APΤα τελευταία περιστατικά με τις λέμβους του τουρκικού λιμενικού να συμπλέουν με τις γεμάτες ψεύτικες ελπίδες πλαστικές βάρκες των προσφύγων αποτελούν απλώς την αφορμή για την ανάδειξη της ευρύτερης στρατηγικής των Τούρκων όχι μόνο στο μεταναστευτικό ζήτημα, αλλά στο ευρύτερο πεδίο των ευρωτουρκικών σχέσεων. Μια στρατηγική, η οποία αναπτύσσεται ήδη από τον Μάρτιο του 2016, όταν και η υπογράφθηκε η Κοινή Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης και Άγκυρας για «την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης».
Του Πιέρρου Ι. Τζανετάκου
Όταν, λοιπόν, πριν από περίπου 5 χρόνια οι δύο πλευρές έκατσαν στο τραπέζι, κι ενώ το 2015 είχαν περάσει από τα τουρκικά παράλια στην Ελλάδα και από εκεί στην Ευρώπη περισσότεροι από 850.000 πρόσφυγες και μετανάστες, ήταν φανερό ότι η Τουρκία ήταν ο ισχυρός παίκτης της διαπραγμάτευσης. Φιλοξενώντας περίπου 4 εκατομμύρια πρόσφυγες στο έδαφός της και με την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη να «βράζει» απαιτώντας την άμεση διακοπή των προσφυγικών ροών προς τα ηπειρωτικά, η Άγκυρα έθεσε τις προτεραιότητες: Χρήματα, ελεύθερη πρόσβαση των Τούρκων πολιτών στην Ευρώπη (βίζα), επανέναρξη ενταξιακής διαδικασίας. Μπορεί ο Ερντογάν να εξασφάλισε μόνο τα χρήματα (περίπου 4 δισ. ευρώ), είχε όμως καταλάβει ότι κρατούσε στα χέρια του άλλον έναν ισχυρό μοχλό πίεσης τόσο έναντι των Βρυξελλών, όσο και έναντι της Ελλάδας, η οποία τότε έψαχνε ακόμα το νήμα μέσα στον πιο σκοτεινό λαβύρινθο της οικονομικής κρίσης. Στην εξίσωση των ευρωτουρκικών και των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα προστίθετο έκτοτε ακόμα ένας καίριος παράγοντας: Αυτός δεν ήταν άλλος από τη διαρκή απειλή των Τούρκων για άνοιγμα των συνόρων σε χιλιάδες κατατρεγμένους ανθρώπους. Πάνω σε αυτή την απειλή στήθηκε η πολυπλόκαμη στρατηγική της τουρκικής διπλωματίας έναντι των Ευρωπαίων.
Η Κοινή Δήλωση είχε τις εξής βασικές παραμέτρους: Η Τουρκία όφειλε να κλείσει όλες τις οδούς της παράνομης μετανάστευσης από τα παράλιά της στα ελληνικά νησιά. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες τα αιτήματα των οποίων απορρίπτονταν, όφειλαν να γίνουν δεκτοί από την Τουρκία στο έδαφός της. Για κάθε ένα Σύρο ο οποίος επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα πρέπει να επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στην ΕΕ. Όσοι πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονταν έως τότε ή έφθαναν από εκείνο το χρονικό σημείο και στη συνέχεια στα ελληνικά νησιά δεν είχαν δικαίωμα μετεγκατάστασης στην ελληνική ενδοχώρα. Ήταν ο λεγόμενος «γεωγραφικός περιορισμός». Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνέδραμε με χρήματα και προσωπικό τις ελληνικές αρχές για την επιτάχυνση των διαδικασιών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου.
Infographic: Πάνος ΚωνσταντόπουλοςΑναζητώντας κανείς τα επιμέρους αποτελέσματα της Κοινής Δήλωσης διαπιστώνει με μεγάλη ευκολία ότι η Τουρκία δεν έδειξε εξαρχής καμία διάθεση εφαρμογής των συμφωνηθέντων. Αντιθέτως μάλιστα. Πίεζε τις Βρυξέλλες για την εκταμίευση των χρήματων και κράδαινε ανά τακτά χρονικά διαστήματα τις απειλές της, τις οποίες ενίοτε εφάρμοζε, μόνο όμως κατά της Ελλάδας. Από τον Μάρτιο του 2016 έως και τις αρχές του 2020 περισσότεροι από 140.000 πρόσφυγες και μετανάστες αποβιβάστηκαν στα ελληνικά νησιά. Κανείς από αυτούς δεν πέρασε στην ηπειρωτική Ευρώπη, η πολύ μεγάλη πλειοψηφία μάλιστα έμεινε στα πέντε ελληνικά νησιά. Το ίδιο χρονικό διάστημα, τον δρόμο της επιστροφής είχαν πάρει μόλις 2100 άτομα. Μάλιστα, περίπου οι μισοί γύρισαν οικειοθελώς. Την ίδια ώρα τα αιτήματα ασύλου στα ελληνικά νησιά αυξήθηκαν κατά 257%. Λέσβος, Χίος, Σάμος, Λέρος, Κως είχαν μετατραπεί διαμέσου της Κοινής Δήλωσης σε buffer zone, επί της οποίας εγκλωβίστηκαν χιλιάδες αιτούντες άσυλο. Οι νησιώτες έφθαναν για ακόμα μια φορά στα όριά τους. Η Ευρώπη κοιμόταν ήσυχη, η Ελλάδα υπέφερε, η Τουρκία εισέπραττε και ασκούσε εξωτερική πολιτική. Μετά το ξέσπασμα του κορονοϊού, κι ενώ η Άγκυρα είχε προχωρήσει στη συντονισμένη προσβολή των ελληνικών συνόρων από χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες, η Κοινή Δήλωση κατέστη επί της ουσίας ανενεργή (και) υπό την επίφαση της πανδημίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Αθήνα έχει ζητήσει εδώ και περίπου ένα μήνα από την Άγκυρα να δεχθεί την επιστροφή περίπου 1.500 ανθρώπων οι οποίοι δεν δικαιούνται άσυλο, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Οι χθεσινές δηλώσεις της Επιτρόπου Εσωτερικών Υποθέσεων Ίλβα Γιόχανσον, μοιάζουν με φωνή βοώντος εν τη ερήμω: «Είναι υποχρεωμένη η Τουρκία να συνεχίσει να δέχεται επιστροφές από την Ελλάδα»…
Δυστυχώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση και κυρίως το Βερολίνο φοβούνται μια πιθανή αναζωπύρωση του προσφυγικού από την πλευρά της Τουρκίας κι αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που έδειξαν και συνεχίζουν να δείχνουν επιείκεια απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, τον Έβρο και το Αιγαίο. Ειδικά η Μέρκελ, η οποία ατύχησε- κατά τη διάρκεια της γερμανικής προεδρίας της στην ΕΕ- στην πρωτοβουλία μεσολάβησης για να γεφυρώσει τις διαφορές της Αθήνας με την Άγκυρα, γνωρίζει ότι το μοναδικό θέμα που της κόστισε καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας της στην καγκελαρία ήταν το προσφυγικό. Εξαιτίας του έχασε την αυτοδυναμία, πάνω στην προσφυγική κρίση πάτησε το AfD, φθάνοντας ακόμα και στο 10%. Πολύ πρόσφατα η καγκελάριος είχε δηλώσει στη γερμανική Βουλή ότι «στην Τουρκία οφείλεται μεγάλος σεβασμός καθώς έχει δεχθεί τους περισσότερους πρόσφυγες από τον πόλεμο στη Συρία, στον οποίο συνέβαλαν και χώρες της Δύσης». Σε παράλληλο επίπεδο, όμως, πολλά και όλο πυκνότερα είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία στο εσωτερικό της. Πέραν των προφανών (οικονομία, κακό επίπεδο σχέσεων με τις ΗΠΑ κλπ) φαίνεται πως η γείτονα βρίσκεται ενώπιον μιας μεγάλης ανατροπής, η οποία φυσικά αφορά κατά κύριο λόγο τον Ερντογάν. Οι δημοσκοπικές απώλειες του κυβερνώντος κόμματος και του ίδιου του προέδρου δεν οφείλονται μόνο στις τρέχουσες πολιτικές, αλλά στο γεγονός ότι οι νεώτερες γενιές των Τούρκων έχουν αρχίσει να εκφράζουν τις αμφιβολίες τους για το νέο-οθωμανικό όραμα του Παλατιού. Ισλαμισμός και εθνικισμός δεν αρκούν για να κρατήσουν ενωμένο το εκλογικό ακροατήριο του Ερντογάν έως τις εκλογές του 2023.
Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω είναι εκρηκτικός. Περιστατικά όπως αυτά της Παρασκευής στα ανοικτά της Λέσβου, όπως οι συνεχείς υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά, αναμένεται να ενταθούν, με τους κινδύνους που ελλοχεύουν να αυξάνονται όλο και περισσότερο. Πίεση θα υπάρξει τους επόμενους μήνες και στο θαλάσσιο πεδίο και δη στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στο Κυπριακό με τους Τούρκους να θέτουν στην επερχόμενη πενταμερή θέμα δύο κρατών στη μαρτυρική μεγαλόνησο. Όταν η Άγκυρα αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα συνηθίζει ν’ αντιδρά σπασμωδικά. Κι αυτό το γνωρίζουν στην Αθήνα. Το θέμα είναι αν το αντιλαμβάνεται και η ευρωπαϊκή ηγεσία, οι κορυφαίοι της οποίας ταξιδεύουν σήμερα στην Άγκυρα για διαπραγματεύσεις.
Δημοσίευση σχολίου