Λυγερός Σταύρος
Κλασική απόδειξη του φοβικού συνδρόμου που κατατρύχει τις ελληνικές πολιτικές ελίτ είναι το ζήτημα της επέκτασης των χωρικών υδάτων. Κι αν κάποιος επικαλεσθεί ως δικαιολογία το τουρκικό casus belli για τα 12 μίλια, τί άραγε θα πει για το γεγονός ότι η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες αποφεύγει επιμελώς να “κλείσει τους κόλπους με γραμμές βάσης”, όπως επίσης έχει δικαίωμα από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας;
Πριν προχωρήσουμε να εξηγήσουμε ότι “κλείσιμο των κόλπων με γραμμές βάσης” σημαίνει ότι π.χ. ο Λακωνικός Κόλπος κλείνει με μία γραμμή βάσης, η οποία χαράζεται από το ακρωτήριο Ταίναρο μέχρι το ακρωτήριο Μαλέας. Το πλεονέκτημα είναι ότι τα χωρικά ύδατα αρχίζουν να μετρούνται όχι από τις ακτές, αλλά από τη γραμμή βάσης και εκτείνονται προς το πέλαγος. Με δεδομένη τη γεωγραφία του ελληνικού χώρου, εάν η Ελλάδα είχε “κλείσει τους κόλπους με γραμμές βάσης” θα είχε μετατρέψει σε χώρο ελληνικής κυριαρχίας περίπου ένα 3% της θάλασσας, χωρίς καν να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα.
Η Βουλή έχει ψηφίσει το “κλείσιμο των κόλπων με γραμμές βάσης”, όπως και την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια στο Ιόνιο μέχρι το Ταίναρο. Ο Δένδιας, μάλιστα, είχε προαναγγείλει την επέκταση των χωρικών υδάτων και στην Κρήτη, όχι μόνο στα νότια, αλλά και στα ανατολικά της. Υπενθυμίζουμε ότι ο Κοτζιάς είχε εκφράσει την πρόθεση επέκτασης των χωρικών υδάτων από τους Οθωνιούς (βορείως της Κέρκυρας), μέχρι τα Αντικύθηρα. Μέχρι να φύγει, όμως, από το υπουργείο Εξωτερικών (Οκτώβριος 2018) δεν είχε κάνει το σχετικό βήμα. Ούτε το έκανε ο διάδοχός του Κατρούγκαλος.
Σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά του ύδατα μέχρι 12 μίλια. Εάν η Ελλάδα ασκούσε το δικαίωμά της, θα ακύρωνε σε μεγάλο βαθμό τις τουρκικές επεκτατικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο. Τα εκεί διεθνή ύδατα θα περιορίζονταν δραστικά, άρα ένα πολύ μεγάλο τμήμα του θα γινόταν ελληνική θάλασσα.
Μεταξύ άλλων, θα περιοριζόταν και η σημασία της οριοθέτησης ΑΟΖ σ’ αυτή την περιοχή, αφού θα έμεναν σχετικά μικρές περιοχές (κυρίως στο βόρειο Αιγαίο και λιγότερο στα βόρεια της Κρήτης) προς οριοθέτηση. Γι’ αυτόν τον λόγο οι Τούρκοι είχαν σπεύσει να αποτρέψουν την Αθήνα από το να ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της, χαρακτηρίζοντας το 1995 αιτία πολέμου (casus belli) την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Η Αθήνα δηλώνει ότι διατηρεί ακέραιο το δικαίωμά της για επέκταση και θα το ασκήσει όποτε κρίνει. Πρόκειται για προσχηματική θέση. Όταν ένα δικαίωμα δεν ασκείται για πολλά χρόνια –όπως στην περίπτωσή μας– αποδυναμώνεται. Η άσκησή του γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη.
Χωρικά ύδατα πολλαπλού εύρους
Ας σημειωθεί ότι οι κυβερνήσεις Σημίτη, Κώστα Καραμανλή, Γιώργου Παπανδρέου και Τσίπρα, στο πλαίσιο των παλαιότερων διερευνητικών επαφών, έχουν διαπραγματευθεί με την Άγκυρα το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων. Κι αυτό παρότι (σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο) πρόκειται για δικαίωμα, που κάθε παράκτιο κράτος ασκεί μονομερώς, δηλαδή δεν έχει υποχρέωση να το διαπραγματευθεί με τα γειτονικά κράτη.
Από τη δεκαετία του 2000, είχα γράψει: «Από τη στιγμή που η Αθήνα έχει κακώς επιλέξει να διαπραγματευθεί με την Άγκυρα το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, τουλάχιστον ας το διαπραγματευθεί σωστά. Η Αθήνα έπρεπε εξαρχής να έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια σ’ όλες τις περιοχές που δεν γειτνιάζουν με την Τουρκία και στη συνέχεια να διαπραγματευθεί με την Άγκυρα ένα συμβιβασμό για το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων στις περιοχές που γειτνιάζουν.
»Εάν το είχε κάνει, οι μη γειτνιάζουσες με την Τουρκία θαλάσσιες περιοχές θα είχαν βγει εκτός διαπραγμάτευσης, ενώ τώρα η Άγκυρα ζητάει να μην υπάρξει καμία επέκταση στο ανατολικό Αιγαίο, προσφέροντας(;) σαν αντάλλαγμα την αποδοχή της επέκτασης στο Ιόνιο και στο Λιβυκό! Προσφέρει, δηλαδή, αυτό που η Ελλάδα μπορεί να κάνει μόνη της, χωρίς η Τουρκία να έχει το παραμικρό πρόσχημα αντίδρασης, αφού δεν γειτνιάζει με τις θαλάσσιες αυτές περιοχές». Τη θέση αυτή είχα επανειλημμένως διατυπώσει σε άρθρα και την συμπεριέλαβα στην ενότητα “Δώδεκα μίλια και casus belli” στο βιβλίο “Μετά τον Ερντογάν τι;” (Απρίλιος 2013, εκδόσεις Πατάκη).
Προσχηματική θέση
Για χρόνια κυριαρχούσε η άποψη πως εάν γινόταν επέκταση των χωρικών υδάτων μόνο σε κάποιες περιοχές, θα ήταν σαν η Ελλάδα να παραδεχόταν ότι το Αιγαίο είναι ειδική θάλασσα. Ως εκ τούτου, θα έδινε υπόσταση στον τουρκικό ισχυρισμό ότι πρέπει να ισχύσουν ειδικές διευθετήσεις. Το επιχείρημα θα ήταν άξιο συζήτησης εάν η Αθήνα δεν είχε ήδη αποδεχθεί τη φόρμουλα των χωρικών υδάτων διαφορετικού εύρους κατά περιοχή και ήταν αποφασισμένη να πάει στα 12 μίλια. Οι ελληνικές κυβερνήσεις το διαπραγματεύθηκαν όχι επειδή θεωρούν το Αιγαίο ειδική θάλασσα, αλλά επειδή υπέκυψαν –χωρίς να το ομολογούν– στον τουρκικό εκβιασμό.
Αυτή είναι η πραγματικότητα και δεν αλλάζει από την επίσημη ρητορική της Ελλάδας ότι θα επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της όποτε το κρίνει. Όταν φοβάται να ασκήσει το δικαίωμά της και όταν έχει ήδη διαπραγματευθεί χωρικά ύδατα διαφορετικού εύρους, το προαναφερθέν επιχείρημα είναι προσχηματικό. Η πραγματική αιτία είναι το φοβικό σύνδρομο της ελληνικής πολιτικής ελίτ, η απροθυμία της να κάνει οτιδήποτε δυνητικά θα μπορούσε να οδηγήσει σε κρίση.
Κανόνας τα 12 μίλια
Όπως είχα γράψει προ πολλών ετών, η Ελλάδα όφειλε να έχει εξαρχής επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια παντού, εξαιρώντας μόνο το ανατολικό Αιγαίο, αφού κακώς μπήκε σε διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα γι’ αυτό το ζήτημα. Έτσι, η όποια άτυπη διαπραγμάτευση με την Άγκυρα θα αφορούσε ένα συμβιβασμό στο ανατολικό Αιγαίο, δηλαδή χωρικά ύδατα 8-10 μιλίων. Την παραπάνω επιχειρηματολογία είχα επαναλάβει το 2018 στο άρθρο μου “Χωρικά ύδατα: κάλλιο πέντε και στο χέρι, αλλά όχι μόνο στο Ιόνιο“. Και βεβαίως, η Ελλάδα πρέπει να είναι γενναιόδωρη στην καθιέρωση διαδρόμων ελεύθερης ναυσιπλοΐας, ώστε να κάμψει και τις όποιες επιφυλάξεις κρατών που τα πολεμικά πλοία τους κυκλοφορούν σ’ αυτή τη θάλασσα. Ήδη, άλλωστε, το έχει κάνει στη θάλασσα των Κυκλάδων, όπου και με χωρικά ύδατα έξι μιλίων, λόγω της γεωγραφίας, δεν υπάρχουν διεθνή ύδατα.
Η ολιγωρία του παρελθόντος μετέτρεψε ένα τότε διαχειρίσιμο διπλωματικά πρόβλημα, σε ένα σημερινά δύσκολο εγχείρημα. Μέχρι το 2013, η Άγκυρα δεν είχε εγείρει τις διεκδικήσεις που εγείρει σήμερα. Η “Γαλάζια Πατρίδα” δεν ήταν ακόμα κρατικό δόγμα και ο Ερντογάν ήταν πολύ πιο συγκρατημένος, επειδή ήταν αντιμέτωπο με εσωτερικούς πολέμους, αρχικά με το μετακεμαλικό βαθύ κράτος κι αργότερα με το κίνημα Γκιουλέν.
Κάπως έτσι φθάσαμε σήμερα ο Τσίπρας να ζητάει την επέκταση των χωρικών υδάτων (μόνο) στη νότια Κρήτη και η κυβέρνηση Μητσοτάκη να “πετάει την μπάλα στην κερκίδα”. Και μάλιστα η κίνηση αυτή προβάλλεται από τον ΣΥΡΙΖΑ ότι αποτρέπει το ενδεχόμενο τουρκικών ερευνών-γεωτρήσεων σ’ εκείνη τη θάλασσα. Ας ξεκαθαρίσω εξαρχής ότι η επέκταση των χωρικών υδάτων δεν λύνει το πρόβλημα του σφετερισμού ελληνικής ΑΟΖ, μέσω του τουρκολιβυκού μνημονίου.
Ακόμα και εάν οι Τούρκοι αποδέχονταν την επέκταση, δεν θα έκαναν έρευνες στη ζώνη 6-12 μιλίων από τις ακτές, που ίσως να έκαναν πριν, αλλά θα μπορούν να κάνουν μετά τα 12 μίλια. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ναι μεν τα χωρικά ύδατα πρέπει να επεκταθούν, αλλά η επέκτασή τους ειδικά στην Ανατολική Μεσόγειο δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα που δημιουργεί η εκτός διεθνούς δικαίου θέση τους ότι τα νησιά δεν δικαιούνται ΑΟΖ. Πρόκειται για δύο διακριτά ζητήματα και όποιος τα συγχέει δείχνει ογκώδη άγνοια.
Στην πραγματικότητα, λοιπόν, η δημόσια συζήτηση για το εάν πρέπει ή όχι να επεκτείνουμε τα χωρικά ύδατα νότια της Κρήτης μετατοπίζει τη συζήτηση από την ουσία σε μία περιορισμένη πτυχή της. Κανείς δεν εξήγησε γιατί μόνο νότια της Κρήτης κι όχι και βόρεια και ανατολικά της. Γιατί όχι και στην ανατολική Πελοπόννησο, στην Εύβοια, στην ανατολική Θεσσαλία και στη Μακεδονία. Το βασικό “επιχείρημα” των Τούρκων ήταν ότι εάν εφαρμόσουμε χωρικά ύδατα 12 μιλίων θα αποκλεισθούν οι ακτές τους στο Αιγαίο. Ακόμα κι αν το δεχθούμε, το πρόβλημα είναι η επέκταση στο ανατολικό Αιγαίο όχι στις προαναφερθείσες περιοχές. Με τη φόρα που έχουν πάρει, όμως, οι Τούρκοι διεκδικούν λόγο ακόμα και για το εάν θα υψώνουμε σημαία στη Γαύδο!
Δημοσίευση σχολίου