Tο φυσικό αέριο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο ευρωπαϊκό ενεργειακό μείγμα. Με το 23% της συνολικής κατανάλωσης, κατατάσσεται στη δεύτερη θέση μετά το αργό πετρέλαιο. Όμως αντί να ενώνει τους ηγέτες των χωρών, τους χωρίζει, όπως αποδεικνύει η ακραία παραβατικότητα και προκλητικότητα του Ταγίπ Ερντογάν.
Η εφημερίδα WELT σε κείμενο του Marc Pfitzenmaier επιχειρεί να αναλύσει τα γεγονότα που οδήγησαν την Ευρώπη σε αυτή την άνευ προηγουμένου γεωπολιτική κρίση.
Τίτλος του κειμένου: «Διαμάχη για τους αγωγούς – Το μεγάλο παιχνίδι για το φυσικό αέριο μόλις ξεκίνησε». Υπότιτλος: «Το διακύβευμα σε σχέση με τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο είναι η ισχύς και τα δισεκατομμύρια. Τώρα η μάχη για τους αγωγούς έχει ρίξει την Ε.Ε. σε γεωπολιτικές κρίσεις. Κι όλα αυτά ενώ υπάρχει διέξοδος, η οποία είναι πολιτικά λογική, αλλά έχει και το τίμημά της».
Προσθέτει ο δημοσιογράφος:
Ταυτόχρονα, η ζήτηση για φυσικό αέριο αυξήθηκε από το 1990 και μετά σχεδόν δύο φορές παραπάνω από τη ζήτηση για πετρέλαιο. Δεδομένου ότι τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρισμού από άνθρακα και πυρηνική ενέργεια θα κλείσουν τα επόμενα χρόνια και οι ευρωπαϊκές πηγές επιδοτήσεων θα εξαντληθούν, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) υπολογίζει πως θα υπάρξει αύξηση της ζήτησης στο μέλλον.
Αυτό το γνωρίζει και η ΕΕ -32 έργα που βασίζονται στο φυσικό αέριο βρίσκονται στον τρέχοντα κατάλογό της για τη χρηματοδότηση σημαντικών ενεργειακών πρότζεκτ.
Εκτός από την εξασφάλιση πηγών ενέργειας, η ΕΕ έχει και έναν δεύτερο σημαντικό στόχο: Τη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού, ούτως ώστε να μην εξαρτάται από τρίτες χώρες. Σε σχέση με το φυσικό αέριο, βρίσκεται πολύ μακριά από κάτι τέτοιο: Η Ρωσία προμηθεύει περίπου το 40% της ευρωπαϊκής ζήτησης.
Το δίλημμα καταδεικνύεται στην τρέχουσα διαμάχη για τον αγωγό Nord Stream 2. Οι υποστηρικτές του αγωγού στη Βαλτική επισημαίνουν την ενεργειακή ασφάλεια που θα φέρουν οι νέοι αγωγοί. Οι αντίπαλοί του προειδοποιούν πως θα υπάρξει αυξανόμενη εξάρτηση από τη Ρωσία. Γεγονός είναι ότι στο φυσικό αέριο το διακύβευμα δεν είναι μόνο τα χρήματα, αλλά και η γεωπολιτική.
Ο αγώνας για τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης είναι ένα παγκόσμιο παιχνίδι εξουσίας, στο οποίο πολλά κράτη αγωνίζονται για την επιρροή και τα χρήματα.
Πέρα από το Nord Stream 2, η μεγαλύτερη διαμάχη εξελίσσεται αυτή τη στιγμή γύρω από το σχέδιο του αγωγού EastMed, το οποίο υποστηρίζεται από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ -την αυτοανακηρυχθείσα συμμαχία των «τριών δημοκρατικών κρατών στην Ανατολική Μεσόγειο».
Με τον αγωγό φυσικού αερίου θα μεταφέρεται το φυσικό αέριο από το Ισραήλ και την Κύπρο στην ηπειρωτική Ελλάδα και μετά στην Ιταλία. Ο EastMed θα συνδέει το ευρωπαϊκό δίκτυο με τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα υπεράκτια κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο -τουλάχιστον στη θεωρία.
Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα και η Τουρκία διαφωνούν για το ποιος έχει αξίωση στη θαλάσσια περιοχή και, επομένως, και στο φυσικό αέριο. Πρόσφατα, πολεμικά πλοία των δύο χωρών βρέθηκαν αντιμέτωπα. Ο Τούρκος Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan επιδιώκει να αναπτύξει την Τουρκία σε κέντρο εμπορίας φυσικού αερίου, οπότε βλέπει τον αγωγό και τις αξιώσεις της Ελλάδας ως απειλή για τα σχέδιά του. Η ΕΕ, με επικεφαλής τη Γαλλία, παίρνει στη διαμάχη ολοένα και περισσότερο το μέρος της Αθήνας.
Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε δίλημμα: Επισήμως, η Ουάσινγκτον στηρίζει τον EastMed, καθώς το Ισραήλ είναι ο πιο σημαντικός τους εταίρος στην περιοχή. Ωστόσο, αυτό συμβαίνει εις βάρος της ήδη τεταμένης σχέσης με τον εταίρο στο ΝΑΤΟ και αντίπαλο του EastMed Τουρκία.
Χώρες, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία, δεν είναι και πολύ ενθουσιώδεις, καθώς είχαν συνάψει συμμαχία με τους διαχειριστές του EastMed και τους Παλαιστινίους για να αξιοποιήσουν από κοινού τα μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η συμφωνία πιθανόν να είναι πλέον άκυρη.
Δεδομένης της αλληλουχίας τόσο πολλών συγκρούσεων, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αν ο αγωγός EastMed θα υλοποιηθεί πραγματικά. Πρώτα θα πρέπει να συμφωνήσουν οι γειτονικές χώρες -και προς το παρόν δεν υπάρχει τίποτα που να επιτρέπει να διαφανεί κάτι τέτοιο.
Όχι μακριά από την Ανατολική Μεσόγειο, υπάρχει μια δεύτερη διαμάχη φυσικού αερίου μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ -αυτή τη φορά σε μια περίπλοκη τριγωνική σχέση με τη Ρωσία: Από την αρχή του έτους, φυσικό αέριο διοχετεύεται μέσω του αγωγού TurkStream απευθείας από τη Ρωσία σε τμήματα της Τουρκίας, η οποία παλαιότερα προμηθευόταν από αγωγούς που διέτρεχαν αρκετές ανατολικοευρωπαϊκές χώρες διέλευσης.
Ο αγωγός αντικαθιστά το σχέδιο για τον αγωγό South Stream, αντίστοιχο του Nord Stream, ο οποίος θα μετέφερε, παρακάμπτοντας την Ουκρανία, ρωσικό αέριο στην Ευρώπη μέσω μίας διαδρομής στο Νότο που δεν περιελάμβανε την Τουρκία. Αλλά ενώ ο Nord Stream παρέμεινε, το σχέδιο για τον South Stream ενταφιάστηκε από την ΕΕ μετά τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας. Τουλάχιστον σχεδόν.
Η Ρωσία απλώς κατασκεύασε τον TurkStream: Ο διάδοχος αγωγός ακολουθεί διαφορετική πορεία, αλλά θεωρητικά μπορεί κάποια στιγμή να επεκταθεί προς την Ευρώπη.
Αλλά και ο Erdogan θέλει να προστατευθεί από την υπερβολική ρωσική επιρροή -και ταυτόχρονα να δεσμεύσει την Ευρώπη- και γι’ αυτό κατέχει μερίδια στον αγωγό Transanatolian (Tanap), ο οποίος μεταφέρει στη χώρα του αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, ο ολοκληρωθείς αγωγός Transadria (TAP) αναμένεται να τεθεί φέτος σε πλήρη λειτουργία και να μεταφέρει στην Ευρώπη το φυσικό αέριο του Αζερμπαϊτζάν. Και για τα κράτη-μέλη της ΕΕ ο διάδρομος θα λειτουργεί ως αντίβαρο στους ρωσικούς αγωγούς:
Σε πλήρη λειτουργία θα μπορούν να μπορούν ρέουν κάθε χρόνο στην Ευρώπη 10 δις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Αν και αυτό είναι μόνο το 2% της ευρωπαϊκής ζήτησης, ο αγωγός μπορεί γρήγορα να επεκταθεί, διπλασιάζοντας τη χωρητικότητά του.
Ωστόσο, και αυτοί οι αγωγοί επισκιάζονται από μία ένοπλη σύγκρουση: Οι γειτονικές χώρες Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία αντιδικούν εδώ και πολλά χρόνια για εδάφη στην κοινή τους συνοριακή περιοχή. Οι αγωγοί δεν είναι εγκατεστημένοι πολύ μακριά από εκεί. Κυρίως γι’ αυτό το λόγο η Τουρκία παρέχει στρατιωτική υποστήριξη στον προμηθευτή φυσικού αερίου Αζερμπαϊτζάν.
Στο πλευρό της Αρμενίας τάσσεται η Ρωσία. Εάν οι αγωγοί στην περιοχή απειληθούν από τη σύγκρουση, αυτό θα ήταν προς το συμφέρον του Wladimir Putin, ο οποίος θα απαλλασσόταν σε αυτήν την περίπτωση από ένα δυσάρεστο αντίπαλο έργο. Για την Τουρκία και τη Ρωσία, παράλληλα με την αντιπαράθεσή τους στη Λιβύη, είναι ένα ακόμα στοιχείο στη υποβόσκουσα διαμάχη τους -η οποία μέχρι στιγμής εκφράζεται μέσω πολέμων δι’ αντιπροσώπων.
Το ερώτημα, ωστόσο, είναι σε πόσα μέτωπα μπορούν να συναντηθούν οι δύο αυταρχικοί ηγέτες Erdogan και Putin, προτού η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ εμπλακούν βαθύτερα στη διαμάχη.
Σε σύγκριση με την αναταραχή στο Νότο, για μεγάλο χρονικό διάστημα επικρατούσε εντυπωσιακή ηρεμία στη βόρεια διαδρομή. Ο Nord Stream 1 τέθηκε σε λειτουργία το 2012, και έκτοτε το ρωσικό φυσικό αέριο ρέει προς την Ευρώπη μέσω της Βαλτικής, παρακάμπτοντας τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Ένας δεύτερος τέτοιος αγωγός, ο Nord Stream 2, πλησιάζει στην ολοκλήρωσή του, αλλά πλέον βρίσκεται υπό μεγαλύτερη πίεση από ποτέ. Πολλά ευρωπαϊκά κράτη εξακολουθούν να αντιτίθενται στο σχέδιο, ειδικά τα κράτη της Βαλτικής και η Πολωνία. Φοβούνται ότι η θέση τους θα αποδυναμωθεί, εάν το Βερολίνο και η Μόσχα τα παρακάμψουν από κράτη διέλευσης.
Ωστόσο, κατά την προεδρία του Donald Trump, και οι Ηνωμένες Πολιτείες δραστηριοποιούνται πλέον έντονα εναντίον του έργου. Απειλούν μάλιστα τη Γερμανία και την ΕΕ με κυρώσεις, εάν τεθεί σε λειτουργία ο αγωγός.
Μόνο περίπου 150 χιλιόμετρα αγωγού εξακολουθούν να απομένουν στη έως τις γερμανικές ακτές, αλλά τώρα είναι πραγματικά αβέβαιο πότε -και εάν- θα κατασκευαστούν. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί, εάν το πολιτικό κόστος του αγωγού καταστεί μετά τις τελευταίες εξελίξεις πολύ υψηλό για τη Γερμανία.
Ιστορικά, η Ευρώπη εξαρτιόταν πάντοτε από το ρωσικό αέριο, ακόμη και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο, ένα πράγμα έχει αλλάξει εν τω μεταξύ: Υπάρχει μια εναλλακτική λύση στο μεταφερόμενο με αγωγούς φυσικό αέριο, το υγροποιημένο αέριο LNG.
Το φυσικό αέριο μπορεί να υγροποιηθεί και μεταφερθεί διαμέσου της θάλασσας με ειδικά πλοία, καθιστώντας το θεωρητικά ελεύθερα εμπορεύσιμο παγκοσμίως. Το μερίδιο του LNG στο παγκόσμιο εμπόριο φυσικού αερίου αυξάνεται ραγδαία κάθε χρόνο.
Πλέον αντιπροσωπεύει ήδη το 46% του εμπορίου φυσικού αερίου. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας υπολογίζει ότι θα φτάσει περίπου τα 2/3 έως το 2040. Το μειονέκτημα του LNG είναι ότι η μεταφορά του από τους κύριους προμηθευτές της Ευρώπης, Ρωσία και Νορβηγία, είναι ακριβότερη απ’ ότι η μεταφορά φυσικού αερίου.
Υπάρχουν αρκετοί τερματικοί σταθμοί LNG μεταξύ των δεκάδων νέων έργων φυσικού αερίου της ΕΕ. Οι υποστηρικτές του Nord Stream 2 υποστηρίζουν ότι οι ΗΠΑ τορπιλίζουν τον αγωγό, προκειμένου να πωλήσουν στην ευρωπαϊκή αγορά υγροποιημένο φυσικό αέριο, το οποίο στις ΗΠΑ προκύπτει ως απόβλητο κατά την εξόρυξη πετρελαίου.
Αλλά ακόμη και αν το LNG έχει υψηλότερο κόστος, η Γερμανία και η Ευρώπη θα μπορούσαν να χάρη σε αυτό να κερδίσουν πολιτικά -και να καταστούν πιο ανεξάρτητες από τη Ρωσία. Εκτός από τις ΗΠΑ, το Κατάρ, η Αυστραλία και η Μαλαισία είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς LNG στον κόσμο.
Πολιτικά είναι πολύ λιγότερο εκρηκτική η προμήθεια νορβηγικού φυσικού αερίου, το οποίο τροφοδοτεί περίπου το 35% των αναγκών της ΕΕ. Ωστόσο, η μικρή χώρα δεν μπορεί να προμηθεύει την ήπειρο μόνη της -και έτσι πολλές γεωπολιτικές συγκρούσεις για το φυσικό αέριο πιθανότατα θα συνεχιστούν και τα επόμενα χρόνια. Το μεγάλο παιχνίδι για το φυσικό αέριο μόλις ξεκίνησε.
Δημοσίευση σχολίου