Αν μια συνέντευξη Τύπου μπορεί να αλλάξει τον πολιτικό χάρτη μιας χώρας, αυτό ακριβώς συνέβη στην Ελλάδα το μεσημέρι της Τρίτης 3 Σεπτεμβρίου 1974.
Γράφει ο Γιώργος ΛακόπουλοςΠώς θα ήταν η Μεταπολίτευση χωρίς την παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου και την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ; Ασφαλώς η νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, εμπλούτισε το δημόσιο λόγο - σε περίοδο κορύφωσης του παγκόσμιου διπολισμού.
Αλλά πόσο ελκυστικός θα ήταν χωρίς το τετράπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Δημοκρατική Διαδικασία», που συμπύκνωνε η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη;
Ήταν η δημιουργία της ΝΔ του Καραμανλή που έπνιξε κάθε σκέψη αναβίωσης της χούντας από τις στάχτες της ή ότι το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου έβαλε στο ίδιο πολιτικό κανάλι τις γενιές της Εθνικής Αντίστασης, του 1-1-4 και του Πολυτεχνείου;
Η μεταδικτατορική ισχύς και η ευρωπαϊκή στόχευση του παλιού αρχηγού της ΕΡΕ, απέπνεε πολιτική σταθερότητα στην καταπονημένη, από τον εμφύλιο και εντεύθεν, νότια πλευρά της Βαλκανικής. Αλλά προοπτική της έδωσε η απάντηση των ιδεολογικών και πολιτικών διλημμάτων του ευρύτερου προοδευτικού χώρου της εποχής, με την επαγγελία της Αλλαγής και τη στράτευση για ανεξάρτητη, σοσιαλιστική και δημοκρατική Ελλάδα.
Ο πατριωτισμός του ΕΑΜ, ο ριζοσπαστισμός της ΕΔΑ και της αριστερής πτέρυγας της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου και ο ηρωισμός της νεολαίας στη Νοεμβριανή κορύφωση της αντιδικτατορικής πάλης, απεικονίστηκαν για πρώτη φορά σε ένα πολιτικό φορέα, που έδωσε στην ελληνική κοινωνία, ώθηση προόδου.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε ιδανικός ερμηνευτής της ιστορικής στιγμής στη συγκυρία του 1974. Στο δρόμο που άνοιξε χώρεσαν όλα τα ρεύματα: από το ΠΑΚ και τις μαρξιστικές ομάδες της αντιδικτατορικής περιόδου, μέχρι τους ρεφορμιστές της εγχώριας σοσιαλδημοκρατίας και τους κεντρώους και κεντροαριστερούς του 53% του 1964.
Η πολυσυλλεκτικότητα του νέου κόμματος ήταν το πολιτικό του πλεονέκτημα και η μέθοδος της αυτοοργάνωσης που ζήτησε ο Παπανδρέου, το μετέτρεπε σε γνήσια λαϊκό Κίνημα.
Παλαιοί κεντρώοι, προδικτατορικοί σοσιαλδημοκράτες, μεταπολιτευτικοί ριζοσπάστες, οπαδοί νέο ερμηνειών του μαρξισμού βρήκαν ισορροπίες και συμφιλιώθηκαν στο ίδιο κόμμα με τις σοσιαλίζουσες αρχές, που διαπερνούσαν τον φιλολαϊκό συντηρητισμό της Ένωσης Κέντρου και έφταναν στην οραματική τόλμη του ΕΑΜ.
Στα πρώτα στάδια ο Παπανδρέου διέτρεξε τον κίνδυνο να τον καταπιεί το εγχείρημά του. Επικράτησε με τη χαρισματική προσωπικότητά του και την αποφασιστικότητα που έδειξε απέναντι στις εσωτερικές συσπειρώσεις. Τις υπέταξε στη στρατηγική να μετατραπεί το κίνημα διαμαρτυρίας σε κόμμα εξουσίας. Επαγγελλόμενος τον σοσιαλισμό, μακριά από τις υπαρκτές εφαρμογές του στην Ανατολή και τις αναθεωρήσεις του στη Δύση.
Το ΠΑΣΟΚ επικράτησε, γιατί συντήρησε του αγωνιστικό φρόνημα του λαού και ιδίως της νεολαίας, γύρω από τα «προδομένα οράματα» και τις πολιτικές περιπέτειες τριών γενεών.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου εδραίωσε την επικράτησή του με την εκλογική νίκη του 1981, όχι με παροχές, όπως λέει η επιδερμική ανάλυση, αλλά με την ανάδειξη της δικαίωσης αυτών των γενεών.
Οσα ακολούθησαν μερικές δεκαετίες αργότερα, είναι άλλη ιστορία που άρχισε με τη φυσική αδυναμία του «ύστερου Παπανδρέου» και κορυφώθηκε από τους επιγόνους του, στα χέρια των οποίων το ρωμαλέο
Κίνημα της Αλλαγής μεταλλάχθηκε και κατεδαφίστηκε από μέσα.
Η μέρα που άλλαξε την ιστορία…
Αν μια συνέντευξη Τύπου μπορεί να αλλάξει τον πολιτικό χάρτη μιας χώρας, αυτό ακριβώς συνέβη στην Ελλάδα το μεσημέρι της Τρίτης 3 Σεπτεμβρίου 1974. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, βρισκόταν στην Αθήνα μόλις 18 ημέρες και κατά τους παλαιούς βουλευτές και πολιτευτές της Ένωσης Κέντρου η συνέντευξη Τύπου θα ήταν η πολιτική αυτοχειρία του.
Τις προηγούμενες ημέρες τον πίεσαν να εγκαταλείψει τα «πειράματα» και να ανασυστήσει την Ένωση Κέντρου, της οποίας ήταν ο φυσικός κληρονόμος.
Αν ανατρέξουμε στις εφημερίδες της επομένης, εκείνο το μεσημέρι… δεν συνέβη τίποτε. Η κρατική τηλεόραση της εποχής δεν μετέδωσε το παραμικρό και οι εφημερίδες είχαν μονόστηλα.
Ήταν μια εκδήλωση με καμία 200ριά άτομα. Κυρίως νεολαίους «που δεν είχαν ούτε ψήφο», όπως έλεγε τις προηγούμενες μέρες ο Γιάννης Αλευράς, ο οποίος απουσίαζε.
Ανάμεσα στους παρόντες λίγοι άξιζαν ιδιαίτερης αναφοράς: Σημίτης, Καράγιωργας, Σίλβα Άκριτα, Ι. Χαραλαμπόπουλος. Τα «καλά» στελέχη έμειναν στην Ένωση Κέντρου με τον Γεώργιο Μαύρο.
Ποιος έδινε σημασία στον Τζουμάκα, τον Λαλιώτη, τον Τσούρα και τους λοιπούς μαλλιάδες με τα αμπέχονα, που ακολουθούσαν τον Ανδρέα; Οι άλλοι είχαν τον Πεσμαζόγλου, τον Ζίγδη, την Τσουδερού, τον Τσάτσο κλπ.
Ένας από αυτούς που το είδαν έτσι, ήταν ένας 18χρονος νεαρός από τη Θεσσαλονίκη, πολλά υποσχόμενος ήδη: ο Βαγγέλης Βενιζέλος. Ακολούθησε τους «καθώς πρέπει» και θα ανακάλυπτε το ΠΑΣΟΚ 15 χρόνια αργότερα.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου διάβασε ο ίδιος όρθιος, ολόκληρη την ιδρυτική Διακήρυξη. Το τελικό κείμενο ήταν επτά σελίδες και 2419 λέξεις και είχε τίτλο: «Ιδρυτική Διακήρυξη Βασικών Αρχών και Στόχων». Πολλοί είχαν συμβάλει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στη διαμόρφωση του κειμένου.
Με τον Ανδρέα Παπανδρέου είχαν συνταχθεί πολλοί δημοσιογράφοι της εποχής, όπως ο Δημήτρης Μαρούδας, ο Κώστας Νικολάου, θρυλική φωνή από τη «Ντόιτσε Βέλε», ο Λούης Δάνος και ο Αστέρης Στάγκος.
Για να αποφύγει δυσαρέσκειες ανέθεσε χρέη εκπροσώπου Τύπου στη συνέντευξη στον Γ. Κατσιφάρα, ο οποίος κράτησε αυτό το ρόλο και στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου που ακολούθησε.
Το νέο Κίνημα στεγάστηκε σε ένα μικρό διαμέρισμα, επί της οδού Ακαδημίας που παραχώρησε ο πρώην υπουργός της Ένωσης Κέντρου Γ. Μυλωνάς, παρότι δεν προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ. Εν συνεχεία βρέθηκε ένας όροφος επί της οδού Πανεπιστημίου 57 και το 1979 μετακόμισαν στη Χαρ. Τρικούπη.
Ακολούθησαν εσωτερικές αναταράξεις με αλλεπάλληλες διαγραφές στελεχών, από τον Α. Παπανδρέου, ως τη Συνδιάσκεψη του 1977 που επέβαλε την κυριαρχία του και στις εκλογές αναδείχθηκε αρχηγός της αξιωματική αντιπολίτευσης, με 25%βλέποντας πλέον την εξουσία, που ήλθε το 1981.
Η πορεία ενός ηγέτη
Ο Α. Παπανδρέου υπήρξε χαρισματική προσωπικότητα: ευγενής, αξιοπρεπής, οξυδερκής, οραματιστής, πατριώτης, μαχητικός και πίστευε σ αυτά που έλεγε. Στα 35 χρόνια της πολιτικής δράσης του ήταν πάντα στο επίκεντρο: είτε με τις μεγάλες πρωτοβουλίες, τις ρήξεις, τις ανατροπές και τις αλλαγές που επέφερε, είτε με τον προσωπικό βίο του, τις αντινομίες και τις μεταπτώσεις του.
Κανείς δεν αρνήθηκε τη γοητεία του λόγου του, την αναλυτική σκέψη του και την διορατικότητα των πολιτικών χειρισμών του.
Είχε επιστρέψει από τις ΗΠΑ εγκαταστάθηκε οριστικά στην Ελλάδα, με την οικογένειά του στις 15 Ιανουαρίου 1961. Είχε ήδη έλθει για πρώτη φορά το 1959, προκείμενου να εξετάσει τις προϋποθέσεις αξιοποίησης, του κύρους του ως πανεπιστημιακού και ήδη γνωστού οικονομολόγου- με βάση μια πρόταση του Κ. Καραμανλή.
Δεν έδειχνε ιδιαίτερη διάθεση για ενεργό ανάμειξη στην πολιτική και έζησε τον πρώτο Ανένδοτο από το παρασκήνιο. Στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου του 1964 το ψηφοδέλτιο της Αχαΐας είχε το όνομα του.
Εξελέγη θριαμβευτικά και από εκείνη τη στιγμή άρχισε μια συναρπαστική σχέση με την πολιτική.
Η πρώτη μεγάλη πολιτική περιπέτειά του αρχίζει με την εμπλοκή του στην διαβόητη «υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ», για την οποία χρειάστηκε να έλθει η Μεταπολίτευση του 1974 για να αποσαφηνισθεί ως «σκευωρία, που είχε τον ίδιο ως στόχο».
Το πολιτικό γεγονός που επέβαλε τον Α. Παπανδρέου ως εκπρόσωπο του πιο ριζοσπαστικού τμήματος της, δημοκρατικής παράταξης ήταν η Αποστασία.
Αφ’ ενός απέκοψε από την Ένωση Κέντρου εκείνους που αποτελούσαν τροχοπέδη υιοθέτησης της πολιτικής που ο ίδιος εισηγούνταν και αφετέρου διαμόρφωσε συνθήκες που ευνόησαν ιδιαιτέρως τον πολιτικό λόγο του, που συμπυκνώθηκε στο σύνθημα «Η Ελλάδα στους Έλληνες».
Η δικτατορία ανέκοψε την πορεία του, διαμόρφωσε όμως τους όρους που εν τέλει ανέδειξαν το μύθο του. Η ίδρυση του ΠΑΚ το 1968 δεν ήταν απλώς η συγκρότηση μιας αντιστασιακής οργάνωσης, αλλά το πρόπλασμα ενός μελλοντικού πολιτικού φορέα. Κανείς δεν γνωρίζει ποια τύχη θα είχε το ΠΑΣΟΚ αν δεν έβαζε την προσωπική σφραγίδα του.
Το 1981 ο θρίαμβος με 48% 172 βουλευτές, τον κατέστησε πανίσχυρο Πρωθυπουργό, απέναντι σε μια αδύναμη Ν.Δ. - της οποίας ο ιδρυτής βρισκόταν ήδη στο ανώτατο αξίωμα- και μια Αριστερά που είχε αιμορραγήσει προς το ΠΑΣΟΚ. Εξ ίσου ισχυρός, με 46% αναδείχθηκε και το 1985, με αντίπαλο πλέον τον Κ. Μητσοτάκη, αλλά εμμέσως και τον Καραμανλή, του οποίου δεν ανανέωσε την προεδρική θητεία.
Το 1988 μεταφέρθηκε στο Λονδίνο για να υποβληθεί σε εγχείρηση καρδιάς, ενώ το πανελλήνιο είχε στραμμένη την προσοχή του στο σκάνδαλο Κοσκωτά, που συγκλόνιζε τη χώρα και στην ιδιωτική ζωή του που έφερε στο προσκήνιο τη Δήμητρα Λιάνη.
Εισέπραξε στις εκλογές του 1989 και του 1990 το κόστος και στις 8 Απριλίου 1990 συνέβη το τελευταίο που θα επιθυμούσε: ο Κ. Μητσοτάκης ανεδείχθη Πρωθυπουργός.
Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο είχε από όλα, εκτός από το επιδιωκόμενο από πολλές πλευρές: τον Α. Παπανδρέου στο εδώλιο. Επέμενε εξ αρχής ότι «δεν τον αφορά» η δίκη-σκευωρία. Η απόφαση του Δικαστηρίου τον Ιανουάριο του 1992 και οι συμπληρωματικές εκλογές στη Β΄ Αθήνας τον Απρίλιο, τον έβαλαν εκ νέου στην τροχιά της εξουσίας.
Αριστοτέλης Σαρρηκώστας / Αρχείο ΕΡΤ
Τον Οκτώβριο του 1993 ο πολιτικός ηγέτης που μόλις τέσσερα χρόνια νωρίτερα λοιδορήθηκε ως «μοιχός» και παραπέμφθηκε για οικονομικά σκάνδαλα, ήταν και πάλι ο θριαμβευτής των εκλογών. Το ΠΑΣΟΚ με 46,88% εξέλεξε 170 βουλευτές και σχημάτισε ισχυρή κυβέρνηση.
«Μεταπαπανδρεϊκή εποχή»
Ήταν όμως σαφές ότι, στο εσωτερικού του κόμματος άρχισε να κλιμακώνεται η αμφισβήτηση, ενόψει μιας περιόδου, την οποία και ο ίδιος αποκάλεσε «μεταπαπανδρεϊκή εποχή».
Στις 20 Νοεμβρίου 1995 με την εισαγωγή του στο νοσοκομείο κατέστη σαφές πως η εσωτερική δύναμη που τον διέκρινε, δεν μπορούσε να πείσει ακόμη και στενούς συνεργάτες του ότι, θα μπορούσε πλέον να ασκήσει καθήκοντα Πρωθυπουργού.
Στις 15 Ιανουαρίου 1996, ακριβώς 35 χρόνια από την ημέρα που η πτήση της Ολυμπιακής Αεροπορίας από τη Βοστώνη τον έφερε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, έβαλε την υπογραφή του στο κείμενο της παραίτησης του.
Ύστερα από 123 μέρες νοσηλείας, θα βγει ζωντανός από το «Ωνάσειο», αλλά ο καταπονημένος οργανισμός του δεν θα αντέξει περισσότερο από τρεις μήνες. Στις 23 Ιουνίου 1996 άφησε την τελευταία του πνοή.
Το μετά Ανδρέα ΠΑΣΟΚ κατέστη υποχείριο οικονομικών παραγόντων. Ως τότε οι επιχειρηματίες έκαναν ουρά για να τους δεχθεί ο Ανδρέας. Οι επίγονοί του έκαναν ουρά μήπως τους δεχτούν οι επιχειρηματίες.
Έτσι άρχισε μια περίοδος που είχε από όλα: δυο εκλογικές νίκες υπό τον Σημίτη, που υπήρξες δημιούργημά της διευθετήσεις με οικονομικούς παράγοντες σε κρατικές προμήθειες, δημόσια έργα, κοινοτικά κονδύλια, τραπεζικό χρήμα και δικαίωμα ισχυρών των ΜΜΕ στο σχηματισμό των κυβερνήσεων.
Ο Κ. Σημίτης κυβέρνησε για οκτώ χρόνια στα οποία η Κύπρος μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα στην ΟΝΕ, αλλά ο «εκσυγχρονισμός» που επαγγέλθηκε δεν επήλθε ποτέ- και τη θέση του πήρε η διαφθορά.
Ο Γ. Παπανδρέου παρέλαβε στις αρχές του 2004 το ΠΑΣΟΚ σε ένα διαμέρισμα στην οδό Αναγνωστοπούλου, κατάφερε να γίνει πρωθυπουργός το 2009, αλλά έκανε επιλογές για τις οποίες δεν είχε λαϊκή εντολή και κατέρρευσε, χωρίς το κόμμα το να χάσει την πλειοψηφία.
Τον βαρύνει ότι απέναντι στο δημοσιονομικό πρόβλημα που περιέλαβε-, οδήγησε με ακρισία τη χώρα σε διεθνή οικονομικό έλεγχο και στο ΔΝΤ. Το ΠΑΣΟΚ ξανεμίσθηκε και ο ίδιος το παρέδωσε στον Βενιζέλο – αφού το είχε απαξιώσει εν τω μεταξύ. Με υστεροβουλία με την οποία είχε επιχειρήσει το 2011 να «πασάρει» το Μνημόνιο και την… πρωθυπουργία στον Σαμαρά.
Μοιραία οι εκλογές του 2012, με τον Βενιζέλο επικεφαλής, ήταν η επιβεβαίωση του τέλους για το ΠΑΣΟΚ. Εκείνη τη στιγμή καταργήθηκε το εκκρεμές τη Μεταπολίτευσης, που έστελνε τους κυμαινομένους ψηφοφόρους από τη ΝΔ στο ΠΑΣΟΚ και αντιστρόφως και αναδείχθηκε το αστέρι του Αλέξη Τσίπρα και ο ΣΥΡΙΖΑ.
Στα χέρια του Βενιζέλου οι εναπομείναντες στο 13% του 2012, αισθάνθηκαν «ουρά του Αντώνη Σαμαρά» και το 4,6% που πήρε του 2015 τον οδήγησε σε παραίτηση, οπότε εμφανίζεται επί σκηνής η Φώφη Γεννηματά. Με προίκα το όνομα και φήμη του πατέρα της.
Μετά από αλλεπάλληλα λάθη, μεταξύ των οποίων η εγκατάλειψη ονομάτων και συμβόλων -για… χρέη- ενεπλάκη σε διεργασίες με τον Παπανδρέου, τον Στ. Θεοδωράκη και κάποιους περιφερόμενους και η μοίρα την έπληξε, όταν άρχισε να αλλάζει στάση.
Με απρόβλεπτη ευκολία το 2021 το κόμμα πέρασε στα χέρια του Νίκου Ανδρουλάκη - που δεν έχει κανένα από τα στοιχεία των μετά τους Ανδρέα Παπανδρέου και Κ. Σημίτη επικεφαλής του. Χωρίς στιβαρή ηγεσία και επαρκή στελέχωση, το επανομασθέν ΠΑΣΟΚ, δεν κατάφερε να απορροφήσει την ραγδαία πτώση του ΣΥΡΙΖΑ και έμεινε στο 15%.
Εκεί ακριβώς βρίσκεται σήμερα. Στη μετά Παπανδρέου εποχή και κληρονομήθηκε και χαρίστηκε, και τιμαριοποιήθηκε- παρά τις περί του αντιθέτου προβλέψεις του ιδρυτή.
Ο Σημίτης υπέκυψε στους εσωτερικούς και εξωτερικούς συμβιβασμούς του. Ο Γ. Παπανδρέου δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος του ονόματος. Ο Βενιζέλος ήταν ξένος μέσα σε ξένους. Η Φώφη άφησε στη μέση την παρτίδα. Και ο Ανδρουλάκης δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος του πράσινου ήλιου.
Δημοσίευση σχολίου