Αλέξης Ηρακλείδης*
Οι πρόσφατες συμμαχίες και οι εντυπωσιακοί εξοπλισμοί έχουν γίνει, κατά την κυβέρνηση, για να θωρακιστεί η χώρα από εξωτερικές απειλές, προφανώς εννοώντας την τουρκική απειλή (επεκτατισμός) που θεωρείται δεδομένη.
Η στάση αυτή θα έχει μεγάλο κόστος, όχι μόνο οικονομικό, γονατίζοντας και πάλι την οικονομία μας. Θα συμβάλει στην άνοδο του εθνικισμού και εμφανίζει την Ελλάδα διεθνώς ως «κράτος φρούριο» α λα Ισραήλ. Και δεν συμβάλλει στην εκτόνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, στην επίλυση της διένεξης του Αιγαίου ή στην επίλυση του Κυπριακού (επανένωση-άρση ντε φάκτο διχοτόμησης)· αντιθέτως ρίχνει λάδι στη φωτιά.
Συνεπώς θα πρέπει η κυβέρνηση να είναι απολύτως βέβαιη ότι έχει οδηγηθεί στη σωστή εκτίμηση της κατάστασης για τον «εξ Ανατολών κίνδυνο»· ότι όντως δεν έχει περιθώρια να συνεννοηθεί και «να τα βρει» με την Τουρκία και αυτό γιατί, σε αντίθεση με τη δεκαετία του 2000, η Αγκυρα εμφανίζεται ανεξίτηλα απειλητική και αναθεωρητική, οπότε το μόνο που απομένει για μας είναι η αποτροπή και, ει δυνατόν, να της επιβάλουμε να αλλάξει ρώτα.
Το σκεπτικό αυτό, είτε αποτελεί ορθή εκτίμηση είτε όχι, πάσχει ως προς τέσσερα σημεία: (α) στηρίζεται στο χειρότερο δυνατό σενάριο με ό,τι αυτό συνεπάγεται (δηλαδή τη δυναμική αντιπαράθεσης που δημιουργεί)· (β) τορπιλίζονται οι συνομιλίες για το Αιγαίο που είχαν ξεκινήσει· (γ) ανεβαίνουν υπέρμετρα οι τόνοι χωρίς να έχουν εξαντληθεί όλα τα μέσα για αποκλιμάκωση και διευθέτηση, κάτι που αντιτίθεται στην προηγούμενη συνεννόηση (understanding) Μητσοτάκη - Ερντογάν· και (δ) κινείται στη λογική του πειθαναγκασμού της Τουρκίας να συμμορφωθεί (σαν να είναι «απροσάρμοστο παιδί»), κάτι που οι γνωστοί για την υπερηφάνειά τους Τούρκοι ποτέ δεν θα δεχτούν, ειδικά επειδή προέρχεται από μια μικρότερη χώρα που επιπλέον έχει επιλέξει να συμμαχήσει με τους εχθρούς τους (Ισραήλ, Κυπριακή Δημοκρατία), τους αντιπάλους τους (Γαλλία, Χάφταρ στη Λιβύη) ή αυτούς που δεν εμπιστεύεται (Αίγυπτο, ΗΠΑ του Μπάιντεν).
Αλλά είναι η Τουρκία όντως αναθεωρητική και επεκτατική σε βάρος της χώρας μας; Η δική μου εκτίμηση μετά από 25 χρόνια επιστημονικής ενασχόλησης με τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό και στη βάση πολλών συζητήσεων με σημαίνοντες Τούρκους τέως πρέσβεις, πανεπιστημιακούς και δημοσιογράφους είναι διαφορετική και θεωρώ χρέος μου να την καταθέσω πριν είναι πολύ αργά. Θα σταθώ σε έξι σημεία.
*Ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, συγγραφέας έξι βιβλίων στα ελληνικά και στα αγγλικά για την επίλυση της ελληνοτουρκικής διένεξης
Οι πρόσφατες συμμαχίες και οι εντυπωσιακοί εξοπλισμοί έχουν γίνει, κατά την κυβέρνηση, για να θωρακιστεί η χώρα από εξωτερικές απειλές, προφανώς εννοώντας την τουρκική απειλή (επεκτατισμός) που θεωρείται δεδομένη.
Η στάση αυτή θα έχει μεγάλο κόστος, όχι μόνο οικονομικό, γονατίζοντας και πάλι την οικονομία μας. Θα συμβάλει στην άνοδο του εθνικισμού και εμφανίζει την Ελλάδα διεθνώς ως «κράτος φρούριο» α λα Ισραήλ. Και δεν συμβάλλει στην εκτόνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, στην επίλυση της διένεξης του Αιγαίου ή στην επίλυση του Κυπριακού (επανένωση-άρση ντε φάκτο διχοτόμησης)· αντιθέτως ρίχνει λάδι στη φωτιά.
Συνεπώς θα πρέπει η κυβέρνηση να είναι απολύτως βέβαιη ότι έχει οδηγηθεί στη σωστή εκτίμηση της κατάστασης για τον «εξ Ανατολών κίνδυνο»· ότι όντως δεν έχει περιθώρια να συνεννοηθεί και «να τα βρει» με την Τουρκία και αυτό γιατί, σε αντίθεση με τη δεκαετία του 2000, η Αγκυρα εμφανίζεται ανεξίτηλα απειλητική και αναθεωρητική, οπότε το μόνο που απομένει για μας είναι η αποτροπή και, ει δυνατόν, να της επιβάλουμε να αλλάξει ρώτα.
Το σκεπτικό αυτό, είτε αποτελεί ορθή εκτίμηση είτε όχι, πάσχει ως προς τέσσερα σημεία: (α) στηρίζεται στο χειρότερο δυνατό σενάριο με ό,τι αυτό συνεπάγεται (δηλαδή τη δυναμική αντιπαράθεσης που δημιουργεί)· (β) τορπιλίζονται οι συνομιλίες για το Αιγαίο που είχαν ξεκινήσει· (γ) ανεβαίνουν υπέρμετρα οι τόνοι χωρίς να έχουν εξαντληθεί όλα τα μέσα για αποκλιμάκωση και διευθέτηση, κάτι που αντιτίθεται στην προηγούμενη συνεννόηση (understanding) Μητσοτάκη - Ερντογάν· και (δ) κινείται στη λογική του πειθαναγκασμού της Τουρκίας να συμμορφωθεί (σαν να είναι «απροσάρμοστο παιδί»), κάτι που οι γνωστοί για την υπερηφάνειά τους Τούρκοι ποτέ δεν θα δεχτούν, ειδικά επειδή προέρχεται από μια μικρότερη χώρα που επιπλέον έχει επιλέξει να συμμαχήσει με τους εχθρούς τους (Ισραήλ, Κυπριακή Δημοκρατία), τους αντιπάλους τους (Γαλλία, Χάφταρ στη Λιβύη) ή αυτούς που δεν εμπιστεύεται (Αίγυπτο, ΗΠΑ του Μπάιντεν).
Αλλά είναι η Τουρκία όντως αναθεωρητική και επεκτατική σε βάρος της χώρας μας; Η δική μου εκτίμηση μετά από 25 χρόνια επιστημονικής ενασχόλησης με τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό και στη βάση πολλών συζητήσεων με σημαίνοντες Τούρκους τέως πρέσβεις, πανεπιστημιακούς και δημοσιογράφους είναι διαφορετική και θεωρώ χρέος μου να την καταθέσω πριν είναι πολύ αργά. Θα σταθώ σε έξι σημεία.
- Πρώτον, οι Τούρκοι στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν θεωρούν ότι η χώρα τους είναι αναθεωρητική των συνόρων σε σχέση με την Ελλάδα (ή σε σχέση με άλλη χώρα της Ε.Ε., όπως η Βουλγαρία όπου ζουν πολλοί Τούρκοι). Η τουρκική εξωτερική πολιτική συνεχίζει να εδράζεται στο «Εθνικό Σύμφωνο» (Misak-ι-Milli) του 1920 που είχε οριοθετήσει την Τουρκία στα εδάφη της Ανατολίας (Μικράς Ασίας) και στο μικρό ευρωπαϊκό τμήμα (Αδριανούπολη, Ιστανμπούλ). Πάντως αν υποβόσκει σήμερα αναθεωρητισμός (νεο-οθωμανισμός), δεν είναι προς Δυσμάς σε βάρος της Ευρώπης.
- Δεύτερον, στην Τουρκία είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι η Ελλάδα βρίσκεται από το 1954 στον αστερισμό μιας αναγεννημένης Μεγάλης Ιδέας που στοχεύει στην επέκταση σε βάρος της Τουρκίας. Η θέση αυτή δεν είναι προσχηματική, αλλά ειλικρινής και δεν περιορίζεται μόνο στους ιέρακες, αλλά έχει απήχηση και σε καλοπροαίρετους μη εθνικιστές που θέλουν την Τουρκία στην Ε.Ε.
- Τρίτον, τα περί αναβίωσης της Μεγάλης Ιδέας συνδυάζονται με το «Σύνδρομο των Σεβρών», δηλαδή της επανεμφάνισης μιας κατάστασης όπως αυτή που δημιουργήθηκε με αυτή τη συνθήκη που, αν εφαρμοζόταν, η Τουρκία θα ήταν αισθητά μικρότερη απ’ ό,τι είναι σήμερα. Πρόκειται για τον τρόμο της συρρίκνωσης και του διαμελισμού που δεν αποτελεί παρανοϊκό αφήγημα των Τούρκων με ελλιπή παιδεία και άγνοια της διεθνούς πολιτικής, αλλά αντίληψη με τεράστια απήχηση και μεταξύ επαϊόντων.
- Τέταρτον, η Τουρκία είναι της άποψης ότι η Ελλάδα εκλαμβάνει το Αιγαίο ως «ελληνική λίμνη», σαν να μην υπάρχει άλλη παράκτια χώρα με ακτογραμμή σχεδόν 3.000 χιλιομέτρων. Είναι πεπεισμένη ότι η Ελλάδα (και όχι εκείνη) είναι αναθεωρητική-επεκτατική στο Αιγαίο, όπως φαίνεται από τα εξής: αναφορές σε προσεχή επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια· στρατιωτικοποίηση των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου αντίθετα από τις νομικές δεσμεύσεις (Λωζάννη, Παρίσι)· παλαιότερη (το 1931) επέκταση του εθνικού εναερίου χώρου στα 10 μίλια (αντί των 3 που θα έπρεπε να ήταν τότε και των 6 σήμερα για να ευθυγραμμίζεται με την αιγιαλίτιδα ζώνη), μια καταπάτηση του διεθνούς δικαίου που συνεχίζεται μέχρι σήμερα· κατάχρηση των αρμοδιοτήτων που απορρέουν από τον έλεγχο της εναερίου κυκλοφορίας (FIR)· και ακόμη και σκέψεις από κάποιους Ελληνες ιέρακες για επέκταση στο Αιγαίο μέσω βραχονησίδων μετατρέποντας τις σε δήθεν κατοικημένα νησιά.
- Πέμπτον, σε σχέση με το περίφημο casus belli, δεν πρόκειται για πραγματική απειλή χρήσης ένοπλης βίας, αλλά, κατά την τουρκική οπτική, για τον ύστατο μοχλό που διαθέτουν για να αποτρέψουν την «αναθεωρητική Ελλάδα» να επεκταθεί στα 12 μίλια. Είναι δηλαδή πεπεισμένοι ότι χωρίς να επικρέμεται αυτή η απειλή, οι Ελληνες, που στόχο έχουν να τους βλάψουν, δεν θα διστάσουν και θα επεκταθούν μονομερώς, για να επέλθει πλήρως η «ελληνική λίμνη» που τόσο ποθούν.
- Εκτον, η Αγκυρα θεωρεί ότι η ελληνική επεκτατική τάση διά θαλάσσης δεν έχει τέλος. Τώρα η Αθήνα επιζητεί τη μερίδα του λέοντος και στην Ανατολική Μεσόγειο, με στόχο να επικρατήσει στην περιοχή, με ορμητήριο ακόμη και το απόμακρο και μικροσκοπικό Καστελόριζο, σε σύμπνοια με δύο αντιπάλους της Τουρκίας (Ισραήλ, Κυπριακή Δημοκρατία), με την Τουρκία να κλειδώνεται μόνο στην αιγιαλίτιδα ζώνη της.
*Ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, συγγραφέας έξι βιβλίων στα ελληνικά και στα αγγλικά για την επίλυση της ελληνοτουρκικής διένεξης
Δημοσίευση σχολίου