Stratfor: Η μπλόφα του Ομπάμα στη Συρία

του George Friedman*

Η «κόκκινη» γραμμή Ομπάμα και πώς τώρα κρίνεται η αξιοπιστία των ΗΠΑ. Γιατί διστάζει η υπερδύναμη και ποιο ρίσκο παίρνει αν δεν δράσει. Τα δεδομένα στο γεωστρατηγικό παιχνίδι, η «συμμαχία προθύμων» και ο ρόλος του ΟΗΕ. Γράφει ο G. Friedman.

Εικόνες μεγάλου αριθμού θυμάτων προέκυψαν στη Συρία την τελευταία εβδομάδα. Θεωρήθηκε ότι θανατηφόρα αέρια προκάλεσαν τους θανάτους των θυμάτων, που σύμφωνα με κάποιους ανέρχονται σε εκατοντάδες. Άλλοι ισχυρίστηκαν ότι οι φωτογραφίες ήταν πλαστές, ενώ άλλοι ότι υπεύθυνοι ήταν οι επαναστάτες. Η κυρίαρχη άποψη, ωστόσο, παραμένει πως το καθεστώς του Άσαντ έχει την ευθύνη γι' αυτήν την επίθεση.
Μέχρι τώρα, οι ΗΠΑ απέφευγαν να εμπλακούν στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Αυτό δεν έγινε επειδή η Ουάσιγκτον έχει κάποια συμπάθεια για το καθεστώς του Άσαντ. Αντίθετα, οι στενοί δεσμοί της Δαμασκού με το Ιράν και τη Ρωσία δίνουν στις ΗΠΑ λόγο για να είναι εχθρικές απέναντι στη Συρία. Επιπροσθέτως, η Ουάσιγκτον συμμετείχε στην προσπάθεια να απομακρυνθούν τα συριακά στρατεύματα από τον Λίβανο.
Οι ΗΠΑ έχουν πλέον μάθει να μην τις απασχολούν μόνο τα εχθρικά καθεστώτα, αλλά και το τι θα μπορούσε να τα ακολουθήσει. Το Αφγανιστάν, το Ιράκ και η Λιβύη έδωσαν το μάθημα ότι η ανατροπή ενός καθεστώτος σημαίνει ότι πρέπει να ζήσεις με έναν ατελή διάδοχο.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η γρήγορη αλλαγή του καθεστώτος οδήγησε στην εμπλοκή των ΗΠΑ σε εμφυλίους πολέμους, τα αποτελέσματα των οποίων δεν άξιζαν το τίμημα. Στην περίπτωση της Συρίας, οι αντάρτες είναι σουνίτες μουσουλμάνοι, των οποίων οι καλύτερα οργανωμένες φυλές έχουν δεσμούς με την Αλ Κάιντα.
Επιπλέον, όπως συχνά συμβαίνει, πολλοί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη είναι συγκλονισμένοι από τη φρίκη του εμφυλίου και κάποιοι από αυτούς καλούν τις ΗΠΑ να κάνουν κάτι. Οι ΗΠΑ είναι διστακτικές να απαντήσουν στο κάλεσμα. Όπως αναφέρθηκε, η Ουάσιγκτον δεν έχει κάποιο άμεσο ενδιαφέρον για την έκβαση, καθώς όλα τα πιθανά αποτελέσματα είναι αρνητικά γι' αυτήν. Επίσης, αυτοί που είναι πιο εμφατικοί ότι κάτι πρέπει να γίνει για να σταματήσουν οι εχθροπραξίες θα είναι οι πρώτοι που θα σπεύσουν να καταδικάσουν τις ΗΠΑ όταν θα αρχίσουν να σκοτώνουν ανθρώπους για να σταματήσουν τους σκοτωμούς. Άνθρωποι θα πεθάνουν σε κάθε τέτοια επέμβαση, όμως απλώς δεν υπάρχουν «καθαροί» τρόποι να τελειώσεις έναν εμφύλιο πόλεμο.

Οι κόκκινες γραμμές του Ομπάμα και ο Άσαντ

Ως εκ τούτου, ο πρόεδρος Ομπάμα υιοθέτησε μια πολύ προσεκτική στρατηγική. Είπε ότι οι ΗΠΑ δεν θα εμπλακούν άμεσα στη Συρία, εκτός και αν το καθεστώς του Άσαντ έκανε χρήση χημικών όπλων, δηλώνοντας με μεγάλο βαθμό σιγουριάς ότι δεν θα χρειαστεί να εμπλακεί. Σε τελική ανάλυση, ο Σύριος πρόεδρος Μπασάρ Αλ Άσαντ έχει ήδη επιβιώσει από δύο εμφυλίους και κάθε άλλο παρά έχει νικηθεί. Το μόνο που θα μπορούσε να τον οδηγήσει σε ήττα είναι η ξένη επέμβαση, ειδικά από τις ΗΠΑ. Θεωρούνταν, λοιπόν, ότι δεν θα έκανε το μόνο πράγμα που ο Ομπάμα υποστήριξε ότι θα προκαλούσε εμπλοκή των ΗΠΑ.
Ο Άσαντ είναι αδίστακτος άνθρωπος. Δεν θα δίσταζε να κάνει χρήση χημικών όπλων, αν αυτό απαιτούνταν. Είναι όμως και πολύ λογικός. Θα έκανε χρήση χημικών αν αυτή ήταν η μόνη του επιλογή. Αυτήν τη στιγμή, είναι δύσκολο να δούμε ποια απελπιστική κατάσταση τον οδήγησε στο να χρησιμοποιήσει χημικά ρισκάροντας το χειρότερο.
Οι αντίπαλοί του είναι το ίδιο αδίστακτοι και μπορούμε να τους φανταστούμε να χρησιμοποιούν χημικά όπλα για να αναγκάσουν τις ΗΠΑ να εμπλακούν και να τον εκδιώξουν. Όμως η ικανότητά τους να έχουν πρόσβαση σε χημικά όπλα είναι αβέβαιη και αν αποκαλυπτόταν θα μπορούσε να τους στοιχίσει τη στήριξη της Δύσης.
Είναι πιθανόν ότι χαμηλόβαθμοι υπάλληλοι του συριακού στρατού χρησιμοποίησαν χημικά όπλα, χωρίς να το γνωρίζει ή να το θέλει ο Άσαντ. Είναι ακόμα πιθανό οι απώλειες να είναι πολύ λιγότερες από αυτές που ισχυρίζονται. Όπως επίσης και κάποιες φωτογραφίες να είναι παραποιημένες.
Όλα αυτά είναι πιθανά, όμως απλώς δεν ξέρουμε τι είναι αλήθεια. Το πιο σημαντικό είναι ότι κυβερνήσεις μεγάλων χωρών, όπως της Γαλλίας και της Βρετανίας, ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν πως ο Άσαντ έκανε την επίθεση. Ο υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι, σε ομιλία του στις 26 Αυγούστου, έχτισε την υπόθεση για μια στρατιωτική απάντηση, ενώ αναφέρθηκε και στην επίθεση του καθεστώτος χαρακτηρίζοντάς την αδιαμφισβήτητη. Επιπλέον ισχυρίστηκε ότι οι μέχρι τώρα εκτιμήσεις των ΗΠΑ βασίζονται στα γεγονότα.
Ο Άσαντ, εν τω μεταξύ, συμφώνησε να επιτρέψει στους επιθεωρητές του ΟΗΕ να εξετάσουν τις αποδείξεις επιτόπου. Σε τελική ανάλυση, όσοι αντιτίθενται στον Σύριο πρόεδρο θα ισχυριστούν ότι οι οπαδοί του συγκάλυψαν την ενοχή του και οι αντάρτες θα πουν το ίδιο αν οι επιθεωρητές αποφανθούν ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις γι' αυτήν την επίθεση.
Η αλήθεια έχει πολιτικοποιηθεί και όποιος ισχυριστεί ότι την έχει βρει, όποια και αν είναι αυτή, θα κατηγορηθεί ότι ψεύδεται. Παρ' όλα αυτά, η κυρίαρχη ιστορία είναι ότι ο Άσαντ έκανε την επίθεση, σκοτώνοντας εκατοντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά και περνώντας τη γραμμή που ο Ομπάμα είχε θέσει καθαρά.
Οι ΗΠΑ έχουν επιλέξει να πάνε το θέμα στον ΟΗΕ. Ο πρόεδρος Ομπάμα θα κάνει μια προσπάθεια να δείξει ότι δρα με τη στήριξη του ΟΗΕ. Όμως γνωρίζει ότι δεν θα πάρει τη στήριξη των Ηνωμένων Εθνών. Οι Ρώσοι, σύμμαχοι του Άσαντ και αντίπαλοι των στρατιωτικών επεμβάσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, θα θέσουν βέτο σε οποιαδήποτε πρόταση για επέμβαση.
Οι Κινέζοι, που δεν είναι κοντά στον Άσαντ, αλλά επίσης αντιτίθενται στις στρατιωτικές επεμβάσεις, πιθανότατα θα τους στηρίξουν. Ανεξάρτητα από το αν οι κατηγορίες είναι αληθινές, οι Ρώσοι θα τις αμφισβητήσουν και θα θέσουν βέτο σε όποια δράση. Η προσφυγή λοιπόν στον ΟΗΕ αγοράζει μόνο χρόνο. Με ενδιαφέρον παρατηρούμε ότι οι ΗΠΑ δήλωσαν την Κυριακή ότι είναι αργά για τη Συρία να δώσει πρόσβαση στους επιθεωρητές. Ο αποκλεισμός αυτής της πιθανότητας, δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι ΗΠΑ δείχνουν σκληρές και στην πραγματικότητα φτιάχνει μια κατσταση όπου επιβάλλεται να είναι σκληρές.

Οι συνέπειες στη Συρία και ευρύτερα

Το ζήτημα πλέον δεν είναι μόνο η Συρία. Οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση που τις δεσμεύει να επέμβουν. Αν δεν δράσουν εκεί που υπάρχει καθαρή παραβίαση των συνθηκών, ο Μπ. Ομπάμα αυξάνει την πιθανότητα πολέμου με άλλες χώρες όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα.
Ένα από τα μέσα που θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να χρησιμοποιήσουν για «συνετίσουν» αυτές τις χώρες, χωρίς να οδηγηθούν σε πόλεμο, είναι το να θέτουν τους όρους που θα προκαλούσαν επέμβαση, επιτρέποντας στην άλλη πλευρά να μην περάσει αυτήν την κόκκινη γραμμή. Αν αυτές οι χώρες πιστέψουν ότι οι ΗΠΑ μπλοφάρουν, τότε η πιθανότητα λάθος υπολογισμού αυξάνεται. Η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να θέσει μια κόκκινη γραμμή, την παραβίαση της οποίας δεν θα ανεχόταν, όπως ένας πύραυλος της Βόρειας Κορέας οπλισμένος με πυρηνική κεφαλή, όμως η άλλη πλευρά θα μπορούσε να αποφασίσει ότι είναι άλλη μία Συρία και να περάσει τη γραμμή. Η Ουάσιγκτον θα έπρεπε να επιτεθεί, κάτι που δεν θα ήταν αναγκαίο αν δεν είχε αποκαλυφθεί η μπλόφα της στη Συρία.
Υπάρχουν επίσης ερωτήματα για τη Ρωσία και το Ιράν. Και οι δύο έχουν επενδύσει πολλά στη στήριξη του Άσαντ. Μπορεί και οι δύο να ανταποδώσουν αν κάποιος επιτεθεί στη Συρία. Υπάρχουν ήδη φήμες στη Βηρυττό ότι το Ιράν είπε στη Χεζμπολάχ να αρχίσει να συλλαμβάνει Αμερικανούς αιχμαλώτους αν οι ΗΠΑ επιτεθούν στη Συρία.
Η Ρωσία έχει ήδη δείξει στην υπόθεση Σνόουντεν αυτό που ο Ομπάμα θεωρεί εχθρική πρόθεση. Αν επιτεθεί, επομένως, πρέπει να προετοιμαστεί για ρωσικά αντίμετρα. Αν πάλι δεν επιτεθεί, πρέπει να περιμένει ότι οι Ρώσοι και οι Ιρανοί θα το εκλάβουν ως αδυναμία.
Η Συρία δεν ήταν ζήτημα που επηρέαζε τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ, μέχρι τη στιγμή που ο Ομπάμα έθεσε κόκκινη γραμμή. Με αυτόν τον τρόπο κατέστησε το θέμα πολύ πιο σημαντικό, καθώς η αξιοπιστία των δηλώσεών του είναι ζωτικής σημασίας. Το πρόβλημα του Ομπάμα είναι ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί αντιτίθενται στη στρατιωτική επέμβαση, ενώ ούτε το Κογκρέσο είναι εντελώς θετικό. Επιπλέον, αυτοί που τώρα πιέζουν τις ΗΠΑ δεν θα επωμιστούν το φορτίο μιας στρατιωτικής παρέμβασης, ούτε και θα είναι υπόλογοι απέναντι στην κριτική για τις αναπόφευκτες απώλειες αμάχων που θα προκύψουν και είναι ανεξάρτητες της καθαρότητας των προθέσεων.
Η ερώτηση επομένως είναι τι θα κάνουν οι ΗΠΑ και η νέα συμμαχία των προθύμων αν η κόκκινη γραμμή έχει όντως ξεπεραστεί. Το φανταστικό σενάριο είναι ότι μια σειρά αεροπορικών επιδρομών, που θα καταστρέψουν μόνο τα χημικά όπλα, θα εκτελεστεί τόσο τέλεια που θα σκοτώσει μόνο όσους αξίζουν να πεθάνουν. Αλλά είναι δύσκολο να διακρίνεις την ανθρώπινη ψυχή από ύψος 10.000 ποδών. Θα υπάρξουν θάνατοι και οι ΗΠΑ θα κατηγορηθούν γι' αυτούς.

Τα στρατιωτικά δεδομένα

Η στρατιωτική διάσταση είναι δύσκολο να καθοριστεί καθώς η αποστολή δεν είναι ξεκάθαρη. Λογικά, ο στόχος πρέπει να είναι η καταστροφή των χημικών όπλων και των συστημάτων ανάπτυξής τους. Αυτό είναι λογικό, όμως το πρόβλημα είναι να βρεθούν οι τοποθεσίες όπου όλα τα χημικά αποθηκεύονται. Υποθέτω ότι τα περισσότερα βρίσκονται υπόγεια, γεγονός που θέτει ένα μεγάλο πρόβλημα πληροφοριών. Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει τέλεια πληροφόρηση και ότι οι αποφασίζοντες την εμπιστεύονται, το να χτυπήσεις κρυμμένους υπόγειους στόχους είναι δύσκολο.
Υπάρχουν συζητήσεις για ένα καθαρό πυραυλικό χτύπημα. Αλλά δεν είναι σίγουρο αν αυτοί μεταφέρουν αρκετά εκρηκτικά για να διαπεράσουν τη θωράκιση. Τα αεροσκάφη φέρουν πιο ουσιώδη οπλισμό και είναι πιθανόν στρατηγικά βομβαρδιστικά να απογειωθούν για να χτυπήσουν αυτούς τους στόχους.
Ακόμα και έτσι, οι εκτιμήσεις για την προκληθείσα ζημιά είναι δύσκολες. Πώς ξέρες ότι κατέστρεψες τα χημικά, ότι ήταν πράγματι εκεί και ότι κατέστρεψες την εγκατάσταση στην οποία βρίσκονταν; Επιπρόσθετα, υπάρχουν πολλές εγκαταστάσεις, αρκετές από αυτές θα είναι κοντά σε περιοχές αμάχων και πολλά πυρομαχικά θα πάνε σε λάθος στόχους. Οι επιθέσεις μπορεί να αποδειχθούν πιο θανατηφόρες από ό,τι ήταν τα χημικά. Τέλος, η επίθεση θα κάνει τον Άσαντ να χάσει κάθε κίνητρο να μην κάνει χρήση χημικών όπλων. Αν αρχίσει να πληρώνει το κόστος της χρήσης τους, τότε θα τα χρησιμοποιήσει. «Τα γάντια θα βγουν» και από τις δύο πλευρές καθώς ο Άσαντ θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τα χημικά του όπλα πριν αυτά καταστραφούν.
Ένας πόλεμος για τα χημικά έχει μια έμφυτη παράνοια. Το πρόβλημα δεν είναι αυτά, τα οποία προφανώς δεν μπορούν να καταστραφούν από τον αέρα. Το πρόβλημα θα είναι η ύπαρξη ενός καθεστώτος που τα χρησιμοποιεί. Είναι δύσκολο να φανταστείς πώς μια επίθεση στα χημικά μπορεί να αποφευχθεί να οδηγήσει σε επίθεση στο καθεστώς και τα καθεστώτα δεν πέφτουν από τον αέρα. Για να τα καταφέρεις απαιτούνται στρατεύματα.
Επιπλέον, τα καθεστώτα που ανατρέπονται πρέπει να αντικατασταθούν και δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτοί που θα αντικαταστήσουν τον Άσαντ θα είναι ευγνώμονες απέναντι σε αυτούς που τον ανέτρεψαν. Αρκεί κάποιος να θυμηθεί τη Shia στο Ιράκ, που πανηγύρισε την πτώση του Σαντάμ και μετά άρχισε ένοπλο αγώνα εναντίον των ΗΠΑ.
Ο εξοπλισμός των ανταρτών θα απέκλειε μια αεροπορική επίθεση και θα ήταν η επιλογή με το μικρότερο ρίσκο. Το πρόβλημα είναι ότι ο πρόεδρος Ομπάμα έχει ήδη πει ότι θα εξοπλίσει τους αντάρτες, οπότε το να το ανακοινώσει ξανά θα επιτρέψει στον Σύριο πρόεδρο να αποφύγει τις συνέπειες από το ότι πέρασε την κόκκινη γραμμή. Επίσης, η επιλογή αυτή αυξάνει τις πιθανότητες ενίσχυσης των οπαδών της τζιχάντ στη Συρία.

Η μπλόφα και το νέο ρίσκο

Όταν ο Ομπάμα διακήρυξε την κόκκινη γραμμή για τη Συρία και τα χημικά όπλα, υπέθεσε ότι το θέμα δεν θα εμφανιζόταν. Έκανε μια χειρονομία προς εκείνους στην κυβέρνησή του που πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ έχουν ηθική δέσμευση να σταματήσουν μια τέτοια αγριότητα. Έκανε επίσης μια χειρονομία προς όσους δεν θέλουν να εμπλακούν ξανά σε έναν πόλεμο. Ήταν μία από αυτές τις έξυπνες κινήσεις που μπορεί να σκάσουν στα μούτρα του προέδρου αν η υπόθεσή του αποδειχτεί λανθασμένη. Το αν έκανε ο Άσαντ τις επιθέσεις ή οι αντάρτες ή αν κάποιος τις σκηνοθέτησε δεν έχει σημασία. Εκτός και αν ο Ομπάμα βρει αδιάσειστες αποδείξεις ότι ο Άσαντ δεν το έκανε -και αυτό δεν πρόκειται να συμβεί-, οπότε θα πρέπει είτε να ενεργήσει με βάση την κόκκινη γραμμή που έθεσε, είτε να χαρακτηριστεί ως κάποιος που μπλοφάρει. Η απίστευτη πολυπλοκότητα του να εμπλακείς σε έναν εμφύλιο πόλεμο χωρίς να πέσεις σε τέλμα κάνει αυτήν τη διαδικασία ακόμα πιο σύνθετη.
Ο Ομπάμα τώρα αντιμετωπίζει τη δεύτερη φορά στην προεδρία του που ο πόλεμος είναι επιλογή. Η πρώτη ήταν στη Λιβύη. Ο τύραννος είναι πλέον νεκρός, αλλά αυτό που ακολούθησε δεν είναι ωραίο. Και η Λιβύη ήταν πολύ απλή σε σχέση με τη Συρία.
Τώρα πρέπει να επέμβει για να διατηρήσει την αξιοπιστία του. Όμως δεν υπάρχει πολιτική υποστήριξη στις ΗΠΑ γι' αυτό. Πρέπει να αναλάβει στρατιωτική δράση, αλλά όχι τέτοια που θα εμφάνιζε τις ΗΠΑ βίαιες. Πρέπει να ανατρέψει τον Άσαντ, αλλά να μην τον αντικαταστήσει με τους αντιπάλους του. Δεν πίστευε ποτέ ότι ο Άσαντ θα ήταν τόσο απερίσκεπτος. Ανεξάρτητα με το αν ο Άσαντ πράγματι ήταν, υπάρχει συναίνεση ότι ήταν. Αυτή είναι η παρτίδα στην οποία ο πρόεδρος πρέπει να παίξει, επομένως είναι δύσκολο να δούμε πώς μπορεί να αποφύγει τον πόλεμο και να κρατήσει και την αξιοπιστία του. Είναι επίσης δύσκολο να δούμε πώς θα μπορούσε να αναλάβει στρατιωτική δράση χωρίς πολιτική επανάσταση εναντίον του, αν κάτι πάει στραβά, που συνήθως πάει.
* Ο κ. George Friedman είναι ο ιδρυτής και CEO του αμερικανικού think tank Stratfor.
πηγή