Το διπλό σοκ της επιστροφής στην Τουρκία

Οι μετανάστες δεύτερης γενιάς που επανακάμπτουν με γρήγορους ρυθμούς στη χώρα των γονιών τους γίνονται και αυτοί «γκασταρμπάιτερ»

ΕΙΝΑΙ 20άρηδες και 30άρηδες, μορφωμένοι στη Γερμανία και πρόθυμοι για επαγγελματική καριέρα σε μια πατρίδα
που την ήξεραν και τη νοσταλγούσαν μόνο από τις διηγήσεις των γονιών τους. Γύρισαν πίσω και έπαθαν σοκ, και μάλιστα διπλό:οι συμπατριώτες τους έχουν εξελιχθεί στο ενδιάμεσο περισσότερο από τους ίδιους.

Αν και ζούσαν σε μια πιο εξελιγμένη κοινωνία, οι νεαροί μετανάστες της δεύτερης γενιάς από τη Γερμανία είχαν μείνει κολλημένοι, λόγω της οικογενειακής παράδοσης, σε παρωχημένα πρότυπα. Από την άλλη πλευρά,
τα παιδιά των γκασταρμπάιτερ που μεγάλωσαν με ένα τευτονικό σύστημα αξιών, βασισμένο στο τρίπτυχο εργατικότητα, μεθοδικότητα και αποτελεσματικότητα,υποφέρουν από την τουρκική τσαπατσουλιά...

Είναι « η ωραιότερη νοσοκόμα του Βερολίνου »- έτσι είχαν χαρακτηρίσει τη Σίκριγε Ντένμεζ για τον ρόλο της στη γερμανική τηλεοπτική σειρά «Η κλινική στο προάστιο Μίτε». Η τουρκικής καταγωγής ηθοποιός και σκηνοθέτης, που ήρθε μωρό με τους γονείς της στη γερμανική πρωτεύουσα, ήταν πρότυπο «ενσωματωμένης» μετανάστριας. Το απέδειξε με τη σύμπραξή της σε δεκάδες παραγωγές στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, όπου συνήθως έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο.

Οι γερμανοί συνάδελφοί της τη θεωρούσαν «δικό» τους άνθρωπο, και η ίδια ένιωθε περισσότερο Γερμανίδα παρά Τουρκάλα. « Η Τουρκία ήταν για μένα μακρινή πατρίδα » λέει. Αυτό όμως καθώς και τα 40 συνεχόμενα χρόνια της ζωής της στη Γερμανία, δεν ήταν αρκετά για να της εξασφαλίσουν τη γερμανική υπηκοότητα. Η αίτησή της απορρίφθηκε το 2005 από τις Αρχές με το αιτιολογικό ότι δεν είχε σταθερό μηνιαίο εισόδημα- κάτι που είναι βέβαια ο κανόνας και για τους ντόπιους ηθοποιούς. « Γιατί δεν γίνεστε καθαρίστρια σε σπίτι; » τη ρώτησε μια υπάλληλος της υπηρεσίας πολιτογράφησης. «Ετσι θα έχετε μόνιμο εισόδημα...».

Δεν άργησε να μαζέψει τα υπάρχοντά της και να φύγει. Εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί γυρίζει φιλμ για τους Τούρκους που, όπως και εκείνη, ξαναγυρίζουν από τη Γερμανία στην Τουρκία. « Τώρα είμαι κι εγώ γκασταρμπάιτερ » (σ.σ.: φιλοξενούμενος εργάτης) λέει. « Μόνο που ο οικοδεσπότης είναι η πατρίδα των γονιών μου ».

Ο αριθμός τέτοιων «επαναπατρισθέντων» είναι μεγάλος και αυξάνει από χρόνο σε χρόνο: Το 2009, σύμφωνα με τη γερμανική στατιστική υπηρεσία, ήταν 40.000, κατά 10.000 δηλαδή περισσότεροι από τους Τούρκους που εγκαταστάθηκαν πέρυσι στη Γερμανία. Οι ειδικοί μιλούν για « πλήρη αντιστροφή της τάσης » αφού για πρώτη φορά, ύστερα από μισό αιώνα, μετακινούνται περισσότεροι «γερμανοί» Τούρκοι προς την Τουρκία από ό,τι γηγενείς Τούρκοι προς τη Γερμανία.

Οι λόγοι για την επιστροφή είναι πολλοί. Ορισμένοι έλκονται από το «άγνωστο». Παράδειγμα, ο Εμερ Κουσουκμπάι , ο οποίος κατατάχθηκε στον τουρκικό στρατό. Ακολούθησαν ατέλειωτα ξεφωνητά και καψόνια σε ένα στρατόπεδο κοντά στην Αττάλεια. Τρεις μήνες αργότερα ο 20χρονος οπλίτης «δραπέτευσε» στη γενέτειρά του, τη Βαυαρία, δίνοντας όρκο ότι δεν πρόκειται να ξαναπατήσει το πόδι του στην Τουρκία. Το ότι δεν τον κράτησε τελικά οφείλεται στα μάτια μιας νεαρής Τουρκάλας, που τον έπεισε να μετακομίσει στην Πόλη και να ανοίξει μαζί της καφενείο.

Για τους «γκασταρμπάιτερ», που τα πρώτα 20 χρόνια της παραμονής τους στη Γερμανία είχαν ελάχιστα εργασιακά δικαιώματα (αυτό άλλαξε από το 1981), ο κύριος λόγος για τον επαναπατρισμό είναι ότι θέλουν να περάσουν το τέλος της ζωής τους στην πρώτη τους πατρίδα. Η επιστροφή δεν είναι όμως χωρίς προβλήματα. « Πολλοί υφίστανται ένα πολιτιστικό σοκ,επειδή οι συμπατριώτες τους έχουν εξελιχθεί ενδιάμεσα πολύ περισσότερο από τους ίδιους » λέει ψυχολόγος. « Αυτοί, αν και ζούσαν σε μια πιο εξελιγμένη κοινωνία, είχαν μείνει κολλημένοι στα παραδοσιακά πρότυπα ».

Πολιτιστικό τραύμα, αν και άλλου είδους, υφίστανται όμως και τα παιδιά τους, όπως η Σίκριγε Ντένμεζ, τα οποία έχουν «εσωτερικοποιήσει» το τευτονικό σύστημα αξιών: εργατικότητα, μεθοδικότητα, αποτελεσματικότητα. « Η τουρκική τσαπατσουλιά μάς κάνει να υποφέρουμε » λέει η ίδια.

Ετσι ορισμένοι το βάζουν έπειτα από ένα διάστημα στα πόδια, πολλοί όμως συνεχίζουν να επιμένουν «τουρκικά». Εκείνο που τους κρατά είναι το λεγόμενο « τουρκικό οικονομικό θαύμα » των τελευταίων ετών που από τη μια θυμίζει «άγρια Δύση», από την άλλη όμως δίνει μοναδικές ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης.

« Στη Γερμανία θα είχαν περιορισμένες δυνατότητες. Στην Τουρκία είναι όμως ξαφνικά σουλτάνοι,τα πιο περιζήτητα τεχνικά και οικονομικά στελέχη » λέει γερμανός οικονομολόγος. Και αυτό προμηνύει συνέχιση του κύματος επιστροφής προς την Τουρκία- υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα συνεχιστεί το τρέχον ανέλπιστο οικονομικό «μπουμ».

Πολίτες πολυεθνικής κοινωνίας
Από σχεδόν καθαρόαιμη «τευτονική» η Γερμανία έχει εξελιχθεί τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη στη μετανάστευση, σε μια «παρδαλή» πολυεθνική κοινωνία. Από τα 80 εκατομμύρια των πολιτών, που ζουν στη χώρα, τα οκτώ, δηλαδή κάθε δέκατος, είναι «ξένος». Αν ληφθούν μάλιστα υπόψη εκείνοι που έχουν αποκτήσει με τον καιρό γερμανικό διαβατήριο, οι «λαθραίοι» ξένοι καθώς και τα παιδιά των μεταναστών με ντόπιους, τότε προκύπτει ότι 15 εκατομμύρια άνθρωποι (δηλαδή κάθε πέμπτος Γερμανός)

έχουν, όπως λένε οι κοινωνιολόγοι, « μεταναστευτικό φόντο ».

Από την άλλη πλευρά, βέβαια, ο αριθμός των μεταναστών δεν παραμένει σταθερός τα τελευταία χρόνια, πέρυσι μάλιστα σημείωσε υποχώρηση. Το 2009 εγκατέλειψαν τη χώρα 734.000 άτομα, ενώ εγκαταστάθηκαν σε αυτήν 721.000.

Επικεφαλής των εθνικών ομάδων είναι οι Τούρκοι, οι οποίοι, σύμφωνα με τη γερμανική στατιστική υπηρεσία, αριθμούσαν στις αρχές του 2009 1.690.000 μέλη. Ακολουθούν οι Ιταλοί (520.000), οι Πολωνοί (440.000) και οι Ελληνες (287.000). Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και πολλοί άλλοι, που έχουν αποκτήσει γερμανικό διαβατήριο. Οι Τούρκοι είναι, κατά γενική εκτίμηση, το πιο δυναμικό στοιχείο της μετανάστευσης, τόσο στην πολιτική όσο και στην καλλιτεχνική ζωή.

Κορυφαία παραδείγματα είναι ο σκηνοθέτης Φατίχ Ακίν και ο πρόεδρος των Πρασίνων Ζντεμ Οντζεμιρ. Οι Ελληνες έχουν τα πρωτεία στους «καλούς μαθητές». Το ποσοστό εκείνων που πετυχαίνουν στο γερμανικό λύκειο είναι μεγαλύτερο και από εκείνο των γερμανών μαθητών.

ΟΙ ΔΙΑΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΜΙΟΥΧΟΙ ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΕΣ
Στη Γερμανία παρατηρείται τελευταία ριζική αλλαγή στο μεταναστευτικό προφίλ: στη θέση του ξένου, που έρχεται για να μείνει εφ΄ όρου ζωής στη νέα του πατρίδα,μπαίνει βαθμιαία ο λεγόμενος διαμετανάστης (Τransmigrant),δηλαδή ο μετανάστης-νομάς, που αλλάζει κατά το δοκούν χώρα παραμονής.

Η εξέλιξη αυτή δεν έχει πάρει ακόμη μαζικό χαρακτήρα,επιταχύνεται όμως από το άνοιγμα των συνόρων (για παράδειγμα εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης) και από την άνοδο της εκπαίδευσης της δεύτερης και τρίτης γενιάς των μεταναστών.Ελληνες της Γερμανίας,για παράδειγμα,που έχουν δύο μητρικές γλώσσες(γερμανικά και ελληνικά) αλλά μιλούν και άλλες,τοποθετούνται όλο και περισσότερο από γερμανικές εταιρείες στα υποκαταστήματά τους στην Ελλάδα ή και σε άλλες χώρες.

Για τα άτομα αυτά μετανάστευση δεν σημαίνει «ταξίδι χωρίς επιστροφή»: η πολυγλωσσία και η γενικότερη κατάρτισή τους τούς δίνει τη δυνατότητα, αν θέλουν,να ξαναγυρίσουν πάντα εκεί από όπου ξεκίνησαν.Κάνοντάς τους έτσι προνομιούχους κοσμοπολίτες.

TO BHMA