Κωνσταντίνος Λουκόπουλος*
Είναι εύλογη η ανησυχία που δημιουργείται στην Διεθνή και ιδιαίτερα στην Ευρώ-ατλαντική Κοινότητα για την διαρκώς αυξανόμενη ένταση στις σχέσεις Ρωσίας – Ουκρανίας μετά τις φονικές αψιμαχίες στην Ανατολική Ουκρανία, στην αποσχισθείσα περιοχή του Ντόνμπας, μεταξύ των Ουκρανικών Δυνάμεων και των υποστηριζόμενων από την Μόσχα ρωσόφιλων αυτονομιστών των αυτοαποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντόντσεκ και Λουγκάνσκ» που δεν έχουν αναγνωριστεί από κανένα μέλος του ΟΗΕ.
Πέρα όμως από το τι συμβαίνει εντός της διεθνώς αναγνωρισμένης Ουκρανικής Επικράτειας, βρίσκεται παράλληλα σε εξέλιξη ανάπτυξη σημαντικών Ρωσικών Στρατιωτικών Δυνάμεων στα παρακείμενα δυτικά σύνορα της Ρωσίας αλλά και στην Κριμαία.
Μία ευρεία πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας δεν μπορεί να αποκλειστεί. Το εύλογο λοιπόν ερώτημα που γεννάται είναι «πόσο κοντά-πόσο μακριά» είναι αυτή η πολεμική σύγκρουση με τις ισχύουσες γεωπολιτικές συνθήκες και στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσουμε να δώσουμε την εκτίμηση μας, καθόσον απόλυτες απαντήσεις σε τέτοια πολυπαραγοντικά ζητήματα δεν υπάρχουν. Πάντως και τώρα εφαρμόζεται το «Δόγμα Γκερασίμωφ», όπως και πριν από 7 χρόνια στην ίδια περιοχή όπου ήδη διεξάγεται μία μορφή «πολέμου» με ασαφή τα όρια μεταξύ πολέμου, κρίσης και ειρήνης.
Από τις αρχές Ιανουαρίου όλα έδειχναν ότι η Συμφωνία Κατάπαυσης Πυρός του Ιουλίου 2020 θα κατέρρεε. Τις τελευταίες εβδομάδες έχουμε σοβαρές συμπλοκές και ανταλλαγή πυρών Πυροβολικού και ρουκετών με αναφορές για δεκάδες νεκρούς χωρίς όμως να έχει αλλάξει η κατάσταση στην γραμμή «αντιπαρατάξεως». Η Ουκρανική Ηγεσία δεν έκρυψε ποτέ ότι ο Στρατηγικός της Στόχος είναι η αποκατάσταση της κυριαρχίας της χώρας στην αποσχισθείσα Περιφέρεια του Ντόνμπας με κάθε μέσο. Σε μία προσπάθεια να μειώσει την επιρροή της «5ης Φάλαγγας» της Μόσχας που εκμεταλλεύεται τον έμφυτο αντιδυτικισμό και τα φιλικά αισθήματα αρκετών Ουκρανών προς την Ρωσία έκλεισε τους τηλεοπτικούς σταθμούς του ρωσόφιλου ολιγάρχη και Αρχηγού του Κόμματος «Ουκρανική Επιλογή» Βίκτορ Μεντβεντσούκ που κατηγορείται για προδοτική συνεργασία με τον …κουμπάρο του Πούτιν (του έχει βαφτίσει την κόρη του). Ο Ζελένσκυ εξελέγη όμως με την απαίτηση να επιδιώξει την ειρηνική επίλυση του προβλήματος.
Η Ρωσία από την πλευρά της επιδιώκει την παγίωση της απόσχισης, όπως έχει γίνει ήδη με την Αμπχαζία, την Νότια Οσσετία και παλαιότερα της Υπερδνειστερίας στην Μολδαβία και την δημιουργία τετελεσμένων και φυσικά να αποτρέψει στρατιωτική επέμβαση της Ουκρανίας στο Ντόνμπας. Αν όμως γινόταν τελικά κάτι τέτοιο, σε αυτήν την περίπτωση όμως εκτιμάται ότι θα επιτίθετο για εκδιώξει τις Ουκρανικές Στρατιωτικές Δυνάμεις και μάλιστα να επεκτείνει και άλλο την ζώνη που ελέγχει εντός της ουκρανικής επικράτειας. Η Μόσχα μπορεί να υποστηρίζει ότι τα στρατεύματα των δύο αυτοαποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντόντσεκ και Λουγκάνσκ» αποτελούνται από αυτονομιστές και δεν συμμετέχουν δικά της στρατιωτικά τμήματα, αλλά εκτιμάται ότι το 60% -70% των 30.000 πού έχουν οργανωθεί από τους Ρώσους σε τακτικές στρατιωτικές μονάδες είναι Ρώσοι στρατιωτικοί και παραστρατιωτικοί. Σύμφωνα με τον Αναλυτή Πάβελ Φελγκενχάουερ σε σχετικό άρθρο του στο Eurasia Daily Monitor του Ιδρύματος Jamestown οι δύο Διοικήσεις επιπέδου Σώματος Στρατού που έχουν συγκροτηθεί στον Ντονέτσκ (1ο) και στο Λούγκανσκ (2ο) υπάγονται στην 8η Διοίκηση της Νότιας Στρατιωτικής Περιφέρειας της …Ρωσίας. Οι μονάδες αυτές είναι πλήρως εξοπλισμένες με σύγχρονα μέσα.
Όπως προαναφέρθηκε από τα μέσα Μαρτίου έχει αρχίσει με μεγάλη …δημοσιότητα η ανάπτυξη σημαντικών ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή. Εκτιμάται ότι 12-15 Μηχανοκίνητες – Τεθωρακισμένες Ταξιαρχίες με σύγχρονο υλικό έχουν αναπτυχθεί ή συνεχίζουν την ανάπτυξη τους εντός Ρωσίας εγγύς των συνόρων με την Ουκρανία και βέβαια στην Κριμαία. Τρεις Μονάδες Επιφανείας του Στόλου της Βαλτικής περιπλέουν την Ευρώπη για να εισέλθουν από τον Ελλήσποντο στην Μαύρη Θάλασσα ενώ άλλα πλοία κινούνται από την Κασπία προς την θάλασσα του Αζόφ μέσω του διαύλου Βόλγα - Ντον. Στις καταδικαστικές δηλώσεις δυτικών ηγετών για αυτήν την κινητοποίηση το Κρεμλίνο απαντάει ότι ρωσικά στρατεύματά μπορούν να αναπτυχθούν οπουδήποτε κριθεί σκόπιμο μέσα στην ρωσική επικράτεια και φυσικά εδώ οι Ρώσοι λένε το …αυτονόητο!
Οι ΗΠΑ έχουν δεσμευτεί ότι θα υποστηρίξουν την Ουκρανία στην αντιπαράθεσή της με την Ρωσία αλλά παραμένει αδιευκρίνιστο το …πως! Προς το παρόν έχει ανακοινωθεί ένα πρόσθετο πακέτο στρατιωτικής βοήθειας ύψους 125 εκ δολαρίων. Ως πρώτη ενέργεια υψηλού συμβολισμού αλλά χωρίς μεγάλη πρακτική αξία τουλάχιστον σε αυτήν την φάση ήταν το γεγονός ότι Αμερικανική Διοίκηση Ευρώπης με την έναρξη της κινητοποίησης των ρωσικών δυνάμεων ανέβασε το καθεστώς ετοιμότητας σε υψηλότερο επίπεδο. Εκτός από τον ίδιο τον Πρόεδρο Μπάιντεν, Αμερικανοί Αξιωματούχοι συνομίλησαν τηλεφωνικά με τους Ουκρανούς ομολόγους τους. Οι ΗΠΑ στέλνουν πολεμικά πλοία στην Μαύρη Θάλασσα ενώ ο Αμερικανός ΑΓΕΕΘΑ Στρατηγός Μαρκ Μίλευ συνομίλησε με τον Ρώσο ομόλογο του Στρατηγό Βαλέρυ Γκεραασίμωφ χωρίς να δοθούν λεπτομέρειες.
Από την υπόλοιπη Δύση εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου, της Πολωνίας και των Βαλτικών Χωρών δεν έχουμε πλην των γνωστών στερεοτύπων ισχυρή υποστήριξη προς την Ουκρανική πλευρά, ενώ Γαλλία και Γερμανία ως χώρες του «πλαισίου της Νορμανδίας» για την υλοποίηση της «Συμφωνίας του Μίσνκ» του 2015 προτρέπουν αυτοσυγκράτηση και προσπάθεια εξεύρεσης πολιτικής λύσης όπως δηλώθηκε μετά την τηλεδιάσκεψη που είχαν Μακρόν και Μέρκελ με τον Πούτιν. Άξιο αναφοράς είναι ότι ο «Στρατηγικός Εταίρος» της Ρωσίας, η Τουρκία στην κοινή διακήρυξη μετά την συνάντηση Ερντογάν-Ζελένσκυ της 10 Απριλίου υποστηρίζει την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Ουκρανίας στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της. Άλλωστε στο θέμα της προσάρτησης της Κριμαίας από την Ρωσία πάντα ήταν καταδικαστική.
Οι Ουκρανοί έχουν δίκιο να έχουν παράπονα με το ΝΑΤΟ, διότι 13 χρόνια μετά την Σύνοδο Κορυφής του Βουκουρεστίου όπου θα έπαιρναν το στάτους ότι είναι χώρα που ξεκινάει η διαδικασία ένταξης (Membership Action Plan) εκτός από μεγαλόστομες πρωτοβουλίες δεν υπάρχει καμία προοπτική ένταξης (όπως και της Γεωργίας) και αυτό φαίνεται ότι δεν ξεκαθαρίζεται από πλευράς Συμμαχίας. Εδώ επισημαίνεται ότι βρίσκει την ευκαιρία η Τουρκία να δηλώσει ότι θα υποστηρίξει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δείχνοντας για μία ακόμα φορά ότι εκμεταλλεύεται και αυτήν την διεθνή κρίση για να τονίσει τον… «διαπεριφερειακό» της ρόλο και να προβάλλει ότι είναι ένα ισχυρό μέλος του ΝΑΤΟ. Ίσως μάλιστα το «χαρτί» αυτό να χρησιμοποιηθεί για την «επάνοδο» της στην Δύση (όση επάνοδος βέβαια μπορεί να γίνει).
Οι Ουκρανοί αντιλαμβάνονται την ανισότητα ισχύος Ουκρανίας - Ρωσίας και το πιο βασικό καταλαβαίνουν ότι σε μία στρατιωτική σύγκρουση θα είναι μόνοι στο πεδίο και θέλουν να αποφύγουν μία παγίδα σαν αυτήν που έστησε η Ρωσία στην Γεωργία τον Αύγουστο του 2008. Οι προσπάθειες της Ουκρανικής Ηγεσίας για επίλυση του προβλήματος της απόσχισης θα επικεντρωθούν στο διπλωματικό πεδίο στην βάση της «Συμφωνίας του Μινσκ» κάτι που φαίνεται και με την πρόσφατη δήλωση του Αρχηγού των ΕΔ της χώρας Στρατηγού Ρουσλάν Κομτσάκ ότι «η απελευθέρωση με στρατιωτική επιχείρηση των κατεχομένων από τους Ρώσους περιοχών θα οδηγούσε σε μεγάλη αιματοχυσία». Οι διαταγές των Διοικήσεων είναι να ανταποδίδουν πυρά μόνον όταν προκαλούνται και για την άμυνα και την ασφάλειας τους
Η Ρωσία από πλευράς της ανέπτυξε μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις και με το πρόσχημα των ασκήσεων. Η δημοσιότητα όμως που επιδείχθηκε για την προβολή ισχύος ήταν για να αυξηθεί η πίεση προς την Ουκρανία αλλά και την Δύση με την απειλή γενικότερης εμπλοκής προκειμένου να αποτρέψει οποιαδήποτε ουκρανική στρατιωτική ενέργεια στην περιοχή του Ντόνμπας. Αν σχεδίαζε η Ρωσία όντως να επιτεθεί, η ανάπτυξη των δυνάμεων της θα γίνονταν με την μεγίστη δυνατή μυστικότητα προκειμένου να αιφνιδιάσει. Παρ’ όλα αυτά η Ρωσία έχει αφήσει ανοικτό και το ενδεχόμενο αν δεν αποτραπεί ουκρανική στρατιωτική επέμβαση να επαναλάβει ότι έγινε στην Γεωργία το 2008. Η Ρωσία είναι αναθεωρητική αλλά όχι ανορθολογική δύναμη. Έχει πετύχει αυτά που θέλει και παγιώνει μία κατάσταση, απλά και μόνο με την απειλή χρήσεως στρατιωτικής ισχύος. Μια συμβατική ρωσική εισβολή και κατοχή θα είχε σημαντικό κόστος σε ζωές, χρήματα και θα επέφερε πλήρη κατάρρευση των σχέσεων με την Δύση.
Η εκτίμηση μας λοιπόν είναι ότι με τις παρούσες γεωπολιτικές συνθήκες οι πιθανότητες μία Ρωσικής επίθεσης είναι ελάχιστες αλλά αυτή η επιτυχής για τα ρωσικά συμφέροντα στρατιωτική κινητοποίηση θα παρουσιαστεί στον ρωσικό λαό ενόψει των εκλογών του Σεπτεμβρίου για την Δούμα ως θριαμβευτική νίκη κατά της Δύσης.
Το επίπεδο των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας δεν βοηθάει στην εκτόνωση της κατάστασης ενώ η Ουάσιγκτον δεν είδε θετικά την συνδιάσκεψη Μακρόν-Μέρκελ-Πούτιν πιστεύοντας ότι είναι απαραίτητη μια συντονισμένη προσέγγιση μεταξύ ΗΠΑ, ΕΕ και Ουκρανίας ξεχνώντας ότι Γαλλία και Γερμανία είναι δύο χώρες που στο «πλαίσιο της Νορμανδίας» επιδιώκουν την εφαρμογή των όρων της Συμφωνίας του Μινσκ που θα ανοίξει τον δρόμο για μία πολιτική διευθέτηση του προβλήματος. Θα μπορούσαν και οι ΗΠΑ να συμμετάσχουν στην διαπραγμάτευση.
Η στάση της Ελλάδος, μία χώρας που στηρίζει την εξωτερική πολιτική της στο Διεθνές Δίκαιο και στην ειρηνική επίλυση των διεθνών προβλημάτων κρίνεται σωστή και ισορροπημένη για τα συμφέροντα μας και φυσικά πρέπει να θυμίζει ότι στηρίζει τις διαδικασίες που προβλέπονται από την Συμφωνία του Μίνσκ. Και ας δυσαρεστείται η Ρωσική Πρεσβεία στην Αθήνα που δηλώνει σε ανάρτηση της με «δασκαλίστικο» ύφος «είναι προφανές ότι η καταναγκαστική …ευρω-αλληλεγγύη προκαλεί ζημιά στα πραγματικά συμφέροντα της Ελλάδας».
Πρέπει να θεωρείται βέβαιο πλέον ότι η Τουρκία σε μία σοβαρή αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας θα αναβαθμιστεί γεωστρατηγικά και αυτό ας το λάβουμε υπόψη μας για τους μελλοντικούς σχεδιασμούς μας. Μπορεί να έχει μία σημαντική στρατηγική συνεργασία με την Ρωσία και οι σχέσεις των δύο καχεκτικών κατ’ επίφαση …δημοκρατιών να είναι καλές αλλά όλα δείχνουν ότι η Άγκυρα θα εκμεταλλευτεί την παρούσα κρίση στην Ουκρανία για να «επανέλθει» (με τους δικούς της όρους αλλά ποτέ όμως δεν θα είναι όπως …πριν) θριαμβευτικά στο δυτικό στρατόπεδο.
* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Γεωστρατηγικός Αναλυτής και Εκτελεστικός Διευθυντής στο «Παρατηρητήριο Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας»
Δημοσίευση σχολίου