Οι Financial Times θέτουν το ερώτημα: «Η προβληματική τουρκική οικονομία θα ρίξει τον Ερντογάν;”
Στο άρθρο επισημαίνεται μεταξύ άλλων:«Ο πληθωρισμός στην Τουρκία έφτασε σχεδόν στο 20% τον Σεπτέμβριο και το νόμισμα χάνει αξία. Πριν από μια δεκαετία κόστιζε περίπου 1,8 λίρες για να αγοράσει κανείς ένα δολάριο. σήμερα αυτός ο αριθμός είναι προσεγγίζει το 10. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι τα ποσοστά υποστήριξης του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) έχουν πέσει περίπου 10 ποσοστιαίες μονάδες από τις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2018 φθάνοντας σε ιστορικά χαμηλά μεταξύ 30 και 33 τοις εκατό.
«Ο κύριος και πιο σημαντικός λόγος είναι η οικονομία», λέει ο Ozer Sencar, επικεφαλής της εταιρείας δημοσκοπήσεων Metropoll. «Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια μεγάλη ομάδα πολιτών που δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Περίπου το 30 τοις εκατό του εκλογικού σώματος δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα. Αυτός είναι ο θεμελιώδης λόγος για τον οποίο οι ψηφοφόροι εγκαταλείπουν το AKP».
Οι αντιθέσεις στην Τουρκία δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλες. Οι εκλογές είναι προγραμματισμένες να γίνουν το 2023, 100 χρόνια από την ίδρυση της σύγχρονης τουρκικής δημοκρατίας.
«Δεν μένει πολύς καιρός», είπε τον Οκτώβριο ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτης του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της χώρας. “Κάντε υπομονή. Μπορεί να πεινάτε. Μπορεί να σας κοπεί το ρεύμα. Μπορεί να συλληφθείτε, να σας ρίξουν στη φυλακή, ακόμη και να σας βασανίσουντ. Κάνε όμως υπομονή. Δεν μένει πολύς καιρός».
Ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος, περιτριγυρισμένος από κόλακες και με φήμες για την υγεία του να διαδίδονται, φαίνεται είτε να μην μπορεί, είτε να μην θέλει να ακούσει αυτούς που τον προτρέπουν να αλλάξει πορεία.
Τον Οκτώβριο, κατέπληξε ξανά τις αγορές όταν η κεντρική του τράπεζα μείωσε τα επιτόκια εν μέσω διογκούμενου πληθωρισμού και σε μια εποχή που οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο αυξάνουν τα επιτόκια. Η ριψοκίνδυνη κίνηση πυροδότησε μια νέα βουτιά της λίρας, η οποία θεωρείται ευρέως ως βαρόμετρο της οικονομικής υγείας της χώρας. Μέρες αργότερα, διακινδύνευσε τη χειρότερη διπλωματική κρίση των τελευταίων δεκαετιών, διατάσσοντας την απέλαση 10 δυτικών πρεσβευτών που είχαν ζητήσει την απελευθέρωση ενός φυλακισμένου φιλάνθρωπου, προτού υποχωρήσει.
«Εσωτερική πολιτική, εξωτερική πολιτική, οικονομία, όλα πάνε από το κακό στο χειρότερο», λέει ένας πρώην υπουργός που δεν είναι ικανοποιημένος με την κατεύθυνση του ΑΚΡ. « Πρέπει να αλλάξει η ατμόσφαιρα. Αλλά υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος που μπορεί να το κάνει αυτό. Είναι στο χέρι του».
Οι επικριτές του Ερντογάν υποστηρίζουν ότι ο πρόεδρος έχει ξεμείνει από ενέργεια, ιδέες και χρόνο. Οι αισιόδοξοι αξιωματούχοι της αντιπολίτευσης λένε ότι υπάρχουν ήδη ενδείξεις ότι ο άνεμος αλλάζει…Εξέχοντες ιδιοκτήτες εταιρειών, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων διαβόητων για τους δεσμούς τους με το AKP, έχουν αρχίσει να κάνουν δοκιμαστικές προσεγγίσεις στο κεντροδεξιό κόμμα IYI, λέει ο Umit Ozlale. «Είτε αντισταθμίζουν τον πολιτικό τους κίνδυνο είτε βλέπουν ότι όλα πάνε στραβά και είναι έτοιμοι να δείξουν την υποστήριξή τους».
Αν και εξακολουθεί να είναι ένας τρομερός πολιτικός, σήμερα ο Ερντογάν δείχνει συχνά κουρασμένος. Ο πρόεδρος φάνηκε στιγμιαία να αποκοιμιέται κατά τη διάρκεια ενός βίντεο προς στελέχη του κόμματος τον Ιούλιο. Εν μέσω ολοένα αυξανόμενων φημών για την κατάσταση της υγείας του, οι συνεργάτες του δημοσιοποίησαν ένα βίντεο τον περασμένο μήνα στα social media, που δείχνει τον 67χρονο πρόεδρο, ντυμένο με καπέλο μπέιζμπολ, να παίζει μπάσκετ.
Κυβερνητικά στελέχη λένε ότι ο πρόεδρος εξακολουθεί να αντλεί ενέργεια από το να βγαίνει στους δρόμους, αλλά οι συναντήσεις του με το κοινό αμαυρώνονται όλο και περισσότερο από λάθη. Πέρυσι, σε μια επίσκεψη στην ανατολική πόλη της Μαλάτια, απευθυνόμενος σε έναν ψηφοφόρο που του είπε ότι πάλευε να ταΐσει την οικογένειά του , απάντησε ότι υπερβάλλει. Το καλοκαίρι προκάλεσε αρνητικά σχόλια όταν, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής του σε περιοχή που καταστράφηκε από τις πυρκαγιές, προσπάθησε να παρηγορήσει τους κατοίκους πετώντας φακελάκια με τσάι από το λεωφορείο του.
Ο Ozlale, του οποίου το κόμμα IYI εκτινάσσεται στα ύψη στις δημοσκοπήσεις και το οποίο θα μπορούσε να σχηματίσει κυβέρνηση με το CHP εάν η αντιπολίτευση κερδίσει την εξουσία, λέει ότι η εξαιρετικά συγκεντρωτική εκτελεστική προεδρία που ανέλαβε ο Τούρκος ηγέτης πριν από τρία χρόνια δεν είναι ικανή να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της χώρας. «Ο Ερντογάν είναι ο μόνος που παίρνει αποφάσεις», λέει. «Δεν έχει καλό αυτό. Γερνάει και κουράζεται περισσότερο».
Ο πρόεδρος, ο οποίος για χρόνια κέρδιζε τις εκλογές, συνεχίζει να διατυμπανίζει τα εντυπωσιακά στοιχεία ανάπτυξης της χώρας. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Τουρκίας θα επεκταθεί κατά 9% φέτος – ρυθμός που την τοποθετεί μπροστά από την Κίνα και ακριβώς πίσω από την Ινδία. Αλλά ακόμη και η μεγαλύτερη επιχειρηματική ένωση της χώρας, η Tusiad, η οποία συχνά επικρίνει τις πολιτικές του Ερντογάν, έχει προειδοποιήσει ότι η εμμονική εστίαση της κυβέρνησης στην ανάπτυξη με οποιοδήποτε κόστος βλάπτει τη χώρα.
Η αύξηση των μισθών δεν κατάφερε να συμβαδίσει με τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό. Τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα έχουν πληγεί περισσότερο από τη πτώση του βιοτικού επιπέδου. Το ποσοστό φτώχειας, το οποίο μειώθηκε δραματικά κατά την πρώτη δεκαετία της εξουσίας του ΑΚΡ, άρχισε να αυξάνεται ξανά το 2019 στον απόηχο της σοβαρής νομισματικής κρίσης που προκάλεσε ύφεση και την απώλεια 1 εκατομμυρίου θέσεων εργασίας.
«Αυτό μεταφράστηκε σε σχεδόν 1,5 εκατομμύριο επιπλέον φτωχούς, συνολικά 8,4 εκατομμύρια σε εθνικό επίπεδο, διαγράφοντας σχεδόν όλα τα κέρδη που επιτεύχθηκαν τα τρία χρόνια που προηγήθηκαν της οικονομικής αναταραχής», προειδοποίησε μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας φέτος που προέβλεπε ότι η τάση θα επιδεινωθεί από την πανδημία του Covid.
Ο Refet Gurkaynak, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Bilkent της Άγκυρας, λέει ότι είναι «προσβλητικό» να λένε ότι η οικονομία ανθεί σε αυτό το πλαίσιο. «Στην καθημερινή τους ζωή βλέπουν την ανεργία, τον αχαλίνωτο πληθωρισμό και τη διάβρωση της αγοραστικής τους δύναμης και η ζωή τους σαφώς δεν βελτιώνεται – στην πραγματικότητα γίνεται πολύ χειρότερη».
Παρόλα αυτά, ο Ερντογάν βασίστηκε στη χρήση φθηνών πιστώσεων για να τονώσει την κατανάλωση και τον κατασκευαστικό τομέα, ενώ αυτό το μοντέλο έχει προκαλέσει χρόνιο πληθωρισμό , αδύναμο νόμισμα και έχει κάνει τη χώρα φτωχότερη. Οι νέες ξένες άμεσες επενδύσεις ανήλθαν σε μόλις 5,8 δισ. δολάρια πέρυσι, σε σύγκριση με το ανώτατο όριο άνω των 19 δισ. $ το 2007.
Έχοντας εδραιώσει την επιρροή του στους θεσμούς της Τουρκίας, ο Ερντογάν συγκρούστηκε με την υποτίθεται ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα, ζητώντας και επιβάλλοντας επανειλημμένα χαμηλότερα επιτόκια – κάτι που πιστεύει ότι, σε αντίθεση με την οικονομική ορθοδοξία, βοηθά στην καταπολέμηση του πληθωρισμού. Ο συνδυασμός της χαλαρής νομισματικής πολιτικής και των ραγδαίων αυξήσεων των τιμών έχει προκαλέσει διαδοχικές υποτιμήσεις.
Οι διεθνείς επενδυτές, των οποίων τα χρήματα χρειάζονται για να χρηματοδοτηθεί το βάρος του εξωτερικού χρέους της Τουρκίας -450 δισεκατομμύρια δολάρια- ενθουσιάστηκαν για λίγο πέρυσι όταν ο Ερντογάν ουσιαστικά απέλυσε τον γαμπρό του, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, μετά από μια καταστροφική διετή θητεία ως υπουργός Οικονομικών. Ταυτόχρονα, καλωσόρισαν τον διορισμό του Naci Agbal, ενός αξιοσέβαστου τεχνοκράτη, στο τιμόνι της κεντρικής τράπεζας. Αλλά ο Agbal έμεινε μόλις τέσσερις μήνες πριν απολυθεί και αυτός από τον πρόεδρο – η τρίτη απόλυση ενός διοικητή της κεντρικής τράπεζας. Ο διάδοχός του, Σαχάπ Καβτσιόγλου, είναι πρώην στέλεχος της κρατικής τράπεζας που τον Σεπτέμβριο άρχισε να μειώνει τα επιτόκια.
«Φαίνεται να είναι είμαστε στην άκρη του γκρεμού», λέει ο Joseph Mouawad, διαχειριστής χαρτοφυλακίου στο asset manager Carmignac. «Συνεχίζουμε να κάνουμε αυτούς τους κύκλους: η τουρκική κεντρική τράπεζα αυξάνει τα επιτόκια, ο Ερντογάν εκνευρίζεται, αλλάζει επικεφαλής, μειώνει τα επιτόκια και μετά όταν χειροτερεύει η κατάσταση, αλλάζει ξανά και αυξάνει τα επιτόκια».
Ο Mouawad προειδοποιεί ότι, αυτή τη φορά, το πείραμα είναι «πιο επικίνδυνο» λόγω των αυξανόμενων τιμών της ενέργειας .
Εξοργισμένα μέλη της κυβέρνησης και της επιχειρηματικής κοινότητας ισχυρίζονται ότι ο Ερντογάν, ο οποίος έχει παραγκωνίσει τους εσωτερικούς επικριτές, έχει μια αδύναμη αντίληψη των οικονομικών και σπάνια αμφισβητείται ακόμη και από μέλη του υπουργικού συμβουλίου του.
«Οι υπουργοί μας λένε: «πρέπει να μιλήσετε με τον πρόεδρο για να καταλάβει την κατάσταση», λέει στέλεχος μεγάλου τουρκικού ομίλου . «Μα γιατί να το κάνουμε; Αυτή είναι η δουλειά τους».
Άλλοι πιστεύουν ότι η προσέγγιση του προέδρου είναι περισσότερο υπολογισμένη. Ο Burak Bilgehan Ozpek, πολιτικός επιστήμονας στο πανεπιστήμιο TOBB της Άγκυρας, λέει ότι τα χαμηλά επιτόκια και το φθηνό νόμισμα ωφελούν το δίκτυο των «εκλεκτώ», ειδικά εκείνων στον κατασκευαστικό και τον τουριστικό τομέα, που βοήθησαν την κυβέρνηση του Ερντογάν.
Και προσθέτει: «Ο σωστός όρος εδώ είναι επιβίωση . . . Δεν θέλει να έχει μια δυναμική οικονομία, δεν θέλει να κάνει την τουρκική οικονομία σπουδαία, αλλά θέλει μια οικονομία που είναι επαρκής για να κερδίσει τις επόμενες εκλογές».
Ενώ υπάρχει απογοήτευση στο ΑΚΡ για την κατεύθυνση του, δεν υπάρχει προφανής εσωτερικός «αμφισβητίας» για τον Τούρκο πρόεδρο.
Ο Αλμπαϊράκ, ο οποίος είναι παντρεμένος με την κόρη του Ερντογάν και κάποτε εθεωρείτο ως εκλεκτός διάδοχός του, έχει εξαφανιστεί. Ο Suleyman Soylu, ο χαρισματικός και φιλόδοξος υπουργός Εσωτερικών, υπέστη ζημιά από μια σειρά πρόσφατων καταγγελιών για διαφθορά που έγιναν από ένα εξόριστο αφεντικό της μαφίας.
Ενώ η αντιπολίτευση αισθάνεται αισιοδοξία ότι το τέλος της εποχής Ερντογάν είναι ορατό, πολλοί ξένοι παρατηρητές είναι πολύ πιο απογοητευμένοι. «Ονειρεύονται», λέει ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης. «Πόσους αυταρχικούς μπορείς να σκεφτείς που παραιτήθηκαν;»
Οι αξιωματούχοι της αντιπολίτευσης λένε ότι η ήττα του ΑΚΡ στις δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα το 2019, όταν ενώθηκαν πίσω από έναν υποψήφιο σε κάθε πόλη, δείχνει ότι ο Ερντογάν μπορεί να ηττηθεί όταν ενώσουν τις δυνάμεις τους.
Διώχνουν τις ανησυχίες ότι στοιχεία του βαθέως κράτους της Τουρκίας – που περιλαμβάνει την υπηρεσία πληροφοριών, την αστυνομία, τον στρατό και τα εγκληματικά στοιχεία που έχουν δεσμούς με τον υπερεθνικιστή εταίρο του Ερντογάν – θα μπορούσαν να κινηθούν για να στηρίξουν έναν άρρωστο πρόεδρο. «Όταν είναι σαφές ότι το πλοίο βυθίζεται, όλοι θα πηδήξουν», λέει ένα ανώτερο στέλεχος ενός κόμματος της αντιπολίτευσης. «Δεν εννοώ μόνο στο AKP, εννοώ επίσης στη γραφειοκρατία, τον στρατό. Πιστεύετε ότι ο στρατός θα τον υποστηρίξει αν αποχωρήσει;
Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Τούρκος ηγέτης φοβόταν τόσο πολύ μήπως χάσει την Κωνσταντινούπολη που, μετά τη νίκη του υποψηφίου της αντιπολίτευσης Ekrem Imamoglu το 2019, κήρυξε τα αποτελέσματα άκυρα και οδήγησε σε επανάληψη των εκλογών τις οποίες έχασε ξανά.
«Δείχνει πόσο μακριά είναι διατεθειμένος να φτάσει ο Ερντογάν για να κερδίσει τις εκλογές», λέει η Asli Aydintasbas, ανώτερος συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. «Αυτό μας λέει πως αυτό που θα συμβεί στην κάλπη, δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι αριθμών, αλλά θα υπάρξουν επίσης κάθε είδους πολιτικές πιέσεις και αντίσταση από τον Ερντογάν και τους εταίρους του στο συνασπισμό».
Κάποιοι ανησυχούν ότι θα μπορούσε να επιδιώξει να ακυρώσει εντελώς τις εκλογές ή ότι η χώρα θα μπορούσε να βρεθεί σε ένα κύμα βίας όπως αυτό που ακολούθησε τις εκλογές του Ιουνίου 2015, όταν το AKP έχασε την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία για πρώτη φορά.
Μια εξίσου σημαντική ανησυχία είναι η ικανότητα της αντιπολίτευσης, η οποία ένωσε για πρώτη φορά τις δυνάμεις της για τις εθνικές εκλογές το 2018, να σπαταλήσει την ευκαιρία της. Μέχρι στιγμής, η απίθανη συμμαχία τους με το αριστερό CHP, το δεξιό IYI, τους Κούρδους και πολλά άλλα μικρότερα κόμματα έχει καταφέρει να παραμείνει ενωμένη παρά τις επίμονες προσπάθειες του Ερντογάν να τη διαλύσει. Αλλά θα μπορούσε να υπάρξει μια αντιπαράθεση σχετικά με την επιλογή ενός υποψηφίου που θα είναι κοινός εναντίον του Τούρκου προέδρου.
Ανησυχητικό στοιχείο των δημοσκοπήσεων για τα μέλη του μπλοκ της αντιπολίτευσης, είναι ότι ένας μεγάλος αριθμός αναποφάσιστων ψηφοφόρων, πολλοί από αυτούς απογοητευμένοι υποστηρικτές του ΑΚΡ, εξακολουθούν να μην τους εμπιστεύονται. «Αποχωρούν από το AKP, αλλά δεν βλέπουν κανένα κόμμα της αντιπολίτευσης ως το σπίτι τους», λέει ο ερευνητής Sencar. «Αν η αντιπολίτευση δεν παρουσιάσει έναν αρκετά ισχυρό υποψήφιο, τότε ο Ταγίπ Ερντογάν έχει ακόμα την ευκαιρία να κερδίσει»
Δημοσίευση σχολίου