητα, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ μείωσε την χρησιμότητα της Τουρκίας σαν αμυντικό κρηπίδωμα της Δύσης και έτσι η Τουρκία επέστρεψε στην ίδια της την ιστορία που είναι γεμάτη ″πολυπραγμοσύνη″.
Το Σύνδρομο των Σεβρών αντιμετωπίζεται από την Τουρκία με επιθετικότητα. Εξάγει επιθετικότητα και για εσωτερικούς λόγους. Κάτι παρεμφερές στις μέρες μας κάνει η Κίνα στην Ασία.
Η επιγραφή της Τουρκίας κάτω από το έμβλημά της αναφέρει: ″Ειρήνη σε μας, ειρήνη σε όλον τον κόσμο″.
Η συνοχή μιας χώρας η οποία έχει πολλές δεκάδες εθνότητες, δεν είναι εύκολη υπόθεση και έτσι όλοι πρέπει να βρίσκονται συνεχώς σε συναγερμό.
Ο Ερντογάν συνιστά απλώς την υπερβολή του Συνδρόμου των Σεβρών. Άλλωστε ο ίδιος επιθυμεί ουσιαστικά να αποκόψει την Τουρκία από την ιστορική παρένθεση (κατ′ αυτόν) που ακολούθησε μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανάληψη της εξουσίας από το Κίνημα των Νεότουρκων που δημιούργησαν ένα δυτικόστροφο, στρατοκρατικό καθεστώς.
Η πολιτική και οικονομική κατάρρευση πολλών αραβικών και μουσουλμανικών χωρών συνέπεσε με την οικονομική γιγάντωση της Τουρκίας και έτσι η Τουρκία προσπάθησε να γίνει η ηγέτιδα δύναμη υπολογίζοντας στη γεωπολιτική του Ισλάμ.
Οι Paul Kennedy και Robert Gilpin έχουν αποδείξει στα έργα τους (″Η άνοδος και η πτώση των μεγάλων δυνάμεων″ και ″Πόλεμος και αλλαγή στη διεθνή πολιτική″) πως ο βασικός λόγος που ωθεί τις δυνάμεις στην παρακμή, είναι η υπερεξάπλωσή τους.
Η υπερεξάπλωση εν πολλοίς υπακούει σε ντετερμινισμό. Όσο μεγαλώνει μια χώρα, τόσο πιο ακριβό το κόστος συντήρησής της, επομένως τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη της για πόρους. Κάποια στιγμή τα κέρδη γίνονται ζημιές και έτσι οι αυτοκρατορίες πέφτουν.
Αυτό που μπορεί όμως να κάνει ένας λήπτης απόφασης, είναι να ελέγξει την ταχύτητα υπερεξάπλωσης, να ασκεί συνετή πολιτική και να παρατείνει τη ζωή ακμής, επιβραδύνοντας την πορεία προς την παρακμή. Αυτός είναι και ο λόγος άλλωστε, που ο επιλεκτικός παρεμβατισμός είναι κερδοφόρος σε σχέσεις με την αδράνεια ή τον άκρατο παρεμβατισμό.
Η Τουρκία του Ερντογάν, σαγηνεύεται εύκολα και άγεται περισσότερο από μεγαλομανία παρά από μετρήσιμες και υπολογισμένες πολιτικές δράσεις στο εξωτερικό. Απόδειξη όλων αυτών είναι οτι η τουρκική οικονομία έχει ήδη δεχθεί πλήγματα ισχυρά.
Η οικονομία δεν είναι τα πάντα, όμως είναι ένας δείκτης για το μέχρι που μπορείς να απλωθείς. Το άσχημο μέλλον της Τουρκίας, δεν το βλέπουμε επειδή θέλουμε να το δούμε άσχημο.
Είναι άσχημο το μέλλον γιατί ο Ερντογάν πάει κόντρα σε έναν νόμο, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον κύκλο ακμής-παρακμής.
Η υπερεξάπλωση είναι αντιστρόφως ανάλογη με την εμβάθυνση. Όταν είσαι παντού, δεν είσαι καλά πουθενά. Η υποκατάσταση του ελλείμματος ισχύος που έχει η Τουρκία (σε σχέση με άλλες δυνάμεις) γίνεται εδώ και καιρό μέσα από τον υβριδικό πόλεμο.
Η απόφαση για διεξαγωγή του ″πολέμου των φτωχών″, οδήγησε την Τουρκία σε τακτικές επιτυχίες καθώς η εργαλειοποίηση και οπλοποίηση των προσφύγων και μεταναστών, την έφερε σε πλεονεκτική θέση έναντι της Ε.Ε.
Τώρα όμως η Τουρκία, με τέτοια οικονομία, δεν μπορεί να συσσωρεύει εκατομμύρια κατατρεγμένων μόνο και μόνο για να αποφεύγει κυρώσεις ή να παίρνει χρήματα από την Ε.Ε όταν το κόστος φιλοξενίας τους (μέχρι να τους ″αξιοποιήσει″) είναι πολλαπλάσιο (διαμονή, διατροφή, περίθαλψη αλλά και πτώση εμπορικής αξίας πόλεων, θερέτρων κτλ). Πολλά ″όπλα″ όταν μετατρέπονται σε ″τυφλοσούρτες″, σκοπεύουν εναντίον σου.
Ο Ιμάμογλου τα είπε όλα λίγες μέρες πριν, αφού μίλησε για 2 εκ. μετανάστες και πρόσφυγες που είναι στην Κωνσταντινούπολη. Ο άλλος λόγος που η Τουρκία φοβάται να δράσει στο Αφγανιστάν, είναι η νατοϊκή της ″ταυτότητα″.
Η Τουρκία ακολουθεί τακτικισμούς και έτσι ανάλογα την περίσταση, φορά και το κατάλληλο καπέλο. Εδώ το νατοϊκό καπέλο, δεν είναι βολικό.
Οι ίδιοι οι Ταλιμπάν έχουν διαμηνύσει οτι δεν επιθυμούν κάποια ανάμειξη ή ″φύλαξη″. Καλό είναι βέβαια να γνωρίζουμε οτι οι Ταλιμπάν δεν είναι μια ομάδα ομογενοποιημένη.
Η Τουρκία θέλει να δείξει στις ΗΠΑ ότι είναι πιο χρήσιμη από ποτέ και να πάψουν οι κυρώσεις εναντίον της, οδηγώντας τις ΗΠΑ στο να αποδεχθούν ότι η Τουρκία έχει αλλάξει επίπεδο και έτσι μπορεί να της χαρίζεται η όποια στρατηγική σχέση με τη Ρωσία, η συνύπαρξη S-400 και F-35 κτλ.
Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι όταν η Αμερική επέλεξε να είναι εκτός Αφγανιστάν, σημαίνει οτι δεν επιθυμεί να υφίσταται κόστος και άρα δεν καίγεται για ανανέωση της παρουσίας της, μέσω άλλης δύναμης ειδικά όταν αυτή είναι τελείως αναξιόπιστη.
Σε αναξιόπιστα και ασταθή περιβάλλοντα όπως του Αφγανιστάν, χρειάζονται αξιόπιστοι και σταθεροί παίκτες με ισχυρά ερείσματα και μεγάλες ικανότητες. Πχ η Ινδία.
Οι κατασκευαστικές εταιρείες της Τουρκίας (βασικός μοχλός της ανάπτυξης της οικονομίας της) θα ήθελαν πολύ να πάρουν συμβόλαια στο Αφγανιστάν το οποίο είναι επίσης, ένα πραγματικό χρυσωρυχείο αναφορικά με τον ορυκτό του πλούτο.
Το βαθύ κράτος της Τουρκίας, έχει σχέσεις με κάθε ομάδα που δρα με βάση ισλαμιστικές πρακτικές και το είδαμε και στη Συρία και στη Λιβύη.
Το πρόβλημα της Τουρκίας όμως είναι ότι το Πακιστάν είναι έως τώρα, ο μεγάλος χαμένος στο Αφγανιστάν και όταν η χώρα που προκάλεσε ουσιαστικά το θέμα του Αφγανιστάν, (οι Πακιστανοί εκπαίδευσαν τους Ταλιμπάν) δεν μπορεί πλέον να ελέγχει όσο θα ήθελε τους Ταλιμπάν και (μεγάλη κερδισμένη είναι η Κίνα προς το παρόν) χάνει αυτού του τύπου την επιρροή, τότε η Τουρκία δεν μπορεί να κάνει και πολλά.
Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι Τουρκία και Πακιστάν έχουν αγαστές σχέσεις. Αν η Τουρκία συνεργαστεί με το Πακιστάν το οποίο είναι απομονωμένο, θα μπει στη μαύρη λίστα όλων των δυνάμεων καθώς θα φανεί ότι επιθυμεί να αποσταθεροποιήσει περισσότερο το Αφγανιστάν για να έχει κάποια επιρροή.
Μετά το τρομοκρατικά χτυπήματα στο αεροδρόμιο της Καμπούλ από το ISIS-K, ο Ερντογάν είδε ότι μπορεί να εμπλέξει την Τουρκία σε έναν πόλεμο ίδιον με αυτόν που ενεπλάκησαν οι Αμερικανοί και όλα αυτά, σε προεκλογική γι’αυτόν περίοδο καθώς σε 1,5 έτος η Τουρκία θα έχει εκλογές και με τη δημοφιλία του να πέφτει στην Τουρκία λόγω των προβλημάτων της οικονομίας και του αυξανόμενου αυταρχισμού.
Μια τρομοκρατική επίθεση εναντίον της Τουρκίας, θα καθιστούσε την επανεκλογή του σχεδόν αδύνατη. Υπάρχουν και άλλοι λόγοι που οδηγούν τον Ερντογάν να σκέφτεται διαφορετικά για το τι θα κάνει στο Αφγανιστάν.
Αν δεχτεί την αμερικανική πρόταση, τότε θα κάνει καλό στις ΗΠΑ και γνωρίζουμε άπαντες ότι από το 2016 ο Ερντογάν δεν εμπιστεύεται την Αμερική.
Οι ΗΠΑ θέλουν στο Αφγανιστάν να δημιουργήσουν μια αρένα τριβής συμφερόντων μεταξύ δυνάμεων που έχουν καλές σχέσεις. Κίνα, Ρωσία, Ιράν, Πακιστάν, Ινδία, θα περιέλθουν σε έναν ανταγωνισμό τον οποίον θα αυξάνουν και οι διάφορες ακραίες οργανώσεις που είναι εντός Αφγανιστάν αλλά και στα σύνορά του με άλλες χώρες.
Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι δεν αντέχει αυτό το παιχνίδι τριβής εντός του Αφγανιστάν καθώς ακόμη και οι ακραίες μισθοφορικές ομάδες που θα μπορούσε να ″προσλάβει″ μπορούν να ″ενοικιαστούν″ από άλλες, πολύ πιο ισχυρές χώρες της περιοχής.
Τέλος, ο Ερντογάν αν αποφασίσει να δεχθεί την πρόταση των ΗΠΑ για υποστήριξη αμερικανικών στόχων στο Αφγανιστάν, θα εναντιωθεί αυτόματα στην Κίνα η οποία μπορεί να πλήξει την τουρκική οικονομία με τον ίδιον τρόπο που έχει πλήξει (σε βαθμό πλήρους δορυφοριοποίησης λόγω της περίφημης παγίδας χρέους) το Πακιστάν.
Δευτερεύοντας ρόλος για την Τουρκία
Για τον Τουρκία το Αφγανιστάν είναι ένας πειρασμός. Η Τουρκία αν επιλέξει να εμπλακεί στο Αφγανιστάν θα έχει απώλειες καθώς δεν έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα όπως το είχε πχ στη Λιβύη ή στη Συρία όπου η Ρωσία καθόρισε τα όρια της εμπλοκής της.
Στο Αφγανιστάν ξεκινάει ένα μεγάλο παιχνίδι το οποίο αναπόφευκτα θα αλλάξει τα σύνορα της περιοχής και θα φέρει ολόκληρη την Ασία σε αστάθεια.
Για παράδειγμα, αν το One Belt – One Road της Κίνας ″μπλοκαριστεί″ από τους Ταλιμπάν, τότε η Κίνα θα έχει πρόβλημα συνοχής καθώς η χερσαία διαδρομή του Δρόμου του Μεταξιού, έχει σχεδιαστεί για να αναπτυχθεί η πολύ φτωχή δυτική Κίνα.
Η οικονομική εξαθλίωση της δυτικής Κίνας μπορεί να γίνει η αιτία της κατάρρευσης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Η Τουρκία βρίσκεται σε αυτήν τη διαδρομή και μάλιστα, είναι το τέλος αυτής και έχει μεγάλο εμπορικό όφελος από το να μείνει ανοικτή η εμπορική γραμμή που περνά από την Καμπούλ, την Τεχεράνη και φτάνει στη Κωνσταντινούπολη.
Το Αφγανιστάν είναι μια ″πίστα″ που η Τουρκία αντικειμενικά, δεν μπορεί να παίξει καθώς το παιχνίδι της περιοχής δεν της επιτρέπει κάτι παραπάνω από ένα ″χαμηλό ποντάρισμα″.
Η προσπάθεια για εργαλειοποίηση και οπλοποίηση ακραίων, θα ενοχλήσει και τη Ρωσία,η οποία θεωρεί κάτι σαν αιτία πολέμου το να γίνει στόχος ισλαμιστικών επιθέσεων είτε στον Καύκασο και στο Νταγκεστάν, είτε στην περιοχή που αποτελεί την καρδιά της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης.
Αυτό που αναμένεται ωστόσο να κάνει η Τουρκία, είναι να ″πουλήσει″ στην Ευρώπη οτιδήποτε κάνει στο Αφγανιστάν.
Η Ε.Ε (δυστυχώς για μας) αποτελεί ένα πολύ πιο βατό πεδίο δράσης και επιρροής για την Τουρκία, ειδικά αν το συγκρίνουμε με αυτό του Αφγανιστάν. Αν δεν ήταν προεκλογική περίοδος για την Τουρκία, το πιο φυσιολογικό θα ήταν να αναμέναμε από την Τουρκία να ενέδιδε και σε αυτόν τον περιασμό, άλλωστε για τον Ερντογάν η υπερεξάπλωση μιας χώρας δεν έχει αρνητικές συνέπειες και θεωρεί οτι η Τουρκία πρόκειται να γίνει μια υπερδύναμη.
Επομένως, η Τουρκία θα παίξει στην καλύτερη κάποιον δευτερεύοντα ρόλο στο Αφγανιστάν ο οποίος όμως, θα τη φέρει αντιμέτωπη με μεγάλες δυνάμεις, όποια πλευρά και αν διαλέξει.
Σε αντίθεση με την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου στην οποία δε δρουν τέτοια μεγέθη δυνάμεων, η Κεντρική Ασία αποτελεί μια αρένα στην οποία η Τουρκία πρέπει να μπορεί να προκαλέσει πολύ σημαντική ζημιά στις δυνάμεις που θα εμπλακούν.
Ακόμη και αν μπορεί να το κάνει, οι συνέπειες θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές για την Τουρκία σε όλα τα επίπεδα.
*Διεθνολόγος -Συντονιστής του Τομέα Ευρασίας & Ν. Α. Ευρώπης στο ΙΔΙΣ – Research Fellow in HALC (Hellenic American Leadership Council)
Δημοσίευση σχολίου