Του Hal Brands
Οι πόλεμοι οι οποίοι προκαλούνται από αποφάσεις ανθρώπων μπορεί ταυτόχρονα να αποτελούν προϊόντα βαθιών ιστορικών διεργασιών. Ως απόδειξη του παραπάνω συλλογισμού, δείτε τις μάχες στην Ουκρανία.
Η συγκεκριμένη σύγκρουση είναι πράξη του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ενός ηγέτη αποφασισμένου να επαναβεβαιώσει το μεγαλείο της Ρωσίας καταστρέφοντας μια ανεξάρτητη Ουκρανία. Ωστόσο, είναι επίσης μέρος μιας μεγαλύτερης ιστορίας για το τι συμβαίνει όταν αυτοκρατορίες διαλύονται.
Ιμάτια
Οι μάχες στην Ουκρανία είναι ο πιο πρόσφατος και ο χειρότερος από τους πολέμους που έχουν διεξαχθεί για τα ιμάτια της Σοβιετικής Ένωσης, μιας αυτοκρατορίας της οποίας ο επιθανάτιος ρόγχος συνεχίζεται περίπου 30 χρόνια αφότου έπαψε να υπάρχει η ίδια ως ενιαία οντότητα. Δεν θα είναι, δυστυχώς, η τελευταία εκδήλωσή του.
Ο 20ός αιώνας έφερε μαζί του τον τεμαχισμό των μεγάλων ευρασιατικών αυτοκρατοριών που κάποτε κυριαρχούσαν στις παγκόσμιες υποθέσεις. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστρεψε τη Ρωσική, την Αυστροουγγρική, την Οθωμανική και τη Γερμανική Αυτοκρατορία. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστρεψε αυτοκρατορίες οι οποίες διοικούνταν από το Τόκιο, τη Ρώμη και (για άλλη μια φορά) το Βερολίνο. Η αποαποικιοποίηση τερμάτισε στη συνέχεια τη Βρετανική, τη Γαλλική και την Πορτογαλική αυτοκρατορία. Το δε τέλος του Ψυχρού Πολέμου σκότωσε τη Σοβιετική Ένωση, η οποία πρώτα έχασε τις σατραπείες της στην Ανατολική Ευρώπη και στη συνέχεια διαλύθηκε σε 15 ανεξάρτητα κράτη.
Ωστόσο, οι αυτοκρατορίες δεν πεθαίνουν γρήγορα: η κατάρρευσή τους, έγραφε ο ιστορικός Serhii Plokhy, είναι "περισσότερο μια διαδικασία παρά ένα γεγονός". Όταν μια τεράστια οντότητα που κάποτε συγκρατείτο από τη σιδερένια πειθαρχία της μητρόπολης υποχωρεί, μην περιμένετε ένα νέο, σταθερό status quo από τη μια μέρα στην άλλη.
Οι συνεχιζόμενες εντάσεις στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή μάς υπενθυμίζουν ότι οι κληρονομιές της Αυστροουγγρικής και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας εξακολουθούν να λειτουργούν. Η σχέση μεταξύ της Βρετανίας και των πρώην αποικιών της συνεχίζει να εξελίσσεται.
Μπλεγμένο κουβάρι
Επειδή η Σοβιετική Ένωση κυβερνήθηκε τόσο βάναυσα, η διάλυσή της ήταν ιδιαίτερα ακανόνιστη. Το τέλος του σοβιετικού κράτους αφαίρεσε τους περιορισμούς που είχαν καταστείλει τις εθνοτικές εντάσεις και τους εθνικούς ανταγωνισμούς μεταξύ των συστατικών μερών της αυτοκρατορίας. Γέννησε νέα, πολιτικά ασταθή κράτη. Επιτάχυνε μια συνεχιζόμενη πάλη μεταξύ της χώρας που κυριαρχούσε στην αυτοκρατορία, της Ρωσίας, και των κρατών και λαών που τώρα έψαχναν τρόπο να ξεφύγουν από τον έλεγχο της Μόσχας.
Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που οι μελετητές ονόμασαν "πόλεμοι σοβιετικής διαδοχής" - μια σειρά από αιματηρές συγκρούσεις για αμφισβητούμενες περιοχές από την Ανατολική Ευρώπη έως την Κεντρική Ασία.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, πόλεμοι συγκλόνισαν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την Υπερδνειστερία, την Τσετσενία, την Αμπχαζία, τη Νότια Οσετία και το Τατζικιστάν, προσελκύοντας συχνά γειτονικά κράτη και διεθνείς ειρηνευτικές δυνάμεις. Μερικές από αυτές τις συγκρούσεις σιγοβράζουν μέχρι και σήμερα.
Άλλες, όπως η διαμάχη για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν ή η μάχη μεταξύ της Γεωργίας και των αποσχισθεισών επαρχιών της, της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας, που υποστηρίζονται από τη Μόσχα, αναζωπυρώθηκαν σε μεγάλες διεθνείς συγκρούσεις. Το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ένας γεωπολιτικός σεισμός του οποίου οι μετασεισμοί αποσταθεροποιούν το διεθνές σύστημα ακόμη και σήμερα.
Η Ουκρανία έχει υποστεί τις πιο τρομακτικές από αυτές τις δονήσεις: ο τρέχων πόλεμος διακρίνεται από τη σφοδρότητα των μαχών και την απολυτότητα της προσπάθειας του Πούτιν να σβήσει μια άλλη χώρα από τον χάρτη. Η πιο άμεση προέλευσή του μπορεί να εντοπιστεί στην ολοένα και πιο ολοκληρωτική φύση του καθεστώτος Πούτιν, που του επιτρέπει να είναι πιο επιθετικός, ενώ ταυτόχρονα είναι υποχρεωτικό να ανακαλύπτει εξωτερικούς εχθρούς. Στη βάση του υπάρχει επίσης και το διακύβευμα εάν το Κίεβο θα ευθυγραμμιστεί με τη Μόσχα ή με τη Δύση.
Ψηφίδα
Ωστόσο, αποτελεί επίσης μια ψηφίδα της ευρύτερης μετασοβιετικής αναταραχής. Η διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας στα τέλη του 1991 βοήθησε στην καταστροφή του σοβιετικού κράτους και στην επιτάχυνση της αυτοκρατορικής διάλυσης που ακολούθησε. Δεν προκαλεί έκπληξη και είναι δυστυχώς συμβολικό ότι η Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο της προσπάθειας του Πούτιν να εδραιώσει ξανά την κυριαρχία που κατείχε κάποτε η Μόσχα.
Ο πόλεμος δεν εξελίχθηκε όπως σχεδίαζε ο Πούτιν: η Ουκρανία έχει υπερασπιστεί τον εαυτό της αξιοθαύμαστα και θα αντισταθεί για πολύ ακόμα στη βίαια ενσωμάτωσή της σε μια ρωσική σφαίρα επιρροής. Η αναζήτηση του Πούτιν για μια αυτοκρατορική ανάσταση έχει, σε αυτή την περίπτωση, υπερενισχύσει την ολοκλήρωση της διαμόρφωσης του ουκρανικού πατριωτισμού/εθνικισμού. Ωστόσο, μολονότι η Ρωσία έχει πληρώσει υψηλό τίμημα για τον λάθος υπολογισμό της, αυτό δεν σημαίνει ότι οι πόλεμοι της "σοβιετικής διαδοχής" έχουν τελειώσει.
Όταν και όποτε τελειώσει η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο στρατών μπορεί απλώς να καταστεί ένα νέο αμφισβητούμενο μετασοβιετικό σύνορο όπου η συχνή ένταση θα προκαλεί περιοδική βία. Είτε η Ρωσία κερδίσει είτε χάσει, το αποτέλεσμα θα αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων εντός της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, προκαλώντας ίσως μια νέα εντατικοποίηση των παλιών διαφορών με τη Μολδαβία, τη Γεωργία ή άλλα κράτη.
Η πιθανότητα ξεσπασμάτων βίας στην Κεντρική Ασία παραμένει υψηλή, όπως φάνηκε από μια αντικυβερνητική εξέγερση στο Καζακστάν, η οποία προηγήθηκε μιας ρωσικής επέμβασης νωρίτερα φέτος. Μια αλλαγή κυβέρνησης ή μια στρατιωτική ανταρσία στη Λευκορωσία - καμία από τις οποίες δεν μπορεί να αποκλειστεί λόγω της σοβαρής δυσαρέσκειας για το αυταρχικό καθεστώς του Αλεξάντερ Λουκασένκο - θα μπορούσε να σημάνει την έναρξη μιας διαμάχης για τη θέση αυτής της χώρας στον άξονα μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.
Στις αρχές του 1992, μια αμερικανική εφημερίδα προειδοποιούσε ότι τα προβλήματα τα οποία θα προκαλούνταν από τα "κατακερματισμένα (και εξοπλισμένα με πυρηνικά όπλα) θραύσματα της τελευταίας μεγάλης αυτοκρατορίας του κόσμου" μόλις ξεκινούσαν.
Ακόμη κι όταν ο σημερινός πόλεμος θα έχει τελειώσει, η μακρά, βίαιη μεταθανάτια ζωή αυτής της αυτοκρατορίας θα συνεχιστεί.
Δημοσίευση σχολίου