GuidePedia

0

Βλάσης Αγτζίδης
Η εμφάνιση ενός μεγάλου προσφυγικού και μεταναστευτικού ρεύματος από τη Μέση Ανατολή, αλλά και από ανατολικότερες περιοχές (Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπαγκλαντές) έχει ανανεώσει το ενδιαφέρον για τη μελέτη του φαινομένου. Επί πλέον θέτει σε δοκιμασία τα παραδοσιακά στερεότυπα, με αποτέλεσμα να γινόμαστε μάρτυρες εκδηλώσεων αγωνίας και φόβου.

Το ερώτημα που πρέπει να διαπραγματευτούμε πρωτίστως είναι εάν το Ισλάμ είναι ενιαίο και ειδικότερα με ποια από τις μορφές τους ο νεότερος ελληνισμός ήρθε σε επαφή. Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι σαφέστατη. Οι πιστοί της ισλαμικής θρησκείας δεν ανήκουν σε μια ενιαία ομάδα με κοινή ταυτότητα. Ούτε είναι εφικτό να υπάρξει υπέρβαση των ξεχωριστών εθνικών και τοπικών ταυτοτήτων στο όνομα της κοινής θεολογικής θεώρησης.

Γι αυτό και είναι μεγάλο λάθος η αντιμετώπιση των προσφύγων και μεταναστών με βάση τη θρησκευτική ταυτότητα. Ο νεότερος ελληνισμός συναντήθηκε ιστορικά κυρίως με μια από τις πολλές εκδοχές του Ισλάμ, η οποία καθόρισε και την ιστορική του παρουσία στο χώρο της Εγγύς Ανατολής: με αυτή του τουρκομανικού Ισλάμ.

Το τουρκομανικό Ισλάμ (από το οποίο προήλθαν οι Σελτζούκοι και αργότερα οι Οθωμανοί), αφού πρώτα κατέστρεψε την αροαβοϊσλαμική πολιτιστική αναγέννηση –είτε με τους Μαμελούκους της Αιγύπτου, είτε καταλαμβάνοντας τη Βαγδάτη– διέπραξε, από την εποχή που εισέβαλε στα βυζαντινά εδάφη, γενοκτονία κατά των χριστιανικών πληθυσμών. Μεθοδικά άλλαξε τη μορφή της περιοχής, και για τη μετάλλαξη αυτή χρειάστηκε όσο περίπου χρόνο χρειάστηκαν οι Ισπανοί για να εξισπανίσουν τη Νότια Αμερική και οι Αγγλοσάξονες για να κυριαρχήσουν απολύτως στη Βόρεια Αμερική και την Ωκεανία.
Μουσουλμάνος=Τούρκος

Η συνάντηση των Ελλήνων με το τουρκομανικό Ισλάμ ήταν τόσο καταλυτική και απόλυτη από τον 11ο αιώνα, που στη λαϊκή αντίληψη ο όρος "Τούρκος" ταυτίστηκε με τον όρο "Ισλάμ". Χαρακτηριστικά είναι τα περιστατικά που αναφέρονται στους εξισλαμισμούς στην Κρήτη, όπου μετά την οθωμανική κατάκτηση παρατηρήθηκε αθρόα τάση εισδοχής στο Ισλάμ. Επειδή η προσέλευση ήταν μαζική, οι ιμάμηδες αρκούνταν στη φράση «Άιντε, Τούρκος» για να επισημοποιήσουν τον εξισλαμισμό.

Η ταύτιση αυτή ήταν τόσο καθολική, ώστε ακόμα και ο σημαντικός διαφωτιστής και διανοούμενος Ρήγας Φεραίος την αναπαράγει στον Θούριο: «Να σφάξωμεν τους λύκους, που στον ζυγόν βαστούν/και Χριστιανούς και Τούρκους, σκληρά τους τυραννούν». Η παράδοση της θρησκευτικής χρήσης των εθνικών όρων είναι βαθιά ριζωμένη στη λαϊκή αντίληψη. Χαρακτηριστική είναι η χρήση από τον Κοσμά τον Αιτωλό: «...όσοι αδικήσατε Χριστιανούς, ή Εβραίους, ή Τούρκους».

H θρησκευτική αντίληψη των κοινωνικών και εθνικών επαναστάσεων κυριαρχούσε στις επίσημες ερμηνείες. Έτσι, με την κήρυξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, η Υψηλή Πύλη, για να αντιμετωπίσει τους επαναστάτες, επανέφερε τη συμμόρφωση των μουσουλμάνων στη Σαρία, ως ένα μέσο εκ νέου αφοσίωσης στις κατακτητικές επιδρομές (gaza) και στον ιερό πόλεμο (Jihad).

Σε επίσημη απόφαση της Υψηλής Πύλης αναφερόταν ότι η εξέγερση στρεφόταν ενάντια στο «έθνος του Ισλάμ» και μπορούσε να καταπνιγεί «με τη βοήθεια του Θεού, ο οποίος επί 1.200 χρόνια είχε σταθεί προστάτης της θρησκείας, του κράτους του Μωάμεθ και του νικηφόρου έθνους του Ισλάμ, με την πνευματική βοήθεια του τελευταίου προφήτη».
Οι Έλληνες και το τουρκικό τζιχάντ

Το φαινόμενο του Ιερού Ισλαμικού Πολέμου –του τζιχάντ που επέστρεψε δυναμικά στον κόσμο με το σύγχρονο ισλαμιστικό κίνημα– δύο φορές εμφανίστηκε στην Εγγύς Ανατολή κατά τη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα. Την πρώτη φορά κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Οθωμανός σουλτάνος, ο υπέρτατος ηγέτης, ο χαλίφης του ισλαμικού κόσμου, χαρακτήρισε ως τζιχάντ τη συμμετοχή τής υπό νεοτουρκικό έλεγχο Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον πόλεμο.

Εκείνο το τζιχάντ θα κηρυχθεί με την απόλυτη συμπαράσταση των Γερμανών. Ο Stefan Ihrig αναφέρει ότι πολλοί ήταν εκείνοι «…μεταξύ αυτών και ο αυτοκράτορας (σ.τ.σ. Κάιζερ), που σκέφτονταν ότι μια Τζιχάντ υποκινημένη από και με καθοδηγητές τους Οθωμανούς θα ήταν ένας κρυφός άσος στο μανίκι κατά τον Μεγάλο Πόλεμο του 1914».

Στο πλαίσιο αυτού του τελευταίου οθωμανικού τζιχάντ, υπό την καθοδήγηση των κοσμικών εθνικιστών και με τις ευλογίες συγκεκριμένων μεγάλων χριστιανικών κρατών (Γερμανίας, Αυστρίας), έγιναν οι μεγάλες γενοκτονίες των χριστιανικών λαών της αυτοκρατορίας: των Αρμενίων, των Ελλήνων της Ανατολής και των Ασσυρίων. Οι πληθυσμοί αυτοί, που είχαν επιβιώσει για αιώνες μετά από την εισβολή και την κυριαρχία του τουρκικού Ισλάμ στην Ανατολή, θα πάψουν να υπάρχουν οριστικά μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα.

Με μια παράδοξη οικειοποίηση του Ισλάμ και των συμβόλων του από τον κοσμικό τουρκικό εθνικισμό, ο Μουσταφά Κεμάλ Πασά θα κηρύξει «τζιχάντ κατά των απίστων» (Ελλήνων και Αρμενίων) την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1923). Θα ανακηρύξει εαυτόν gazi (γαζή), δηλαδή ιερό πολεμιστή για τη διάδοση του κορανίου, μετά την πρώτη του νίκη κατά των ελληνικών στρατευμάτων στη μάχη του Σαγγάριου (Αύγουστος 1921).
Ιερός πόλεμος

Η παρακάτω περιγραφή αναδεικνύει τον θρησκευτικό ισλαμικό χαρακτήρα που έδωσε ο Μουσταφά Κεμάλ στην προσπάθεια ανατροπής των δυσμενών διευθετήσεων μετά την ήττα των Νεότουρκων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο: «Στις 23 Απριλίου 1920 θα λάβει χώρα η εναρκτήρια συνεδρίαση της αυτοαποκαλούμενης εθνικιστικής Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης στην Άγκυρα. Η αίθουσα της συγκέντρωσης ήταν μακρόστενη, διακοσμημένη με τις πράσινες σημαίες του Ισλάμ και με στίχους από το Κοράνι. Πλάι στην κεντρική αίθουσα υπήρχε αίθουσα προσευχής με αναλόγια και τάπητες στραμμένα προς τη Μέκκα…

»Πριν από την έναρξη, οι βουλευτές συγκεντρώθηκαν στο τέμενος Χατζή Μπαϊράμ και προσευχήθηκαν. Στη συνέχεια κατευθύνθηκαν προς το κτήριο της Εθνοσυνέλευσης με τις σημαίες και τα ιερά κειμήλια μπροστά. Εκεί παρακολούθησαν την ανάγνωση ολόκληρου του Κορανίου και το κήρυγμα του Μπουχαρί, που αναφερόταν στις παραδόσεις του Προφήτη. Παράλληλα σφάζονταν αρνιά. Ακολούθησε ένα κήρυγμα σχετικά με τη θρησκευτική σημασία του εθνικού αγώνα και στη συνέχεια προσευχές για τη σωτηρία του Χαλίφη και της πατρίδας. Στο τέλος οι βουλευτές παρακολούθησαν τον ύμνο "Μεβλούντ" του Σουλεϊμάν Τσελεμπί, για τη γέννηση του Μωάμεθ. Ο ύμνος αυτός ψάλλεται σ' όλες τις εξαιρετικές περιπτώσεις».

Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι θα συντριβούν στρατιωτικά, με την ευλογία σημαντικών χριστιανικών συμμαχικών κρατών (Ιταλία, Γαλλία), την αδιαφορία άλλων (Μεγ. Βρετανία, ΗΠΑ) και την αμέριστη συμπαράσταση της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης. Το τζιχάντ θα ολοκληρωθεί με ιδιαίτερα αιματηρό τρόπο τον Σεπτέμβρη του 1922, όταν η τότε μοναρχική κυβέρνηση των Αθηνών συνειδητά παρέδωσε αφοπλισμένους τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας στους Τσέτες τους gazi Μουσταφά Κεμάλ. Η πυρπόληση και η σφαγή της Σμύρνης έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του τζιχάντ που είχε κηρυχθεί.

Η ήττα των "απίστων" επέφερε τις ποινές που προβλέπει το Κοράνι. Η καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε η τελευταία δραματική συνάντηση με το τουρκικό Ισλάμ. Συνάντηση που συνέβη σε ένα εντελώς νέο ιστορικό πλαίσιο, όπου αυτό το Ισλάμ είχε χάσει πλέον την πολιτική του αυτοτέλεια και είχε χρησιμοποιηθεί εργαλειακά από τις ανερχόμενες δυνάμεις του τουρκικού εθνικισμού, οι οποίες προσδοκούσαν να κατασκευάσουν μια Τουρκία απαλλαγμένη από τις μειονότητες.

Ακόμα και η Συνθήκη της Λωζάννης, η τελευταία συνθήκη που ρύθμιζε τα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και αναθεωρούσε παλαιότερες συνθήκες (Σεβρών), αποφάσισε την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών και των περιουσιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με βάση το θρησκευτικό κριτήριο: οι ελληνορθόδοξοι χριστιανοί της Τουρκίας θα έπρεπε να εγκατασταθούν υποχρεωτικά στην Ελλάδα και οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας υποχρεωτικά στην Τουρκία.

πηγή

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.

Δημοσίευση σχολίου

 
Top