Εικόνα 1. Η ΑΟΖ των χωρών που περιβάλλουν την Ελλάδα με βάση τη μέση γραμμή. Πηγή: Marine Regions Organization (Maritime Boundaries v11) και επίσημη ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
του Ευστάθιου Χιώτη*
Η δημοσίευση προεδρικού διατάγματος της Αιγύπτου για τη μονομερή ανακήρυξη θαλασσίων ζωνών στα δυτικά της όρια δημιουργεί νέα δυναμική, η οποία ενισχύει την αμφισβήτηση της Τουρκολιβυκής συμφωνίας που ξεκίνησε με την συμφωνία Ελλάδος - Αιγύπτου τον Αύγουστο 2020, κλιμακώθηκε με τις τρέχουσες σεισμικές έρευνες νοτιοδυτικά της Κρήτης και κορυφώθηκε προ ημερών με το Αιγυπτιακό διάταγμα. Το έγκυρο άρθρο του διπλωματικού συντάκτη της ΕΡΤ Νίκου Μελέτη στις 13 Δεκεμβρίου 2022 (22:39), στο οποίο παραθέτει τις συντεταγμένες της οριοθέτησης, με οδηγεί στην επίσπευση της παρουσίασης χαρτών που θα βοηθήσουν τις αναλύσεις που αναμένεται να πληθύνουν άμεσα.
Σχεδίαζα και συνεχίζω συνθετική μελέτη των γεωλογικών δεδομένων για δύο λόγους. Πρώτα γιατί υπάρχουν αξιόλογες δημοσιεύσεις που επιτρέπουν την σύνθεση, αλλά επίσης και ανεύθυνες φωνές που δημιουργούν σύγχυση. Και δεύτερον γιατί η αξιολόγηση θαλασσίων περιοχών με βάση το αναμενόμενο οικονομικό ενδιαφέρον, ίσως βοηθήσει τους διπλωματικούς χειρισμούς, που διαφαίνονται ιδιαίτερα επιτυχείς μέχρι στιγμής και συντονισμένοι σε ευρύτερο πεδίο ή συνασπισμό αν θέλετε. Σήμερα πλέον η Ελληνική ΑΟΖ με βάση τη χάραξη της μέσης γραμμής είναι προβλέψιμη στη περιοχή νότια της Κρήτης, ενώ οι επιπτώσεις αρχής της ευθυδικίας, που επ’ ευκαιρία αποδίδεται στον Αριστοτέλη, είναι αστάθμητες ανατολικότερα.
Με κριτήριο τη μέση γραμμή έχουν σχεδιαστεί χάρτες της ΑΟΖ από έγκυρους οργανισμούς και απόσπασμα τέτοιου χάρτη για τη περιοχή μας φαίνεται στην Εικόνα 1. Η νησίδα Στρογγύλη, καθώς και το Καστελόριζο επίσης, ευνοούν την Ελλάδα σε βαθμό που έχει χαρακτηρισθεί μαξιμαλιστικός. [iEpikaira: Εδώ οφείλει να διευκρινιστεί ότι αυτός ο χαρακτηρισμός δόθηκε από την Τουρκία αλλά και από συγκεκριμένα κέντρα εντός Ελλάδας... Σε κάθε περίπτωση όμως μιλάμε για καθόλα νόμιμες προβλέψεις του Δικαίου της Θαλάσσης!] Τονίζεται όμως ότι το κριτήριο της μέσης γραμμής δεν είναι το μοναδικό και ότι σε ορισμένες αποφάσεις του Δικαστηρίου της Χάγης έχει αποδυναμωθεί.
Στην Εικόνα 2 φαίνεται η δαιδαλώδης γεωμορφολογία της Ανατολικής Μεσογείου με τη Μεσόγειο Ράχη, με ωκεάνιες λεκάνες βαθύτερες από τα τρεις χιλιάδες μέτρα με υπόβαθρο υπολείμματα ωκεάνιου φλοιού, με βαθιές τάφρους και τοπικές οροσειρές. Σημειώνονται επίσης τμήματα της ΑΟΖ που έχουν συμφωνηθεί με την Ιταλία και την Αίγυπτο, το διεκδικούμενο όριο της Ελλάδος ΝΔ της Κρήτης που είναι και όριο της Ελληνικής παραχώρησης προς την ExxonMobil, η μονομερώς κηρυγμένη ΑΟΖ της Κύπρου και οι επικαλύψεις από το Τουρκολιβυκό σύμφωνο. Σημειώνονται επίσης μερικά από τα κοιτάσματα αερίου και μέσα σε κόκκινο κύκλο το γιγάντιο κοίτασμα Zohr στην ΑΟΖ της Αιγύπτου, εγγύτατα στην ΑΟΖ της Κύπρου.
Είναι σαφές ότι με γεωλογικά κριτήρια σε συνδυασμό με γεωμορφολογικά και οικονομοτεχνικά μπορούν να διακριθούν υποσχόμενες περιοχές, από άλλες λιγότερο ευνοϊκές. Βασικό πλεονέκτημα της βυθιζόμενης Αφρικανικής πλάκας είναι ότι στην ΑΟΖ, μέχρι κάποια απόσταση από την ακτή, συνεχίζονται οι ίδιοι πετρελαιοφόροι σχηματισμοί γνωστοί από πλούτο δεδομένων. Στην Ελληνική ΑΟΖ το τοπίο είναι λιγότερο γνωστό έως υποθετικό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πετρελαιοπιθανές περιοχές. Ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται μονότονα είναι ότι η έρευνα στην Ελληνική ΑΟΖ γίνεται για φυσικό αέριο, ίσως με μονόπλευρη επίδραση των δεδομένων από Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο. Εντούτοις, στην ΑΟΖ της Λιβύης, της Ιονίου λεκάνης και στη Ανατολική Μεσόγειο Ράχη περιμένουμε και πετρέλαιο. Και βέβαια αν χρειαστούν αγωγοί, η κατασκευή τους θα είναι προσφερότερη.
Εικόνα 2. Τα κύρια γεωμορφολογικά στοιχεία της Ανατολικής Μεσογείου, όρια ΑΟΖ και οι περιοχές σεισμικών ερευνών της ExxonMobil. Πηγή γεωμορφολογικών στοιχείων: D. Sakellariou et al.Η Εικόνα 3 προσφέρεται για μερικές παρατηρήσεις. Κατ’ αρχήν οι σεισμικές έρευνες κηρύχθηκαν σε δύο φάσεις. Η πρώτη εκτός από την ΑΟΖ που διεκδικεί μια πλευρά του Λιβυκού καθεστώτος. Η δεύτερη επεκτάθηκε «διακριτικά» στη Λιβυκή διεκδίκηση, αλλά παρουσία αεροπλανοφόρων. Είναι υπερβολή να υποθέσει κανείς προσεκτικούς διπλωματικούς σχεδιασμούς, σε συνεννόηση και συντονισμό με άλλες δυνάμεις;
Κάνει επίσης εντύπωση ότι η Navtex για την εκτέλεση σεισμικών ερευνών στο νοτιοδυτικότερο τετράπλευρο της δεύτερης φάσης έγινε από την υδρογραφική Υπηρεσία της Μάλτας και όχι από το Ηράκλειο Κρήτης, όπως οι άλλες δύο. Φαίνεται πως η σχετική δικαιοδοσία ανήκει στη Μάλτα και εισέρχεται στην Ελληνική ΑΟΖ.
Εικόνα 3. Στοιχεία ΑΟΖ Ελλάδος, Αιγύπτου και διεκδικήσεων του Τουρκολιβυκού συμφώνου.
Ένα θέμα που δεν έχει διευκρινιστεί επίσημα είναι γιατί η συμφωνημένη ΑΟΖ με την Αίγυπτο, με κόκκινη συνεχή γραμμή στην Εικόνα 3, διαπερνά την υποτιθέμενη μέση οδό της Εικόνας 1 που σημειώνεται εδώ με κόκκινη στικτή γραμμή. Φαίνεται πως η εξήγηση μπορεί να σχετίζεται με δύο πιθανούς λόγους. Πρώτα γιατί η μέση οδός μετρείται από τη γραμμή βάσεως και η μορφολογία των ακτών δίνει πλεονέκτημα στην Αίγυπτο. Εντούτοις, ακόμη και αν λάβουμε υπόψη τη γραμμή βάσεως της Εικόνας 3, εξακολουθεί να παραμένει πλεονέκτημα υπέρ της Αιγύπτου. Μάλιστα, στο δυτικότερο άκρο του συμφωνημένου ορίου η διαίρεση έγινε σε πρώτη προσέγγιση με αναλογία 48% για την Ελλάδα και 52% για την Αίγυπτο και ίσως εφαρμόσθηκε η μέση γραμμή. Στο ανατολικό, όμως, άκρο του ορίου ο επιμερισμός έγινε με αναλογία 41,6% για την Ελλάδα και 58,4% για την Αίγυπτο. Η διαφορά είναι σημαντική και υποδηλώνει ένδειξη ότι ίσως συμφωνήθηκε μικρότερη επήρεια του Ελληνικού νησιωτικού βραχίονα Καρπάθου-Ρόδου.
Στη πρόσφατη οριοθέτηση του δυτικού θαλασσίου ορίου της Αιγύπτου βασική επιλογή για το ενδιαφέρον της Ελλάδος είναι το σημείο Μ της Εικόνας 4, με γεωγραφικό μήκος 25.37881ο και πλάτος 33,28009ο. Το ερώτημα είναι αν το σημείο αυτό ισαπέχει από το σημεία Ε στην Ελλάδα και το σημείο Α στην Αίγυπτο, τα οποία ορίζονται σε αντίστοιχες γραμμές βάσεως. Αυτό συνεπάγεται κάποια αβεβαιότητα, αφού δεν γνωρίζουμε τις γραμμές βάσεως που εφαρμόσθηκαν. Σχεδιάζοντας εναλλακτικές επιλογές βάσεως, η απόσταση ΜΕ εκτιμάται στο διάστημα 100,6 έως 100,95 και η απόσταση ΜΑ σε 97,8 έως 101,5 ναυτικά μίλια. Το πιθανότερο συνεπώς είναι ότι το σημείο Μ ισαπέχει από τις γραμμές βάσεως Κρήτης και Αιγύπτου ή με άλλη διατύπωση, αν υπάρχει κάποια διαφορά είναι στα όρια αβεβαιότητος της εκτίμησης που επιχειρήσαμε.
Επιπλέον, η προέκταση του συμφωνημένου ορίου Ελλάδος – Αιγύπτου δυτικά, πέραν του Π2, πρέπει κατά πάσαν πιθανότητα να καταλήγει στο σημείο Μ. Αντίστοιχα, η προέκταση του ορίου της παραχώρησης ExxonMobil ανατολικά από το Π1 θα μπορούσε λογικά να καταλήγει επίσης στο σημείο Μ. Συνεπώς η πρόσφατη οριοθέτηση της Αιγύπτου προδικάζει το όριο ΜΠ2 με την Αίγυπτο και ενισχύει τη διεκδίκηση της Ελλάδος από τη Λιβύη κατά μήκος του ορίου Π1Μ. [iEpikaira: Είναι προφανές ότι εδώ μιλάμε για υποθέσεις οι οποίες πρέπει πρώτα να αποτυπωθούν σε συμφωνίες πριν εξαχθούν τα όποια συμπεράσματα.]
Εικόνα 4. Οι πιθανές επιπτώσεις της προκήρυξης του δυτικότερου θαλάσσιου ορίου της Αιγύπτου.
* Ο κ. Ευστάθιος Χιώτης είναι Δρ. Μεταλλειολόγος Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Πετρελαίων Imperial College, πρώην διευθυντής στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων και στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους.
Δημοσίευση σχολίου