Του Ζαχαρία Β. Μίχα*
Οι εξελίξεις στα Σκόπια αναζωπύρωσαν τη συζήτηση αναφορικά με τη Συμφωνία των Πρεσπών, εξαιτίας της καταφανούς απροθυμίας της γειτονικής χώρας να εφαρμόσει όσα προβλέπονται σ’ αυτήν. Την ίδια στιγμή βέβαια, οι Σλάβοι της γείτονος διεκδικούν την εφαρμογή όσων θετικών για τις επιδιώξεις τους περιέχει η Συμφωνία. Με άλλα λόγια θέλουν τα θετικά γι’ αυτούς που προβλέπουν οι Πρέσπες, αλλά όχι το θετικό για την Ελλάδα, τη σύνθετη ονομασία “Βόρεια Μακεδονία”, το οποίο είναι και η συνταγματική ονομασία του κράτους τους.
Αντιδρώντας στις φωνές που υπογραμμίζουν το παραπάνω γεγονός, ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης παρενέβη με άρθρο του. Υποστηρίζει την ανάγκη τήρησης της Συμφωνίας των Πρεσπών από ελληνικής πλευράς, επισείοντας τον κίνδυνο η γειτονική χώρα να αλλάξει μονομερώς με μια απλή επιστολή στον ΟΗΕ το όνομά της και από «Βόρεια Μακεδονία που υποτίθεται πως κατοχυρώθηκε με τις Πρέσπες», να επιστρέψει στο σκέτο “Μακεδονία”.
Παραθέτει δε μια δεκάδα περιπτώσεων όπου κράτη άλλαξαν το όνομά τους με αυτή τη διαδικασία (Persia/Iran, Kampuchea/Cambodia, Burma/Myanmar, Transjordan/Jordan, Abyssinia/Ethiopia, Bechuanaland/Botswana, Ceylon/SriLanka, Zaire/Democratic Republic of the Congo, Upper Volta/Burkina Faso, Dahomey/Benin).
Ο καθηγητής Καρυώτης, αγαπητός στον υπογράφοντα, είναι γνωστός από την πολυετή ενασχόλησή του με το ζήτημα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Ωστόσο, το κεντρικό επιχείρημα του παρόντος σημειώματος είναι ότι η άποψη που εκθέτει, παρά το ενδιαφέρον που παρουσιάζει, δεν κατορθώνει να συλλάβει τη μεγάλη εικόνα της διένεξης ανάμεσα στην Αθήνα και τα Σκόπια.
Επικαλείται παραδείγματα ομοειδών ονομασιών όπως το κράτος Γεωργία και η Πολιτεία Γεωργία των ΗΠΑ, το κράτος Μεξικό και η Πολιτεία Νέο Μεξικό στις ΗΠΑ, που μάλιστα συνορεύουν, λέγοντας πως «απαγορεύεται μόνο ένα κράτος να χρησιμοποιεί την ονομασία άλλου κράτους».
Γράφει, λοιπόν, πως το Μεξικό δεν απαίτησε από την Πολιτεία Νέο Μεξικό να αλλάξει το όνομά της. Ούτε το κράτος Γεωργία δεν ζήτησε να αλλάξει το όνομά της η Πολιτεία Γεωργία. Το ίδιο ισχύει και για το κράτος Λουξεμβούργο, που δεν απαίτησε να αλλάξει το όνομά της η επαρχία Λουξεμβούργο του Βελγίου, επειδή συνορεύει μαζί του.
Αρχικά, η δυνατότητα να αλλάξουν οι γείτονες το όνομά τους στον ΟΗΕ “τιμωρώντας” την Ελλάδα για την αποδέσμευση από τη Συμφωνία των Πρεσπών, δεν θα πρέπει να εντυπωσιάζει ιδιαίτερα κανέναν. Το ότι ο ΟΗΕ δεν έχει διαδικασία έγερσης αντιρρήσεων είναι πρόβλημα του Οργανισμού που ποτέ δεν διακρίθηκε για την αποτελεσματικότητά του. Τί έγινε π.χ. που ζήτησε την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από την Κύπρο; Τί έπραξε με το καταφανώς παράνομο μνημόνιο Άγκυρας-Τρίπολης;
Στη συνέχεια θα επικαλεστώ ένα κατά τη γνώμη μου εύστοχο επιχείρημα του γνωστού δημοσιογράφου, Σταύρου Λυγερού, το οποίο έχει διατυπωθεί για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν δυο δεκαετίες και ειλικρινά απορώ για ποιον λόγο δεν εντάχθηκε, εξ όσων γνωρίζω, στο ελληνικό διπλωματικό οπλοστάσιο: Το επιχείρημά του που συνοψίζεται στο ότι «δεν γίνεται το μέρος να οικειοποιείται / καπηλεύεται το όλον», έχει ως εξής:
Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα, διά του Κοινοβουλίου της, αποφάσιζε μια ωραία πρωία να μετονομαστεί σε “Ευρωπαϊκή Δημοκρατία” και η εθνικότητα από ελληνική να μετονομαστεί ευρωπαϊκή. Εάν, λοιπόν, η Αθήνα έστελνε επιστολή στον ΟΗΕ με την απόφασή της, επικαλούμενη το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, δηλαδή να ονομάζεται όπως επιθυμεί, τί θα συνέβαινε;
Θα έλεγαν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι ότι είναι δικαίωμα της Ελλάδας να μετονομαστεί σε “Ευρωπαϊκή Δημοκρατία” (δεν υπάρχει κράτος με αυτό το όνομα) ή θα σήκωναν το κόσμο στο πόδι; Η μη ύπαρξη διαδικασιών στον ΟΗΕ θα τους εμπόδιζε; Προφανώς δεν θα τους εμπόδιζε και δικαιολογημένα, επειδή το Μέρος (Ελλάδα) θα οικειοποιείτο το Όλον (Ευρώπη).
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους Σλάβους που κατοικούν σε ένα μέρος της γεωγραφικής περιοχής που στους νεότερους χρόνους (όχι στην αρχαιότητα) ονομάζεται Μακεδονία. Αν και Μέρος, σφετερίζονται το όνομα Μακεδονία (κρατική ονομασία) και τη μακεδονική ταυτότητα, στερώντας τα από τις υπόλοιπες εθνότητες που κατοικούν στην ίδια γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας, η οποία ανήκει στην Ελλάδα και ένα μικρό τμήμα στη Βουλγαρία (Πιρίν).
Δεν εισέρχομαι στο ζήτημα του σφετερισμού της αρχαίας μακεδονικής κληρονομιάς από τους Σλάβους που ήρθαν στην περιοχή μετά από μία χιλιετία, τον 7ο αιώνα μ.Χ. Αυτό το έχει λύσει η ιστορική επιστήμη και μόνο γελοίες μπορούν να χαρακτηριστούν οι θεωρίες εθνικιστικής σκοπιμότητας που ανέπτυξαν μεταπολεμικά στα Σκόπια.
Ένα από τα ερωτήματα που πρέπει να τεθεί για όλα τα παραδείγματα του καθηγητή Καρυώτη είναι εάν σε αυτές τις περιπτώσεις υπήρξε τέτοιο ζήτημα και παρακάμφθηκε. Η απάντηση είναι αρνητική. Το Νέο Μεξικό ανήκε ιστορικά στο Μεξικό πριν προσαρτηθεί στις ΗΠΑ. Η δε Γεωργία στον Καύκασο δεν έχει καμία σχέση με την ομώνυμη Πολιτεία των ΗΠΑ. Όπως δεν έχει και η πόλη Αθήνα των ΗΠΑ με την πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Η ασυλία που απολαμβάνουν τα Σκόπια ερμηνεύεται και από την ιστορικά λανθασμένη διπλωματική αντίδραση της Ελλάδας, αλλά κυρίως για γεωπολιτικούς λόγους. Υπενθυμίζω στον καθηγητή Καρυώτη πως πριν ο Τίτο απομακρυνθεί από τη Μόσχα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Στετίνιους είχε εγγράφως καταδικάσει με τον πιο έντονο τρόπο τη χρήση του ονόματος “Μακεδονία” για το τότε ομόσπονδο γιουγκοσλαβικό κρατίδιο. Είχε, μάλιστα, δώσει εντολή στην αμερικανική διπλωματία να αντιταχθεί ενεργά. Όταν, όμως, ο Τίτο έκανε στροφή, άλλαξε γραμμή και η Ουάσινγτον, πιέζοντας και την Αθήνα να μην αντιδρά.
Για το καθεστώς του Τίτο η δημιουργία εκ του μηδενός “μακεδονικής ταυτότητας” εξυπηρετούσε αφ’ ενός την ανάγκη να αποκόψει τους Σλάβους των Σκοπίων από την ιστορική βουλγαρική επιρροή, αφ’ ετέρου να εγγράψει μία υποθήκη σε βάρος της ελληνικής Μακεδονίας με σκοπό την έξοδο στο Αιγαίο.
Και ενώ η περιοχή έχει τόσο βεβαρημένη Ιστορία που αφορά ζωτικά την Ελλάδα, αφού οι σχεδιασμοί δείχνουν αξιοπρόσεκτη ιστορική συνέχεια, είναι δυνατόν το θέμα να το υποβιβάζουμε οι ίδιοι σε επίπεδο διαδικασιών ΟΗΕ;
Ή να επικαλούμαστε την ανεξέλεγκτη δυνατότητα των γειτόνων να υιοθετούν όποιο όνομα θέλουν, λες και το “Μακεδονία” είναι ένα ουδέτερο όνομα κι όχι ένα όνομα φορτισμένο και ιστορικά-πολιτισμικά και γεωπολιτικά;
Ιδού λοιπόν και με στρατηγικούς όρους, για ποιον λόγο δεν πρέπει να επιτραπεί “στο Μέρος να καπηλευθεί το Όλον”. Και εφόσον το παίγνιο είναι γεωστρατηγικό, είναι αφελές να μην παίζεται από ελληνικής πλευράς με αντίστοιχους όρους. Η μετριοπάθεια και η συμβιβαστική διάθεση είναι διπλωματικό πλεονέκτημα, αρκεί να υπάρχουν ξεκάθαρες και άκαμπτες διακηρυγμένες “κόκκινες γραμμές”.
Γράφει, λοιπόν, πως το Μεξικό δεν απαίτησε από την Πολιτεία Νέο Μεξικό να αλλάξει το όνομά της. Ούτε το κράτος Γεωργία δεν ζήτησε να αλλάξει το όνομά της η Πολιτεία Γεωργία. Το ίδιο ισχύει και για το κράτος Λουξεμβούργο, που δεν απαίτησε να αλλάξει το όνομά της η επαρχία Λουξεμβούργο του Βελγίου, επειδή συνορεύει μαζί του.
Αρχικά, η δυνατότητα να αλλάξουν οι γείτονες το όνομά τους στον ΟΗΕ “τιμωρώντας” την Ελλάδα για την αποδέσμευση από τη Συμφωνία των Πρεσπών, δεν θα πρέπει να εντυπωσιάζει ιδιαίτερα κανέναν. Το ότι ο ΟΗΕ δεν έχει διαδικασία έγερσης αντιρρήσεων είναι πρόβλημα του Οργανισμού που ποτέ δεν διακρίθηκε για την αποτελεσματικότητά του. Τί έγινε π.χ. που ζήτησε την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από την Κύπρο; Τί έπραξε με το καταφανώς παράνομο μνημόνιο Άγκυρας-Τρίπολης;
Στη συνέχεια θα επικαλεστώ ένα κατά τη γνώμη μου εύστοχο επιχείρημα του γνωστού δημοσιογράφου, Σταύρου Λυγερού, το οποίο έχει διατυπωθεί για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν δυο δεκαετίες και ειλικρινά απορώ για ποιον λόγο δεν εντάχθηκε, εξ όσων γνωρίζω, στο ελληνικό διπλωματικό οπλοστάσιο: Το επιχείρημά του που συνοψίζεται στο ότι «δεν γίνεται το μέρος να οικειοποιείται / καπηλεύεται το όλον», έχει ως εξής:
Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα, διά του Κοινοβουλίου της, αποφάσιζε μια ωραία πρωία να μετονομαστεί σε “Ευρωπαϊκή Δημοκρατία” και η εθνικότητα από ελληνική να μετονομαστεί ευρωπαϊκή. Εάν, λοιπόν, η Αθήνα έστελνε επιστολή στον ΟΗΕ με την απόφασή της, επικαλούμενη το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, δηλαδή να ονομάζεται όπως επιθυμεί, τί θα συνέβαινε;
Θα έλεγαν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι ότι είναι δικαίωμα της Ελλάδας να μετονομαστεί σε “Ευρωπαϊκή Δημοκρατία” (δεν υπάρχει κράτος με αυτό το όνομα) ή θα σήκωναν το κόσμο στο πόδι; Η μη ύπαρξη διαδικασιών στον ΟΗΕ θα τους εμπόδιζε; Προφανώς δεν θα τους εμπόδιζε και δικαιολογημένα, επειδή το Μέρος (Ελλάδα) θα οικειοποιείτο το Όλον (Ευρώπη).
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους Σλάβους που κατοικούν σε ένα μέρος της γεωγραφικής περιοχής που στους νεότερους χρόνους (όχι στην αρχαιότητα) ονομάζεται Μακεδονία. Αν και Μέρος, σφετερίζονται το όνομα Μακεδονία (κρατική ονομασία) και τη μακεδονική ταυτότητα, στερώντας τα από τις υπόλοιπες εθνότητες που κατοικούν στην ίδια γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας, η οποία ανήκει στην Ελλάδα και ένα μικρό τμήμα στη Βουλγαρία (Πιρίν).
Δεν εισέρχομαι στο ζήτημα του σφετερισμού της αρχαίας μακεδονικής κληρονομιάς από τους Σλάβους που ήρθαν στην περιοχή μετά από μία χιλιετία, τον 7ο αιώνα μ.Χ. Αυτό το έχει λύσει η ιστορική επιστήμη και μόνο γελοίες μπορούν να χαρακτηριστούν οι θεωρίες εθνικιστικής σκοπιμότητας που ανέπτυξαν μεταπολεμικά στα Σκόπια.
Ένα από τα ερωτήματα που πρέπει να τεθεί για όλα τα παραδείγματα του καθηγητή Καρυώτη είναι εάν σε αυτές τις περιπτώσεις υπήρξε τέτοιο ζήτημα και παρακάμφθηκε. Η απάντηση είναι αρνητική. Το Νέο Μεξικό ανήκε ιστορικά στο Μεξικό πριν προσαρτηθεί στις ΗΠΑ. Η δε Γεωργία στον Καύκασο δεν έχει καμία σχέση με την ομώνυμη Πολιτεία των ΗΠΑ. Όπως δεν έχει και η πόλη Αθήνα των ΗΠΑ με την πρωτεύουσα της Ελλάδας.
Η ασυλία που απολαμβάνουν τα Σκόπια ερμηνεύεται και από την ιστορικά λανθασμένη διπλωματική αντίδραση της Ελλάδας, αλλά κυρίως για γεωπολιτικούς λόγους. Υπενθυμίζω στον καθηγητή Καρυώτη πως πριν ο Τίτο απομακρυνθεί από τη Μόσχα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Στετίνιους είχε εγγράφως καταδικάσει με τον πιο έντονο τρόπο τη χρήση του ονόματος “Μακεδονία” για το τότε ομόσπονδο γιουγκοσλαβικό κρατίδιο. Είχε, μάλιστα, δώσει εντολή στην αμερικανική διπλωματία να αντιταχθεί ενεργά. Όταν, όμως, ο Τίτο έκανε στροφή, άλλαξε γραμμή και η Ουάσινγτον, πιέζοντας και την Αθήνα να μην αντιδρά.
Για το καθεστώς του Τίτο η δημιουργία εκ του μηδενός “μακεδονικής ταυτότητας” εξυπηρετούσε αφ’ ενός την ανάγκη να αποκόψει τους Σλάβους των Σκοπίων από την ιστορική βουλγαρική επιρροή, αφ’ ετέρου να εγγράψει μία υποθήκη σε βάρος της ελληνικής Μακεδονίας με σκοπό την έξοδο στο Αιγαίο.
Και ενώ η περιοχή έχει τόσο βεβαρημένη Ιστορία που αφορά ζωτικά την Ελλάδα, αφού οι σχεδιασμοί δείχνουν αξιοπρόσεκτη ιστορική συνέχεια, είναι δυνατόν το θέμα να το υποβιβάζουμε οι ίδιοι σε επίπεδο διαδικασιών ΟΗΕ;
Ή να επικαλούμαστε την ανεξέλεγκτη δυνατότητα των γειτόνων να υιοθετούν όποιο όνομα θέλουν, λες και το “Μακεδονία” είναι ένα ουδέτερο όνομα κι όχι ένα όνομα φορτισμένο και ιστορικά-πολιτισμικά και γεωπολιτικά;
Ιδού λοιπόν και με στρατηγικούς όρους, για ποιον λόγο δεν πρέπει να επιτραπεί “στο Μέρος να καπηλευθεί το Όλον”. Και εφόσον το παίγνιο είναι γεωστρατηγικό, είναι αφελές να μην παίζεται από ελληνικής πλευράς με αντίστοιχους όρους. Η μετριοπάθεια και η συμβιβαστική διάθεση είναι διπλωματικό πλεονέκτημα, αρκεί να υπάρχουν ξεκάθαρες και άκαμπτες διακηρυγμένες “κόκκινες γραμμές”.
*Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας – ISDA/ΙΑΑΑ
Δημοσίευση σχολίου