Από Σάββας Δ. Βλάσσης
Σε συνέντευξη που παραχώρησε ο εκπρόσωπος της τουρκικής προεδρίας Ιμπραήμ Καλίν στις 12 Οκτωβρίου στην εφημερίδα “Milliyet”, διευκρίνισε ότι το F-35 παραμένει προτεραιότητα για την Τουρκία αλλά όσο υφίσταται πρόβλημα σε αυτό εξετάζονται όλες οι εναλλακτικές επιλογές. H περίπτωση του F-16V για την οποία έχει εκφρασθεί επισήμως ενδιαφέρον, αντιπροσωπεύει προφανώς την πρώτη σε κατάταξη εναλλακτική επιλογή.
«Η απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35 είναι εντελώς παράνομη και άδικη. Είναι μια λανθασμένη και κοστοβόρα απόφαση όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για το πρόγραμμα F-35. Ελπίζω να διορθώσουν το λάθος τους το συντομότερο δυνατό αλλά εάν δεν το κάνουν έχουμε αφιερώσει 1,4 δισ. $ γι’ αυτό το πρόγραμμα. Πρόκειται για χρήματά μας, ποιές είναι οι εναλλακτικές να τα αξιοποιήσουμε σωστά; […] Η ενίσχυση του υπάρχοντος στόλου μας F-16 ως αντάλλαγμα για τα χρήματα που πληρώσαμε και ο εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων F-16 μας, μπορεί να θεωρηθεί ως μία εναλλακτική. Το θέμα μόλις τώρα μορφοποιείται. Βεβαίως, το F-35 είναι μια σημαντική τεχνολογία και η πρώτη μας επιλογή είναι να αγοράσουμε τα F-35 όπως το δικαιούμαστε. Ωστόσο, δεν θα εγκαταλείψουμε το σχέδιο ενισχύσεως του στόλου μας αεριωθουμένων μαχητικών λόγω των κυρώσεων. Εάν αυτή η κρίση με τις ΗΠΑ ξεπεραστεί, η Τουρκία θα επιστρέψει στο πρόγραμμα και θα πάρουμε τα F-35 μας. Εάν δεν λυθεί και το πρόβλημα παραμείνει για κάποιον καιρό, θα συνεχίσουμε την έρευνά μας για εναλλακτικές».
Η πρόταση για F-16V έχει μεγαλύτερες διαστάσεις από την εύλογη, για την αεροπορική ισχύ της Τουρκίας.
Στις 30 Οκτωβρίου 2011, τουρκικά δημοσιεύματα ανέφεραν την κατ’ αρχήν συμφωνία της κυβερνήσεως Ομπάμα για την μεταφορά δεδομένων του πηγαίου κώδικα του λογισμικού των μαχητικών F-16 στην Τουρκία. Όλες οι αναφορές συνέδεαν την εξέλιξη με την συγκατάθεση της Τουρκίας τον προηγούμενο μήνα, για την εγκατάσταση ενός ραντάρ εγκαίρου προειδοποιήσεως AN/TPY-2 πλησίον του Ντιγιαρμπακίρ, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας των ΗΠΑ για την αντιβαλλιστική άμυνα της Ευρώπης μέσω του ΝΑΤΟ (NATO Missile Defense System).
Πρόγραμμα ÖZGÜR
Έκτοτε, παρατηρήθηκε μια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα τουρκικών εταιρειών που σχετίζεται με τα F-16 της Τουρκικής Αεροπορίας και τις δυνατότητες αναβαθμίσεώς τους. Στις 6 Μαρτίου 2012 το τότε τουρκικό Υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας ανέθεσε σύμβαση ύψους 46 εκατ. $ στην κρατική ΤΑΙ για την ανάπτυξη συνόλου ηλεκτρονικών και την ολοκλήρωση όπλων στα F-16. Το έργο ονομάσθηκε “ÖZGÜR” (“Ανεξαρτησία”) μια συμβολική ονομασία που φανέρωνε την προσπάθεια “τουρκοποίησης” του F-16, μέσω εξασφαλίσεως ευχέρειας για κάθε είδους βιομηχανικές παρεμβάσεις, από το λογισμικό μέχρι την εγκατάσταση συστημάτων, υποσυστημάτων και την πιστοποίηση όπλων, όλα τουρκικής αναπτύξεως.
Πυρήνας του προγράμματος ήταν η ανάπτυξη εγχωρίου υπολογιστή αποστολής για το F-16. Ο υπολογιστής αποστολής προερχόταν από τον CFCC της BAE Systems, με την οποία υπεγράφη σύμβαση για την μεταφορά της σχετικής τεχνολογίας. Εάν ληφθεί υπ’ όψιν ότι τα προηγούμενα έτη το τουρκικό Ίδρυμα Επιστημονικών & Τεχνολογικών Ερευνών (TUBITAK-BILGEM) είχε εκπονήσει ερευνητικό πρόγραμμα σχετιζόμενο με την επανεγγραφή πηγαίων κωδικών λογισμικού, η συμφωνία με τις ΗΠΑ επέτρεψε στην τουρκική αμυντική βιομηχανία να τροποποιεί μερικώς πηγαίους κώδικες λογισμικού ώστε να μπορούν να ολοκληρωθούν στα τουρκικά F-16 όπλα και αισθητήρες τουρκικής αναπτύξεως. Βεβαίως για όλα αυτά, τουρκικές εταιρείες υπέγραψαν σχετικώς συμβάσεις με αμερικανικές κυρίως εταιρείες, για την μεταφορά της τεχνολογίας, χωρίς να δοθεί μεγάλη δημοσιότητα για προφανείς λόγους. Επί της ουσίας επρόκειτο για έργα συναναπτύξεως, το κόστος των οποίων καλύφθηκε από κρατική χρηματοδότηση, διά του τουρκικού Υφυπουργείου Αμυντικής Βιομηχανίας.
Τουρκικό δημοσίευμα συνόψιζε: «η Τουρκία θα έχει την ικανότητα να τροποποιήσει αυτομάτως τους πηγαίους κωδικούς λογισμικού των οπλικών συστημάτων του μαχητικού με εθνικούς πηγαίους κωδικούς λογισμικού […] Η Τουρκία θα καταστεί το πρώτο από 26 έθνη που διαθέτουν F-16, που θα έχει την ικανότητα να ενημερωθεί για τους πηγαίους κωδικούς λογισμικού μαχητικών F-16 –κυρίως των οπλικών συστημάτων τους– επιτρέποντάς της έτσι την αντικατάστασή τους με εθνικούς πηγαίους κωδικούς λογισμικού, όποτε απαιτείται».
Συνοπτικώς, η Τουρκία με την άδεια των ΗΠΑ, αποφάσισε να συναναπτύξει με αμερικανικές εταιρείες εγχώρια ηλεκτρονικά συστήματα, υποσυστήματα, όπλα και αισθητήρες, τα οποία εν συνεχεία, μέσω καταλλήλων τροποποιήσεων στους πηγαίους κωδικούς λογισμικού, θα εγκαθίσταντο και θα πιστοποιούντο στα F-16 της Τουρκικής Αεροπορίας. Έκτοτε εκκίνησε μια σειρά προγραμμάτων συναναπτύξεως, πέραν του υπολογιστού αποστολής, συσκευών και οργάνων πιλοτηρίου με νέα διαμόρφωση, συστημάτων IFF, INS κ.λπ. ώστε η τουρκική βιομηχανία να αποκτήσει τεχνολογία σχεδόν σε πλήρες φάσμα αεροπορικών ηλεκτρονικών συστημάτων.
Διά του τρόπου αυτού, η Τουρκία θα μπορούσε και να πωλήσει τις “συλλογές” ηλεκτρονικών της σε ξένους πελάτες, αναβαθμίζοντας με τουρκικά πλέον συστήματα και όπλα. Ο εξαγωγικός προσανατολισμός του προγράμματος στόχευε στα F-16 φιλικών χωρών, όπως το Πακιστάν, ενώ σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, με την κτηθείσα τεχνολογία θα ακολουθούσε η ανάπτυξη μελλοντικών συστημάτων που θα εφοδίαζαν ένα μελλοντικό τουρκικό μαχητικό αεροσκάφος.
Το αρχικό αίτημα της Τουρκίας αφορούσε την εξασφάλιση προσβάσεως στους πηγαίους κώδικες λογισμικού του F-35, όταν αυτή διαπραγματευόταν την ένταξή της στο πρόγραμμα, όμως η άρνηση της Ουάσιγκτον ήταν σταθερή. Όταν προέκυψε το πρόγραμμα αντιβαλλιστικής άμυνας της Ευρώπης και η ανάγκη εγκαταστάσεως σταθμού ραντάρ στην Τουρκία, η Άγκυρα εκμεταλλεύθηκε την περίσταση και πέτυχε να εξασφαλίσει ως αντάλλαγμα την αμερικανική έγκριση για τον πηγαίο κώδικα λογισμικού του παλαιότερου F-16. Την εποχή εκείνη οι ΗΠΑ θεωρούσαν ότι η πορεία του F-16 είχε σχεδόν ολοκληρωθεί, από πλευράς εξελίξεως και εξαγωγών. Αυτός ήταν ένας βασικός λόγος για τον οποίο όταν τo 2000 η Ελλάδα παρήγγειλε τα 50+10 F-16 Block 52+, παραχωρήθηκε από την Lockheed Martin ως αντιστάθμισμα η κατ’ αποκλειστικότητα κατασκευή στην ΕΑΒ δομικών συγκροτημάτων του F-16 για την διεθνή αγορά. Υπό την ίδια αντίληψη περίπου, εγκρίθηκε η άδεια για την Τουρκία ως προς τον πηγαίο κώδικα λογισμικού του παλαιότερης γενεάς μαχητικού της Lockheed Martin.
Τα επόμενα έτη ακολούθησαν διαδοχικές ανακοινώσεις για την ανάπτυξη από τουρκικές εταιρείες διαφόρων ηλεκτρονικών συστημάτων, προοριζόμενα για μελλοντική αναβάθμιση των F-16. Aντιπροσωπευτικό δείγμα είναι το πρόγραμμα ραντάρ τεχνολογίας AESA, που όπως και τα λοιπά αναπτυσσόμενα συστήματα και υποσυστήματα με αμερικανική βοήθεια, προορίζονται σε πρώτη φάση να εγκατασταθούν στα παλαιότερα F-16 Block 30.
Κυρώσεις CAATSA και ÖZGÜR
Προ μερικών ετών, είχε γίνει γνωστό ότι το πρόγραμμα “ÖZGÜR” αντιμετώπιζε καθυστερήσεις, με σημείο εμπλοκής την άρνηση των ΗΠΑ να αποδεσμεύσουν πρόσβαση στο πηγαίο κώδικα λογισμικού για μεταγενέστερους αυξημένων δυνατοτήτων υπολογιστές αποστολής, εντελώς διαφορετικής αρχιτεκτονικής. Αυτό, δεν επιτρέπει την χρησιμοποίηση του τουρκικής αναπτύξεως λογισμικού στους νεώτερους υπολογιστές αποστολής που φέρουν τα πιο σύγχρονα F-16 Block 40/50Μ και Block 50+ Advanced της Τουρκικής Αεροπορίας. Επομένως, η υλοποίηση του προγράμματος έχει περιορισθεί εξ ανάγκης στα 35 F-16 Block 30 και οι εξελίξεις περί αυτό έχουν αυξημένη σημασία υπό το φως των κυρώσεων CAATSA.
Στις 10 Νοεμβρίου 2020 ο επικεφαλής της τουρκικής Προεδρίας Αμυντικής Βιομηχανίας δήλωσε: «Το ÖZGÜR είναι πλέον αρκετά ώριμο. Δοκιμάστηκε και είναι καλό. Μπορούμε να πούμε τώρα “τα F-16 μας θα ανεξαρτητοποιηθούν”. Η πρώτη εφαρμογή του προγράμματος ήταν επιτυχής. Μετά απ’ αυτό, θα διευρύνουμε την εφαρμογή του».
Στις 31 Ιανουαρίου 2021, ο ίδιος ανακοίνωσε στο Twitter ότι βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα δομικής αναβαθμίσεως των 35 F-16 Block 30 ώστε το όριο να ανέλθει από 8.000 σε 12.000 ώρες πτήσεως. Το πρώτο αεροσκάφος αποδόθηκε αναβαθμισμένο τον Ιούλιο του 2020. Προφανώς πρόκειται για αμερικανική εξαίρεση στο πλαίσιο των κυρώσεων CAATSA για λόγους σκοπιμότητος.
Στις 11 Μαρτίου, σε συνέντευξη που παραχώρησε, ο Ντεμίρ είπε σχετικώς: «Το ÖZGÜR είναι ένα πρόγραμμα που υλοποιείται ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ. Επομένως, γενικώς, δεν μπορούμε να μιλάμε για κατανόηση. Αλλά το έργο μας στο ÖZGÜR ήταν επιτυχημένο και άρχισε να ενσωματώνεται σε αεροσκάφη. Αλλά φυσικά, τα F-16 έχουν τη μορφή μερικών Block. Ξεκινήσαμε τη διαδικασία ενσωμάτωσης σε ένα Block F-16. Θα ξεκινήσουν επίσης κάποιες μικρές διαφορές στην ανάπτυξη για άλλα Block και την διαδικασία ολοκλήρωσης.
Το ÖZGÜR είναι το πρόγραμμα απεξαρτητοποίησης των F-16 μας. Απαλλαγή από την εξάρτηση στα F-16, σημαίνει ότι διάφορα συστήματα πλέον προσαρμόζονται, εφαρμόζονται και χρησιμοποιούνται σύμφωνα με εγχώρια συστήματα. Αντιλαμβανόμαστε ότι κατά μία έννοια είναι ένα βήμα που σχετίζεται με το να καταστήσουμε δική μας περιουσία το αεροπλάνο.
Ο επί του παρόντος αναφερόμενος εκσυγχρονισμός των F-16 ήταν ήδη προγραμματισμένος. Είτε δομικός είτε στα αεροπορικά ηλεκτρονικά, υπάρχουν πράγματα που πρέπει να γίνουν σε ορισμένα στάδια του κύκλου ζωής του αεροσκάφους. Είναι μέρος της παράτασης του επιχειρησιακού βίου του. Από την άλλη, δεν περιμένουμε πρόβλημα όσον αφορά την αποδέσμευση. Το ÖZGÜR αφορά την απόκτηση δεξιοτήτων και αυτή η απόκτηση ικανότητος, πιστεύουμε ότι μπορεί να προσφέρει πολλά και στο Εθνικό Μαχητικό Αεροσκάφος».
Τα ανωτέρω, φανερώνουν ότι το ÖZGÜR έχει φτάσει στο στάδιο παρουσιάσεως πρωτοτύπου F-16 Block 30 ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η δομική αναβάθμιση των 35 μαχητικών. Τουρκικά δημοσιεύματα αναφέρουν ότι υλοποίηση στην παρούσα φάση του προγράμματος, θα αφορά την εγκατάσταση νέου υπολογιστή αποστολής, νέου συστήματος διασυνδέσεως, συστήματος IFF και INS, καθώς και νέα διαμόρφωση πιλοτηρίου. Η συνανάπτυξη ραντάρ τεχνολογίας AESA βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και δοκιμές του εγκατεστημένο σε αεροσκάφος είναι προγραμματισμένες για το 2022. Τα δημοσιεύματα αναφέρουν έναρξη φάσεως σειριακής παραγωγής εντός του 2021 αλλά αυτό δεν φαίνεται να ισχύει.
Στην πραγματικότητα, οι έντεχνες δηλώσεις Ντεμίρ φαίνεται να αναδίδουν προβληματισμό, λόγω πιθανής διακοπής των συνεργασιών με αμερικανικές εταιρείες για συστατικά όπως το ραντάρ, εξαιτίας των κυρώσεων CAATSA. Εφόσον αυτό ισχύει για το ÖZGÜR, θα είναι εντελώς παράδοξη η θετική αντιμετώπιση της προτάσεως πωλήσεως 40 νέων F-16V και αναβαθμίσεως άλλων 80 υφισταμένων στην ίδια έκδοση. Βεβαίως, οι ΗΠΑ έχουν δώσει άδεια σε αμερικανικές εταιρείες για συνανάπτυξη ραντάρ τεχνολογίας AESA με την τουρκική Aselsan, παράγωγο ουσιαστικώς του AN/APG-83 που φέρει το F-16V, αλλά με μερικώς τροποποιημένο τουρκικό λογισμικό. Από αυτή την άποψη, η πρόταση για F-16V και ιδίως η αναβάθμιση 80 υφισταμένων, μπορεί να ερμηνευθεί ως προσπάθεια της τουρκικής πλευράς να αξιοποιήσει την μέχρι σήμερα κτηθείσα εμπειρία από το ÖZGÜR, ώστε η αμερικανοτουρκική βιομηχανική συνεργασία να συνεχιστεί με εφαρμογή στοιχείων στα F-16V, ώστε να έχουν “τουρκοποιημένη” μορφή, σε αντίθεση επί παραδείγματι με τα ελληνικά F-16V, όπου η εγχώρια αμυντική βιομηχανία δεν έχει καμμία πρόσβαση σε κατασκευή, υποστήριξη ή συντήρηση των ηλεκτρονικών συστημάτων τους.
Συνοπτικώς, η πρόταση για F-16V, εφόσον εγκριθεί από τις ΗΠΑ, δεν θα “διασώσει” απλώς την Τουρκική Αεροπορία από την στασιμότητα και παρακμή αλλά θα έχει σοβαρή επίδραση και στην τουρκική αμυντική βιομηχανία, διασώζοντας την επένδυση που έχει γίνει όλα αυτά τα χρόνια για συνεργασίες με αμερικανικές εταιρείες.
Δημοσίευση σχολίου