Του ΜΑΡΙΟΥ ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ
Κάθε φορά που σηκώνεται μεγάλος κουρνιαχτός γύρω από τις σχέσεις Ισραήλ και Τουρκίας και, μαζί, διαρρέουν πληροφορίες ή ανακοινώνεται η οσονούπω υλοποίηση μεγαλεπήβολων σχεδίων για έργα που παρουσιάζονται ότι θα αλλάξουν ριζικά τις στρατηγικές ισορροπίες στη περιοχή, θυμάμαι και ξαναδιαβάζω την διαχρονική, πλέον, αξιολόγηση του Ισραηλινού επιτετραμμένου στην Τουρκία, Μορίς Φίσερ, για τις Ισραηλινό-τουρκικές σχέσεις.
Ο Μορίς Φίσερ υπηρετούσε στην Άγκυρα στις αρχές της δεκαετίας του 1950, μια από τις γονιμότερες περιόδους μεταξύ των δυο κρατών και στη διάρκεια της οποίας τέθηκαν τα θεμέλια για τη σε βάθος συνεργασία μεταξύ της πολιτικό-στρατιωτικής και οικονομικής ελίτ των δυό κρατών και την οποία, από την δεκαετία του 1980 και μέχρι πρόσφορα, γνωρίζαμε ως Τουρκο-ισραηλινό άξονα.
Έγραφε, λοιπόν ο Φίσερ προς τους προιστάμενούς του στο Τέλ Αβίβ, στις 16 Αυγούστου 1953: “Οι σχέσεις μας με την Άγκυρα είναι εξαιρετικά καλές τελευταία …(όμως) αυτές οι καλές σχέσεις μπορεί να χειροτερεύσουν από την μια στιγμή στην άλλη και θα έπρεπε να πάρουμε μαθήματα από την πικρή εμπειρία άλλων. Οι Τούρκοι δεν έχουν φθάσει ακόμη στο επίπεδο εκείνο κατά το οποίο, σε περίπτωση διαφωνίας με άλλο κράτος, θα μπορούσαν να σταθμίσουν αντικειμενικά τις θέσεις και των δυο πλευρών. Γι’ αυτούς υπάρχει μόνο μία αρχή: σε κάθε σύγκρουση με κάποιον ξένο, είτε άτομο, είτε εταιρεία, είτε κράτος, ο Τούρκος έχει πάντα δίκιο”.
Υπογραμμίζω πως τότε η Τουρκία ήταν κοσμικό κράτος, με οδηγό τον κεμαλισμό (μια βαθειά αντι-δυτική και φασιστική ιδεολογία που ενέπνευσε τον Χίτλερ), και το οποίο κράτος, σύσσωμο το δυτικό στρατόπεδο προπαγάνδιζαν ως το κατ´εξοχήν “κοσμικό μοντέλο” για τον μη-δυτικό/μουσουλμανικό κόσμο. Αυτό έχει σημασία διότι σήμερα οι Τούρκοι έχουν “πάντα δίκιο” δυό φορές: ως Τούρκοι αλλά και ως πιστοί επί το έργο (Dawa), με το ισλαμιστικό δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου να είναι η αποθέωση αυτού του φαινομένου.
Με την πολυαναμενόμενη λοιπόν αποκατάσταση των σχέσεων Άγκυρας και Ιερουσαλήμ άρχισε ένας “ανελέητος” πολιτικός βομβαρδισμός ως προς τις “ανατρεπτικές ανακατατάξεις” που θα ακολουθήσουν, αρχικά στην Ανατολική Μεσόγειο και ακολούθως σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, αρχίζοντας από τα ενεργειακά.
Στο επίκεντρο, βρίσκεται ο πολυσυζητημένος αγωγός υγραερίου (και αργότερα και πετρελαίου που υπάρχει μπόλικο) από τα μεγάλα υποθαλάσσια αλίπεδα ενέργειας του Ισραήλ, αρχικά προς την Τουρκία και από εκεί στην Ευρώπη. Με τη ολοκλήρωσή του θα “απελευθερωθούν”, τάχατες, από τον θανάσιμο ενεργειακό εναγκαλισμό της Ρωσικής αρκούδας, αρχικά η Τουρκία, η Ουκρανία, τα Βαλκάνια και μετά η (γερμανική) Ευρώπη. Και μπορεί να μην μπορούμε να προσδιορίσουμε επακριβώς τις συνέπειες της “ανανεωμένης” σύζευξης Ισραήλ- Τουρκίας στην περιοχή μας και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, όμως ένα είναι σίγουρο. Όλες θα είναι προς χάριν της ειρήνης και της ασφάλειας όλων μας και, σίγουρα, του Ισραήλ το οποίο, και θα ενισχυθεί στρατηγικά, αλλά και θα θησαυρίσει.
Την δεκαετία του 1990, όταν ανθούσε ο άξονας Τουρκίας και Ισραήλ και δεν υπήρχε κανένα σύννεφο στις αναμεταξύ τους σχέσεις, υπήρχε μια κάπως αντίστοιχη κατάσταση ανάμεσα στις δυο χώρες που είχε και αυτή στο επίκεντρο της ένα αγωγό. Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν η Τουρκία που είχε, φαινομενικά, το πάνω χέρι. Αναφέρομαι στον περιβόητο “Αγωγό Νερού για την Ειρήνη”, έμπνευση του μακαρίτη πρωθυπουργού Τουρκούτ Οζάλ (1986-7), που θα θεράπευε όλα τα δεινά της Μέσης Ανατολής και με τους Τούρκους ως “παραγωγούς ειρήνης”, Τουρκικής πάντοτε!
Στην αρχική του σύλληψη ο “Αγωγός Ειρήνης” σχεδιάστηκε ως επίγειος. Θα κάλυπτε Συρία , Λίβανο, Ισραήλ, Ιορδανία και Παλαιστίνη και οι υποδομές θα στοίχιζαν περίπου ένα δις δολλάρια. Στις επόμενες δεκαετίες πήρε τη μορφή θαλάσσιου αγωγού από τον ποταμό Μαναβγάτ (Αττάλεια) προς το λιμάνι Ασκότ του Ισραήλ, κάπου 325 μίλια μακριά. Διαπραγματεύσεις άρχισαν το 1998-99 και υπεγράφη και συμφωνία το 2004. Αυτή αφορούσε τροφοδοσία 50 εκ. κυβικών μέτρων νερού ετησίως για τα επόμενα 20 χρόνια. Οι επενδύσεις των Τούρκων στην Αττάλεια ήταν της τάξης των 150 εκ. δολαρίων. Οι αντίστοιχες του Ισραήλ ήταν λιγότερες. Μόνο η μελέτη για το έργο στοίχισε 30 εκ.
Ο αγωγός αυτός δεν έγινε ποτέ. Και οι λόγοι παραπέμπουν στα σημερινά και ειδικά στο πως το Ισραήλ αντιλαμβάνεται το μείζον ζήτημα της ασφάλειάς του. Το πιο σημαντικό που πρέπει να υπογαμμιστεί και το οποίο παραπέμπει άμεσα στα σημερινά, είναι πως σε όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύεων οι Ισραηλινοί αντιμετώπιζαν ένα συνεχή εκβιασμό. Ή έπρεπε να δεχτούν τους όρους και την τιμή ανά κυβικό που ήθελαν οι Τούρκοι, που έβγαινε ακριβότερη από τη αφαλάτωση(!), αλλιώς οι διάφορες πωλήσεις όπλων κλπ, από το Ισραήλ έμπαιναν στον πάγο. Στο τέλος οι ισραηλινό υπέγραψαν αυτά που ήθελαν οι Τούρκοι, αλλιώς θα επηρεάζονται οι διμερείς σχέσεις σε υψηλότερο στρατηγικό επίπεδο. Όμως οι Ισαρηλινοί ποτέ δεν είχαν πρόθεση να υλοποιήσουν την συμφωνία, για το απλό λόγο πως έτσι μια ξένη χώρα θα αποκτούσε λόγο σε ένα μείζον για αυτούς ζήτημα ασφάλειας. Και συμφωνία κατέληξε ανενεργή, παρόλο που υπήρχε αρκετός χρόνοςγια την υλοποίησή της, μέχρι το 2009-10, όταν και κατάρρευσε ο αναμεταξύ τους άξονας λόγω υπαιτιότητας της Άγκυρας.
Στο μεσοδιάστημα, και έτσι για να αντιλαμβανόμαστε τα θεμελιώδη που διέπουν τις διακρατικές σχέσεις, το Ισραήλ φρόντισε ώστε σήμερα να είναι περισσότερο από αυτάρκης στο ζήτημα του νερού. (Δες, Simona Weinglass, “How Israel became a water superpower”, The Times of Israel, 1/12/2015).
Σήμερα και με τις τρέχουσες εξελίξεις από την Ευρώπη μέχρι και τον Περσικό Κόλπο, τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο σύνθετα και απρόβλεπτα από όσο ήταν στις πρώτες δυο δεκαετίες της μεταψυχροπολεμικής εποχής. Βρισκόμαστε στο τέλος της εποχής αυτής, όπως αποδεικνύουν οι αλληλένδετες κρίσεις σε Ουκρανία και Συρία. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να διαμορφώνουν μονομερώς το διακρατικό σύστημα. Και οι διακρατικές σχέσεις επανέρχονται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στη κλασσική τους μορφή και στην πριν τον Β’ Π.Π. περίοδο, της εξισορρόπησης.
Ιδιαίτερα στην περιοχή μας η αμερικανική ηγεμονία και η επιμέρους στρατιωτική περιφερειακή ηγεμονία που αυτή εξέθρεψε, που ήταν ο άξονας Τουρκίας και Ισραήλ, δεν μπορούν να ανασυσταθούν. Πιο συγκεκριμένα, για παράδειγμα, πριν το 2010 και το αιματηρό επισόδειο του Μαβί Μαρμαρά, δεν υπήρχε νομικά κατοχυρωμένη συμφωνία οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ. Σήμερα υπάρχει και όχι μόνο. Λίγο μετά ακολούθησε και η λεγόμενη Αραβική Άνοιξη, οι εξελίξεις στη Αίγυπτο, η εντόπιση υδρογονανθράκων στην λεκάνη της Ανατολοικής Μεσογείου και πάει λέγοντας …
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον ρευστότητας το κάθε κράτος λειτουργεί ανάλογα με τις επιταγές του εθνικού του συμφέροντος. Θα παίξει το παιγνίδι των αγωγών με την Τουρκία, το Ισραήλ, επειδή ειδικά οικονομικά συμφέροντα στις δυο χώρες “κόπτονται” για μια τέτοια εξέλιξη παρουσιάζοντάς την και ως “πανάκεια”; Επειδή η Ουάσινκτον έχει στρατηγικές επιδιώξεις , π.χ. ποικιλότροπη ενίσχυση της Νατοϊκης Τουρκίας και την ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία; Επειδή επιδιώκεται από το στρατόπεδο των ευρωατλαντιστών (και του συναφούς δόγματος του “νεοφιλευθερισμού”) η ποδηγέτηση της παγκόσμιας οικονομίας, αρχίζοντας με την ποδηγέτηση της Ρωσικής;
Οι Ισραηλινοί είναι αποδεδειγμένα “παίκτες” στο “παιγνίδι των εθνών”. Έχουν μια τρομακτική εμπειρία στις διμερείς τους σχέσεις με τους Τούρκους, μια εμπειρία που κατά καιρούς τους έχει αποφέρει σημαντικά ωφέλη αλλά και ταπεινώσεις και σημαντικές ζημιές. Ο εθνικός μεταφορέας τω Ισραηλινών , για παράδειγμα , η Ελ Αλ, έχει κυριολεκτικά κατάρρευση με υπαιτιότητα της τουρκικής κυβέρνησης στο πλαίσιο της στρατηγικής της Άγκυρας για την κυριαρχία των “Τουρκικών Αερογραμμών”. Από το Τέλ Αβίβ φεύγουν πάνω από 100 Τουρκικές πτήσεις την βδομάδα για την Πόλη και μηδέν του Ισραηλ, διότι οι Τούρκοι απογορεύουν την προσγείωση της Ελ Αλ στη Τουρκία! Έτσι. Ισραηλινοί και Τούρκοι γνωρίζουν γιατί, με τους πρώτους να αποδέχονται ένα πρωτόγνωρο εκβιασμό.
Αν τώρα οι Ισραηλινοί προχωρήσουν και με αγωγούς, κάτι που θα πάρει χρόνια βέβαια, με γειά τους και χαρά τους. Ας τους χαίρονται τους Τουρκαλλάδες τους που αποδεδειγμένα, πλέον, όταν πλήττουν με μια μορφή ταπείνωσης των Ισραηλινών, τους ταπεινώνουν αλλιώς.
Το ζήτημα είναι όχι τι θα κάνει ή δεν θα κάνει το Ισραήλ για το δικό του συμφέρον, αλλά τι πράττουν Λευκωσία και Αθήνα σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο και , πιό άμεσα, τι πράττει η κυβέρνηση Αναστασιάδη. Θα λειτουργήσει με τα εργαλεία που προκύπτουν από την υπόσταση του κυπριακού κράτους και τα οποία είναι πάμπολλα και αποτελεσματικά, ή ο κ. Αναστασιάδης θα λειτουργήσει ως “κοινοτάρχης” που αναζητά κηδεμόνες και ξένους προστάτες;
Δημοσίευση σχολίου