Για να κατανοήσουμε τη δυναμική των σχέσεων ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία πρέπει να έχουμε μια στοιχειωδώς ρεαλιστική εικόνα του διεθνούς συστήματος και του τρόπου που οι δύο χώρες λειτουργούν στο πλαίσιό του. Όμως, κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο μιας και το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε μεταβατική φάση, σε φάση έντονης ρευστότητας. Πολλώ δε μάλλον όταν δεν θες καν να επιχειρήσεις κάποια ρεαλιστική ανάγνωση, όπως κάνουν οι ελληνικές ηγετικές ελίτ.
Αυτές επιμένουν να παραμένουν εγκλωβισμένες σε αναγνώσεις της πραγματικότητας, οι οποίες ίσως είχαν κάποιο νόημα 25-30 χρόνια πριν, αλλά σήμερα είναι παραπλανητικές φαντασιώσεις. Η κυρίαρχη αντίληψη στην Ελλάδα είναι ότι ο κόσμος παραμένει μονοπολικός, ωσάν ο παλιός Ψυχρός Πόλεμος να είχε τελειώσει μόλις χθες, με τις ΗΠΑ να αποτελούν τον κυρίαρχο πόλο ισχύος του πλανήτη, πλαισιωμένες από τα άλλα δυτικά κράτη.
Αυτό δεν είναι ισχυρισμός. Ο τρόπος που η Ελλάδα χειρίζεται στην εξωτερική πολιτική της τον πόλεμο στην Ουκρανία είναι απόδειξη. Δεν αναφερόμαστε στην καταδίκη της ρωσική εισβολής, ακόμα και της εφαρμογής των δυτικών κυρώσεων, οι οποίες πλήττουν πολλαπλώς την ελληνική οικονομία. Αναφερόμαστε στον τρόπο που η Αθήνα χειρίζεται αυτή την κρίση στο πολιτικό-διπλωματικό-στρατιωτικό επίπεδο, παραβλέποντας μέχρι και καίριες εξελίξεις στο πολεμικό μέτωπο, όπως την αποτυχία της ουκρανικής αντεπίθεσης.
Μία σύγκριση, μάλιστα, με τον τρόπο που η Άγκυρα χειρίζεται την ίδια κρίση είναι αποκαλυπτική. Η Τουρκία σε ό,τι αφορά την καταδίκη της εισβολής ήταν και είναι πολύ προσεκτική, ενώ μέχρι και σήμερα αρνείται να εφαρμόσει τις δυτικές κυρώσεις, παρότι ως χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ και ως υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ όφειλε να τις εφαρμόσει. Και ενώ συμπεριφέρεται κατ’ αυτόν τον τρόπο και διατηρεί ανοικτό κανάλι φιλικής επαφής με τη Μόσχα, όχι μόνο το ΝΑΤΟ, αλλά η Δύση ουδεμία διάθεση σύγκρουσης έχουν με την Τουρκία, στον αντίποδα προσπαθούν να την “καλοπιάσουν” με ανταλλάγματα.
Ελλάδα και Τουρκία στον πολυπολικό κόσμο
Όμως, ακόμη και οι πιο προωθημένες ερμηνείες των διεθνών εξελίξεων στον χώρο των ελληνικών ελίτ αναφέρονται σε έναν “ολιγαρχικά πολυπολικό” κόσμο. Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία είναι οι κυρίαρχοι διεθνείς δρώντες και κάτω από αυτές υπάρχουν κάποιες μεσαίες δυνάμεις. Όλοι οι υπόλοιποι είναι “αυλικοί”. Μεταξύ αυτών των υπόλοιπων ταξινομούν και την Ελλάδα.
Και οι δύο αυτές αναγνώσεις του διεθνούς συστήματος αντιλαμβάνονται την τουρκική αυτονόμηση σαν ύβρη, η οποία θα προκαλέσει, αργά ή γρήγορα, τη νέμεση εκ μέρους της Δύσης. Δηλαδή, οι ελληνικές ελίτ θεωρούν πως οι Αμερικανοί θα τιμωρήσουν την Τουρκία για τις βλέψεις της να αναγορευτεί σε αυτόνομη δύναμη ευρασιατικής εμβέλειας και θα ανταμείψουν την Ελλάδα για την υπακοή της – πιο συγκεκριμένα για τη γεωπολιτική της ανυπαρξία.
Αυτή η αντίληψη αγνοεί ή αρνείται να αποδεχθεί ότι το σημερινό διεθνές σύστημα τείνει να εξελιχθεί σε “πληθωριστικά πολυπολικό”, δηλαδή με πολύ περισσότερους αυτόνομους δρώντες από ό,τι πιστεύει. Πιθανώς κι αυτή η ανάγνωση να είναι ατελής. Ίσως, λοιπόν, αυτή η ρευστή και ασαφής περίοδος της “πληθωριστικής πολυπολικότητας” να αποτελεί ένα ενδιάμεσο στάδιο, πριν εδραιωθεί ένα νέο διπολικό διεθνές σύστημα, αρκετά διαφορετικό από τον διαχωρισμό που υπήρχε στον παλιό Ψυχρό Πόλεμο κι αυτό επηρεάζει άμεσα Ελλάδα και Τουρκία.
Ελλάδα, Τουρκία και Ουκρανικό
Οι εξελίξεις και γύρω από την Ουκρανία, επιβεβαιώνουν πως οδεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση. Για την ακρίβεια, ο πόλεμος στην Ουκρανία λειτούργησε σαν καταλύτης. Στη μία πλευρά, λοιπόν, είναι συσπειρωμένη η Δύση, ο “ωκεάνιος κόσμος” με πυρήνα και αναμφισβήτητο ηγέτη τις ΗΠΑ. Στην άλλη πλευρά, σε πιο χαλαρή διάταξη, είναι η Ευρασία με πυρήνα τον ταχέως διαμορφούμενο άξονα Κίνας-Ρωσίας. Μπορεί σήμερα τα σημάδια ενός τέτοιου διαχωρισμού να είναι ορατά δια γυμνού οφθαλμού, αλλά μέχρι πρόσφατα δεν ήταν. Ούτε, όμως, αποτελούν κεραυνό εν αιθρία.
Για τους προσεκτικούς παρατηρητές ήταν εμφανές ότι η επιλογή αυτού του δρόμου είχε γίνει αρκετά χρόνια πριν από το αμερικανικό βαθύ κράτος. Πρόκειται για την πολιτική του υπεραποκλεισμού (super containment) της Ρωσίας και σ’ αυτή τη φάση λιγότερο της Κίνας. Ο υπεραποκλεισμός της Ρωσίας που εφαρμόζεται σήμερα δεν έχει όμοιό του ούτε στα πιο ζοφερά χρόνια του παλιού Ψυχρού Πολέμου. Κι αν δεν είχαμε φθάσει νωρίτερα στο σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, αυτό οφείλεται κυρίως στην εκλογή Τραμπ, ο οποίος ήθελε μία κάποια συνεννόηση με τη Ρωσία, προκειμένου να περικυκλωθεί η Κίνα. Με την εκλογή Μπάιντεν, όμως, ο δρόμος άνοιξε και πάλι.
Μπορούμε να πούμε ότι οι ΗΠΑ, με την ΕΕ να ακολουθεί καταπόδας, είχαν επιδοθεί σ’ έναν υβριδικό πόλεμο αρχικά κατά της Ρωσίας, με την Κίνα να αποτελεί τον επόμενο στόχο. Πρόκειται για το δόγμα της “διπλής ανάσχεσης”, το οποίο προβλέπει ουσιαστικά μηδενισμό των σχέσεων της Δύσης αρχικά με τη Ρωσία και στη συνέχεια με την Κίνα (η απουσία Σι από την Σύνοδο των G20, για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού, εκλήφθη ως ενόχληση του Πεκίνου έναντι της Ουάσιγκτον). Και όλα αυτά, σε βάρος των αντιλήψεων που οι ίδιοι Δυτικοί διαλαλούν περί παγκοσμιοποιητικής ενοποίησης.
Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, λοιπόν, οι κινεζικές επενδύσεις χαρακτηρίζονται “αρπακτική οικονομική συμπεριφορά” και οι πολιτισμικές ανταλλαγές “πολιτισμικός ιμπεριαλισμός”! Για τη δε Ρωσία, πολύ πριν τον πόλεμο, επιστράτευαν επιχειρήματα που προσβάλουν τη νοημοσύνη. Στην περίπτωση της εκλογής Τραμπ, την εμφάνιζαν ικανή να χειραγωγεί με ευκολία τα εκλογικά σώματα στις ΗΠΑ και σε χώρες της Ευρώπης.
Η Ουκρανία σαν “εργαλείο”
“Εργαλείο” αυτής της αμερικανικής στρατηγικής είναι εδώ και χρόνια η Ουκρανία και σταθμός η ένοπλη εξέγερση-πραξικόπημα του 2014 στο Κίεβο, που εξανάγκασε τον εκλεγμένο πρόεδρο Γιανουκόβιτς να εγκαταλείψει τη χώρα. Με δεδηλωμένη την εκατέρωθεν πρόθεση για ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, εκείνες τις ημέρες ο Πούτιν έσπευσε να καταλάβει την Κριμαία και με δημοψήφισμα να την προσαρτήσει στη Ρωσία. Παράλληλα, εκδηλώθηκε το αποσχιστικό κίνημα των ρωσικής συνείδησης Ουκρανών στο Ντονμπάς.
Η Ουάσινγκτον είχε πια στα χέρια της το αναγκαίο πρόσχημα. Επέβαλε κυρώσεις στη Ρωσία, τορπίλισε τις Συμφωνίες του Μινσκ και δρομολόγησε την άσκηση ασφυκτικής πίεσης στη Μόσχα, με την απειλή επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, αλλά όχι μόνο. Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος είχε ήδη αρχίσει, αλλά δεν είχα ακόμα προσλάβει τις “επιθυμητές” διαστάσεις. Η καλλιέργεια αντιρωσικού κλίματος και η δαιμονοποίηση του Πούτιν, ωστόσο, ήταν εμφανείς.
Η περαιτέρω συζήτηση γι’ αυτόν τον πολυδιάστατο υβριδικό πόλεμο που είχε από τότε εξαπολύσει η Δύση εναντίον της Ρωσίας και της Κίνας και που σήμερα έχει κλιμακωθεί κατακόρυφα, ξεφεύγει από τα περιορισμένα όρια αυτού του κειμένου. Ωστόσο, αυτό που μπορούμε τώρα να πούμε είναι πως οι δύο μεγάλες ευρασιατικές χώρες είναι υπερβολικά μεγάλες για να απομονωθούν, όπως επιδιώκει η Δύση. Αντιθέτως, όπως ήδη συμβαίνει, εξωθήθηκαν η μία στην αγκαλιά της άλλης.
Έτσι, Ρωσία και Κίνα υποχρεώθηκαν να θέσουν στο περιθώριο τα ανταγωνιστικά τους στοιχεία, δημιουργώντας το πρόπλασμα ενός νέου γεωπολιτικού μεγέθους, που θα μπορούσε να εξελιχθεί στην πρώτη υπέρ-υπερδύναμη (hyper power) στην ιστορία της Ανθρωπότητας. Σε αυτήν την κατεύθυνση συνηγορούν κινήσεις, όπως η πρόσφατη διεύρυνση των BRICS, ακόμα και με χώρες συμμάχους των ΗΠΑ (Σαουδική Αραβία, Εμιράτα, Αίγυπτος).
Η “λαβή του τουρκογενούς μαχαιριού”
Μέσα σε αυτόν τον εμβρυακό διπολικό κόσμο και τον παγκόσμιο υβριδικό πόλεμο που τον διαμορφώνει, η Τουρκία έχει έναν ειδικό ρόλο να παίξει. Μεταξύ των άλλων, όπως ο υπογράφων υποστήριξε σε παλαιότερο άρθρο του, μέρος του υβριδικού πολέμου εναντίον της Κίνας είναι και η υποστήριξη των τουρκόφωνων Ουιγούρων ισλαμιστών στη Βόρειο Κίνα. Όμως, οι Ουιγούροι είναι το τέρμα του τουρκογενούς διαδρόμου που ξεκινά από την Τουρκία, περνά από το Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Κιργιζία και Τατζικιστάν για να φθάσει στη Βόρειο Κίνα, στο Σινγιάνγκ (Xinyang).
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να παρομοιάσουμε το σύμπλεγμα των χωρών αυτών με ένα “μαχαίρι” που χώνεται μέσα στην καρδιά της Ευρασίας και χτυπάει την Κίνα. Και λαβή αυτού του “μαχαιριού” είναι η Τουρκία. Οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη την Τουρκία, ελπίζοντας ότι θα την χρησιμοποιήσουν και ως απειλή στο “μαλακό υπογάστριο” της Ρωσίας και για να χτυπήσουν την Κίνα σ’ αυτόν το νέου τύπου πόλεμο.
Δεν αναφερόμαστε στην παλιά κεμαλική Τουρκία, που ήταν στραμμένη προς τη Δύση και αδιαφορούσε για την Ανατολή. Αναφερόμαστε στη σημερινή, ισλαμική Τουρκία του Ερντογάν. Δεν μιλάμε, δηλαδή, για την εσωστρεφή Τουρκία των κεμαλιστών, που έψαχνε για μια θέση στην ΕΕ, αλλά για την εξωστρεφή Τουρκία των νεοοθωμανών που θέλει να λειτουργήσει ως μεγάλη ευρασιατική δύναμη σε έναν πολυπολικό κόσμο. Προς το παρόν τουλάχιστον, οι δυτικές προσδοκίες δεν επιβεβαιώνονται…
Η διάψευση των ελληνικών ελίτ
Όπως προαναφέραμε, η Άγκυρα επέλεξε να παίξει τον ρόλο του μεσολαβητή μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, διατηρώντας πολύ καλές σχέσεις και με τις δύο πλευρές. Σε ό,τι αφορά δε το να μετατραπεί σε “λαβή του μαχαιριού”, δεν επιβεβαιώνεται ούτε η βούληση, ούτε η δυνατότητά της. Όχι ότι η αυτοκρατορική νεοοθωμανική Τουρκία δεν επιδιώκει να ασκήσει επιρροή στον τουρκογενή διάδρομο, αλλά δεν έχει δείξει ούτε ότι μπορεί, ούτε ότι θα παίξει τον ρόλο για τον οποίον την προορίζουν οι ΗΠΑ, ειδικά από όταν διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση.
Έστω και έτσι, όμως, οι Αμερικανοί πολύ δύσκολα θα οδηγηθούν σε ρήξη των σχέσεών τους με την Τουρκία. Έχουν φθάσει ουσιαστικά να την αποδέχονται και ως αυτόνομη δύναμη ευρασιατικής εμβέλειας. Κι αυτό παρότι δεν έχουν καμία εγγύηση ότι θα μετατραπεί σε λαβή του τουρκογενούς “μαχαιριού” που θέλουν να καρφώσουν στο “μαλακό υπογάστριο” της Ρωσίας και στα πλευρά της Κίνας.
Τα γεγονότα, λοιπόν, διαψεύδουν παταγωδώς τις προσδοκίες των ελληνικών ελίτ ότι οι Αμερικανοί και θα τιμωρήσουν την Τουρκία για την αυτονόμησή της και θα ανταμείψουν την Ελλάδας για την υπακοή της. Αν κι αυτή η διάψευση είναι και ηχηρή και συνεχόμενη, η Αθήνα συνεχίζει στην ίδια γραμμή πλεύσης με ό,τι αυτό σημαίνει για τη διένεξη ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Ήδη έχει καταφέρει να καταστρέψει πλήρως τις ελληνορωσικές σχέσεις, πρωτοστατώντας στην καλλιέργεια αντιρωσικού κλίματος, λες και η Ρωσία δεν θα είναι αύριο και μεθαύριο στην περιοχή μας και δεν θα επηρεάζει τα εθνικά μας συμφέροντα.
Δημοσίευση σχολίου