Ντοκουμέντα για το Σκοπιανό - Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικάνων

Του Νίκου Μελέτη
Ενδιαφέροντα στοιχεία για το πώς η ελληνική πλευρά χειρίστηκε κρίσιμα θέματα στη διαπραγμάτευση του ονοματολογικού και πώς δήλωσε ότι θεωρεί λόγο αποχώρησης από τις συνομιλίες την αναγνώριση, με ελληνική υπογραφή, της γλώσσας και της εθνικότητας ως «μακεδονικής», τα οποία έθετε ως απόλυτη προτεραιότητα η σκοπιανή ηγεσία, αποκαλύπτουν μια σειρά από τηλεγραφήματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ λίγο πριν -κυρίως όμως μετά- τη Σύνοδο Κορυφής του Βουκουρεστίου.

Τα κρίσιμα ζητήματα και τότε ήταν το εύρος χρήσης, η αποδοχή και από την Ελλάδα ύπαρξης μακεδονικής γλώσσας, αλλά και η συνταγματική αλλαγή. Με δεδομένη, όπως θεωρούνταν, την άρνηση της Ελλάδας να αναγνωρίσει «μακεδονική» γλώσσα και εθνικότητα, υποχρέωνε τους Αμερικανούς να αναζητούν τον «σιωπηρό» χειρισμό της υπόθεσης μέσω ενός παραρτήματος της απόφασης του ΣΑ ή μέσω μηχανισμών του ΟΗΕ που η καταγραφή της γλώσσας ως «μακεδονικής» δεν υπόκειται στην έγκριση της Ελλάδας. Επίσης είναι σαφής η άρνηση της άλλης πλευράς να αποδεχθεί erga omnes χρήση εκτός της περίπτωσης, όπως αναφέρουν οι Αμερικανοί διπλωμάτες, «μικρής αλλαγής στο όνομα». Οι Αμερικανοί φαίνεται να υποστηρίζουν πάντως τον περιορισμό της διαπραγμάτευσης μόνο στο όνομα και στη χρήση του και να μετατεθούν στο μέλλον, ή σε παράλληλες διαδικασίες, τα άλλα δύσκολα ζητήματα.

Λίγο μετά το Βουκουρέστι, οι Αμερικανοί καταβάλλουν προσπάθειες για επανάληψη της διαδικασίας πριν από το καλοκαίρι. Ο πρεσβευτής Ντάνιελ Σπέκχαρντ συναντάται με τον Έλληνα διαπραγματευτή Αδαμάντιο Βασιλάκη και αργότερα με την υπουργό Εξωτερικών, Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία είχε συμμετάσχει στη συνάντηση του τότε πρωθυπουργού, Κ. Καραμανλή, με τον σκοπιανό πρόεδρο Μπ. Τσερβενκόφσκι στη Βουλγαρία.

Η Αθήνα απορρίπτει κάθε ενδεχόμενο να συναινέσει στο χαρακτηρισμό της γλώσσας και της εθνικότητας ως «μακεδονικής», με τον Αδ. Βασιλακη να κάνει λόγο για πρόταση που είναι «deal breaker» για την Ελλάδα.

Έχει ενδιαφέρον ότι και ο ίδιος ο Αμερικανός πρεσβευτής διερωτάται πώς θα αποφασιστεί να μην υπάρχει αποκλειστική χρήση του όρου «Μακεδονία» από κανένα από τα δύο μέρη, ενώ ταυτοχρόνως θα αναγνωρίζονται, και μάλιστα με τη σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας, η γλώσσα και η εθνικότητα ως «μακεδονικές»...

Πάντως, από ελληνικής πλευράς δεν είχε τεθεί τότε επιτακτικά η αλλαγή συντάγματος, ενώ δεν ήταν σαφής η απόλυτη αντίθεση σε ενδεχόμενο καταγραφής της γλώσσας σε κάποιο παράρτημα της απόφασης του ΟΗΕ.

Τηλεγράφημα Confidential 16 Μαΐου 2018 (08ATHENS671_a)

Στις 13 Μαΐου ο Αμερικανός πρεσβευτής Ντάνιελ Σπέκχαρντ συναντάται με τον Έλληνα διαπραγματευτή Αδ. Βασιλάκη, «προκειμένου να πιέσει για μια πιο ενεργή ελληνική εμπλοκή, για την επίλυση της ονομασίας, και να διερευνήσει τις ελληνικές θέσεις.

Ο κ. Βασιλάκης εξηγεί ότι η υπουργός Ντ. Μπακογιάννη είναι αποφασισμένη να βρει λύση, αλλά εκφράζει απαισιοδοξία εάν μπορούν να υπάρξουν εξελίξεις πριν από τις εκλογές στα Σκόπια.

Ο κ. Βασιλάκης παίρνει τον λόγο και δηλώνει ότι υπάρχουν ονόματα που είναι αποδεκτά από την Ελλάδα και είναι θετικό ότι δεν έχουν διαρρεύσει στον Τύπο. Όμως ο Έλληνας διαπραγματευτής προειδοποιεί πως η «επιμονή του κ. Γκρούεφσκι, ότι η λύση περιλαμβάνει τη ρητή επιβεβαίωση της χρήσης του όρου «μακεδονικός» για την εθνότητα και τη γλώσσα, αποτελεί για την Ελλάδα λόγο διακοπής των συνομιλιών, προσθέτοντας ότι το θέμα αυτό απαιτεί προσεκτική διαχείριση. Τελικά, δεν απάντησε στην ερώτηση εάν η Ελλάδα θα μπορούσε να συμφωνήσει σε λύση που δεν θα απαιτούσε αλλαγή του συνταγματικού ονόματος, αλλά θα επέτρεπε να υπάρξουν διαφορές στο όνομα της Μακεδονίας στο εσωτερικό και εξωτερικό. Στο σημείο αυτό, πάντως, είπε ότι η Ελλάδα αναμένει κάθε εφαρμοστική απόφαση του ΣΑ να απαιτεί από τη Μακεδονία να ενημερώσει τους διμερείς εταίρους της για την ανάγκη της εφαρμογής της νέας ονομασίας στις διμερείς σχέσεις, μια δήλωση που συνιστά σημαντική σκλήρυνση της ελληνικής θέσης.

Ο Αμερικανός πρεσβευτής καταγράφει συνοπτικά τις ελληνικές θέσεις.

«Μια συμφωνία από την ελληνική οπτική»

«ΟΝΟΜΑ:... Ο κ. Βασιλάκης μίλησε για την ύπαρξη τριών ονομάτων (Northern, Upper, Vardar) και εμμέσως ξεκαθάρισε ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να αποδεχθεί οποιοδήποτε από τα τρία, υπό την προϋπόθεση ότι θα προσδιορίζουν το «Μακεδονία»...

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟ για ταυτότητα και γλώσσα: Ο Βασιλάκης είπε πως η πρόσφατη επιμονή του Γκρούεφσκι ότι η λύση θα περιλαμβάνει ρητή επιβεβαίωση του όρου «μακεδονικό» για την εθνικότητα και τη γλώσσα είναι deal breaker. Το ελληνικό Κοινοβούλιο δεν θα επικυρώσει μια συμφωνία που απαιτεί από την Ελλάδα να αποδεχθεί την ύπαρξη «μακεδονικού» έθνους και γλώσσας και αυτό είναι πολύ σημαντικό να γίνει κατανοητό. Στη διάρκεια της συνάντησης αυτής, ο Βασιλάκης δεν είπε ότι η Ελλάδα θα αποδέχονταν σιωπηρά τη συνεχή χρήση στη Μακεδονία αυτού του επιθετικού προσδιορισμού για τον λαό και τη γλώσσα, με τη συμφωνία να μένει σιωπηλή σε αυτό το θέμα. Πάντως είχε κάνει αυτή την νύξη προηγουμένως στον DCM.

ΣΧΟΛΙΟ: Η αντιμετώπιση του επιθετικού προσδιορισμού για την ταυτότητα και την γλώσσα θα είναι δύσκολη. Ο Νίμιτς έχει ήδη δώσει τον ορισμό για τη μη αποκλειστική χρήση του όρου Μακεδονία για εμπορικούς σκοπούς. Περπατώντας στη λεπτή γραμμή τη αποφυγής της αναφοράς σε «μακεδονική εθνότητα και γλώσσα ενώ θα περιλαμβάνει προβλέψεις για μην αποκλειστική χρήση του επιθετικού αυτού θα αποτελέσει μια πρόκληση. Πάντως θεωρούμε ότι αυτό το θέμα θα είναι η κόκκινη γραμμή για τους Έλληνες, η ένταξη μιας ρητής αναφοράς σε ''μακεδονική'' εθνότητα και γλώσσα θα καταστήσει κάθε πρόταση ''νεκρή'' με την άφιξή της στην Αθήνα (make deal dead on arrival in Athens).

Πεδίο Εφαρμογής/Erga οmnes: Αν και ο πρέσβης πίεσε την ελληνική κυβέρνηση για επίδειξη διαλλακτικότητας στο να μην απαιτεί από τη Μακεδονία αλλαγή του συντάγματος, ο Βασιλάκης δεν προχώρησε περισσότερο από το να επισημάνει τις διαφορές μεταξύ της εσωτερικής και εξωτερικής ονομασίας. Παρατήρησε επίσης ότι αυτή η φόρμουλα θα κάνει τις διαπραγματεύσεις πιο περίπλοκες, καθώς θα είναι απαραίτητο να «σκαλίσει» κρίσιμες λεπτομέρειες, όπως το όνομα που θα αναγράφεται στα διαβατήρια κ.λπ.

Δεν απάντησε όταν ρωτήθηκε ευθέως εάν η Ελλάδα θα υπέγραφε μια συμφωνία που δεν θα απαιτούσε την αλλαγή συνταγματικής ονομασίας της Μακεδονίας. Όμως είπε ότι Ελλάδα θα ήθελε κάθε απόφαση του ΣΑ για την εφαρμογή να απαιτεί από τα Σκόπια να ενημερώσουν τους εταίρους τους ότι το νέο όνομα θα χρησιμοποιείται για όλες τις διμερείς σχέσεις...».

Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα, Ντάνιελ Σπέρκχαρντ, με εμπιστευτικό του τηλεγράφημα στις 28 Μαΐου περιγράφει στην Ουάσινγκτον τη συνάντηση που είχε στις 23 Μαΐου με την Ντόρα Μπακογιάννη, από την οποία ενημερώνεται για το περιεχόμενο της συνάντησης της ίδιας και του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή με τον πρόεδρο της FYROM, Τσερβενκόφσκι.

«ΣΥΝΟΨΗ: Η Μπακογιάννη είπε ότι η ίδια και ο Καραμανλής είπαν στον Τσερβενκόφσκι πως η Ελλάδα επιδιώκει την επανάληψη των συνομιλιών σύντομα. Η Μακεδονία πρέπει να επιλέξει ένα συνθετικό για το ''Μακεδονία'' που θα καθιστά ξεκάθαρο ότι η χώρα είναι μέρος της ευρύτερης Μακεδονίας και ότι το επιθετικό προσδιορίζει το ''Μακεδονία''. Το νέο όνομα θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε όλα τα έγγραφα, διαβατήρια, προϊόντα κ.λπ.

Η Μπακογιάννη είπε ότι η Ελλάδα δεν επιμένει στην αλλαγή του συνταγματικού ονόματος, αλλά δεν μπορεί να δει το πώς η ελληνική θέση για πεδίο εφαρμογής (εύρος χρήσης) μπορεί να επιτευχθεί χωρίς το νέο όνομα να αποτυπωθεί στο Σύνταγμα. Ο πρεσβευτής ζήτησε γρήγορη επανάληψη της διαδικασίας και τη μέγιστη ευελιξία από τους Έλληνες. Η κ. Μπακογιάννη παρουσίασε τα σημεία από τη συνομιλία με τον Μακεδόνα πρόεδρο Τσερβενκόφσκι στο περιθώριο της Διαβαλκανικής Διάσκεψης στην Βουλγαρία.

ΟΝΟΜΑ: Είπαν στον Τσερβενκόφσκι ότι η Ελλάδα δεν θα επιβάλει ένα όνομα και μπορεί να επιλέξει ένα επιθετικό «Gorno”, “Upper”, “North” κ.λπ., το οποίο θα καθιστά ξεκάθαρο ότι η χώρα είναι μόνον ένα μέρος της ευρύτερης ''Μακεδονίας'' και το επιθετικό αφορά το όνομα. Είπαν στον Τσερβενκόφσκι ότι η ονομασία ''Δημοκρατία της Μακεδονίας Σκόπια'' δεν θα δουλέψει.

ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ: είπαν στον Τσερβενκόφσκι ότι το νέο όνομα θα χρησιμοποιείται στα επίσημα έγγραφα, διαβατήρια, προϊόντα κ.λπ. Ο πρέσβης απάντησε ότι η απαίτηση για αλλαγή του μακεδονικού Συντάγματος πηγαίνει πολύ μακριά. Η Μπακογιάννη απάντησε ότι η Ελλάδα δεν επιμένει στην αλλαγή συντάγματος, αλλά πρόσθεσε ότι δεν μπορεί να δει πώς θα είναι πιθανό να έχεις ένα όνομα που θα χρησιμοποιείται για όλες τις διεθνείς χρήσεις, συμπεριλαμβανομένων και των εμπορικών και δεν θα μπορεί να αντανακλάται στο Σύνταγμα».

«Τα πρώτα θέματα, πρώτα...»

Στις 17 Ιουλίου 2008 με τηλεγράφημά της προς την Ουάσιγκτον η πρεσβευτής των ΗΠΑ στα Σκόπια, Τζίλιαν Μιλοβάνοβιτς, κάνει συγκεκριμένες προτάσεις για να επιδιωχθεί, όπως λέει, η λύση του προβλήματος μέχρι τον Δεκέμβριο, όταν θα συνεδριάσει το North Atlantic Council.

Το τηλεγράφημα με διαβάθμιση Confidential έχει τον εξής τίτλο: «Επιλύοντας το πρόβλημα της ονομασίας - Επιστροφή στα βασικά».

Η κ. Μιλοβάνοβιτς συστήνει τα εξής:

«- Να επανεντάξει ο Μ. Νίμιτς στα θέματα που αποτελούν τον πυρήνα του προβλήματος τη μορφή του ονόματος και το εύρος χρήσης.

Αντιμετώπιση των ''περιφερειακών ζητημάτων'' μετά την επίλυση του προβλήματος της ονομασίας, ίσως με μια απόφαση του Σ.Α. του ΟΗΕ και σαν μέρος ενός πακέτου Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.

Η Ελλάδα από θέση ισχύος στο περιβάλλον που διαμορφώθηκε μετά το Βουκουρέστι δεν μπορεί να υπαγορεύσει τους όρους μιας λύσης του θέματος της ονομασίας και να περιμένει ότι τα Σκόπια θα αποδεχθούν αυτούς τους όρους…».

Με υπότιτλο «Βάζοντας τα πρώτα θέματα, πρώτα», η κ. Μιλοβάνοβιτς εξηγεί γιατί πρέπει να περιορισθεί η παρέμβαση Νίμιτς: «Με την Ενδιάμεση Συμφωνία 1995 και τις Αποφάσεις του Σ.Α. 817 και 845, οι δύο πλευρές δεσμεύθηκαν να διαπραγματευθούν για να βρουν συμφωνία στο όνομα του κράτους. Θέματα όπως η εμπορική χρήση, η χρήση των τοπωνυμίων, η πολιτιστική κληρονομιά ή ο επιθετικός προσδιορισμός της μακεδονικής ταυτότητας και γλώσσας δεν αναφέρονται ούτε στις Αποφάσεις του ΟΗΕ ούτε στην Ενδιάμεση Συμφωνία.

Πιστεύουμε ότι η αμερικανική κυβέρνηση πρέπει να ενθαρρύνει τον Νίμιτς να θέσει πρώτα τα θέματα που είναι πρώτα, και να επιστρέψει στα θέματα που είναι ο πυρήνας, βρίσκοντας μια αμοιβαία αποδεκτή μορφή ονομασίας και καθορισμό τους εύρους χρήσης της. Θέματα όπως μειονοτικά δικαιώματα, ισχυρισμοί σε αρχαία κληρονομιά ή περιγραφή της εθνικότητας/ γλώσσας μπορούν να αφεθούν σε μεταγενέστερες διαπραγματεύσεις, ιστορικές επιτροπές, αποφάσεις του Σ.Α. του ΟΗΕ, κ.λπ., όταν η λύση του θέματος της ονομασίας και του εύρους χρήσης θα έχουν προωθήσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών».

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η αναφορά της Αμερικανίδας πρεσβευτή στο παζάρι του ονόματος-εύρους χρήσης.
«Εάν οι Ελληνες επιλέξουν το όνομα (περιορίζοντας το πεδίο των αποδεκτών επιλογών) δεν θα πείσουν τους Μακεδόνες να αποδεχθούν ένα συνολικό εύρος χρήσης που θα περιλαμβάνει και αλλαγή του συντάγματος. Ενα ευρύτερο εύρος χρήσης είναι πιθανό με μια πιο μικρή αλλαγή ονόματος (π.χ. Republika Makedoniya)».

Κάτι τέτοιο είδαμε να επαναλαμβάνεται με το «Μακεδονία του Ιλιντεν», για το οποίο ο κ. Ζάεφ φέρεται να είχε αποδεχθεί το erga omnes.

«Προσδιορισμός σε... παρένθεση»

Στις 29 Ιουλίου 2008 νέο τηλεγράφημα της Αμερικανίδας πρεσβευτή στα Σκόπια παρουσιάζει τα συμπεράσματά της από τις επαφές με τη σκοπιανή ηγεσία, τον πρόεδρο Τσερβενκόφσκι και τον πρωθυπουργό Γκρουέφσκι. Το τηλεγράφημα τιτλοφορείται «Μακεδονία/Ελλάδα: Τι χρειάζονται οι Μακεδόνες για την επίλυση του προβλήματος της ονομασίας».

Η κ. Μιλοβάνοβιτς στην εισαγωγή του τηλεγραφήματός της αναφέρει τα «Στοιχεία της Λύσης»: «ΟΝΟΜΑ: Republic of Northern Macedonia (ή Republic of North Macedonia)

ΕΥΡΟΣ ΧΡΗΣΗΣ: σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς και διμερώς με κάθε χώρα η οποία δεν θα επιθυμεί να χρησιμοποιεί το συνταγματικό όνομα της χώρας (χωρίς να έχει συζητηθεί, αυτό θα ισχύει και σε πολυμερείς συμφωνίες όπου διμερώς θα υπάρχει αυτή η επιλογή). Η Μακεδονία θα μπορεί να χρησιμοποιεί το συνταγματικό όνομά της σε ό,τι αναφέρεται στην ίδια, στα διαβατήρια, στο όνομα προϊόντων, στα μέσα ενημέρωσης κ.λπ.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: Η γλώσσα και η εθνικότητα θα αποκαλούνται μακεδονικές, αλλά ο χειρισμός του θέματος θα γίνει σιωπηλά, ίσως σε κάποιο επόμενο παράρτημα σε μια απόφαση του Σ.Α. του ΟΗΕ ή σε κάποιο εσωτερικό έγγραφο του ΟΗΕ, που δεν υπόκειται στην ελληνική έγκριση. Η εσχάτη γραμμή είναι η Μακεδονία να έχει εγγυήσεις ότι η γλώσσα τους και η εθνικότητά τους κ.λπ. θα συνεχίσουν να αποκαλούνται μακεδονικές, και όχι της North Macedonia».

Η κ. Μιλοβάνοβιτς μεταφέρει τη θέση του πρωθυπουργού Ν. Γκρούεφκσι, με τον οποίο είχε συναντηθεί την ίδια ημέρα:

«Ο Γκρούεφσκι θέλει το συνθετικό να είναι σε παρένθεση. Θέλει την αναγνώριση της μακεδονικής γλώσσας και εθνικότητας να είναι ρητή παρά σιωπηρή. Στο εύρος χρήσης θα ήθελε να περιορισθεί η χρήση στους Διεθνείς Οργανισμούς όπου τώρα χρησιμοποιείται το FYROM. Στις διμερείς σχέσεις θα άθελε ο ΟΗΕ απλώς να εξουσιοδοτήσει αντί να ενθαρρύνει ή να συστήσει τη χρήση της νέας ονομασίας, ενώ θα ήθελε να περιορίσει τη χρήση του νέου ονόματος και στις διεθνείς συμφωνίες…

…Ο Τσερβενκόφσκι είπε ότι η πρόταση θα πρέπει να είναι μια σελίδα και να καλύπτει το όνομα και το εύρος χρήσης (χρήση όπου χρησιμοποιείται σήμερα το FYROM) και να είναι της μορφής του take or leave it. Απόφαση του Σ.Α. του ΟΗΕ θα έχει παράρτημα που θα εξειδικεύει τη γλώσσα ως μακεδονική και την εθνικότητα ως μακεδονική και ο Τσερβενκόφσκι έχει πεισθεί ότι οι Έλληνες θα το αποδεχθούν εάν δεν τους ζητηθεί ευθέως να το πράξουν ή να τους ζητηθεί να το συνυπογράψουν. Απλώς αφήστε το να είναι μέρος ενός παραρτήματος της απόφασης του Σ.Α.».

Δείτε εδώ τα τηλεγραφήματα (ορισμένα από τα αμερικανικά τηλεγραφήματα ήρθαν στο φως από τα WikiLeaks):

Από το τηλεγράφημα 17 Ιουλίου 2008