Του Ζαχαρία Β. Μίχα*
Η αποκωδικοποίηση των διαρροών μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης Μπάιντεν-Ερντογάν, μάλλον παραπέμπει σε ναυάγιο. Όχι μόνο δεν έγινε βήμα γεφύρωσης όσων διχάζουν τις δυο χώρες, αλλά καθίσταται ολοένα και πιο προφανές ότι τόσο στρατηγικοί όσο και λόγοι εσωτερικών ισορροπιών στις ΗΠΑ, δεν επιτρέπουν την επανάληψη της σκανδαλωδώς ανεκτικής συμπεριφοράς απέναντι στην Τουρκία που επέδειξε η Δύση την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και στις δεκαετίες που ακολούθησαν τη λήξη του.
Η αναφορά πηγών της αμερικανικής προεδρίας ότι ο Μπάιντεν κατέστησε σαφή την επιθυμία του «να εξευρεθεί αποτελεσματική μέθοδος διαχείρισης των διαφωνιών» των δυο πλευρών, οδηγεί σε δύο συμπεράσματα: Πρώτον, ότι ο τρόπος αυτός ΔΕΝ έχει εξευρεθεί. Δεύτερον, ότι οι διαφωνίες παραμένουν και όσο περνά ο χρόνος και ο Ερντογάν δεν προβαίνει σε διορθωτικές κινήσεις, η κατάσταση θα επιδεινώνεται.
Η διπλωματική γλώσσα επέβαλε την αναφορά σε “εποικοδομητική συνομιλία“. Όποιος μείνει σε αυτό όμως θα έχει χάσει την ουσία. Η λίστα και μόνο των ζητημάτων που φέρονται οι δυο ηγέτες να εξέτασαν, σε συνδυασμό με την απουσία δηλώσεων, προφανώς διότι δεν είχαν κάτι θετικό να πουν, ή τουλάχιστον κάτι “ανώδυνο”, είναι αμφότερα αποκαλυπτικά ως γεγονότα.
Αφγανιστάν, Συρία, Λιβύη, Ανατολική Μεσόγειος, Νότιος Καύκασος! Καλές οι ευχαριστίες Μπάιντεν για το Αφγανιστάν. Για την επόμενη ημέρα υπάρχουν μόνο τουρκικές προτάσεις με πάμπολλα “θέλω”… Για την Ανατολική Μεσόγειο τί να πρωτοπεί κανείς. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και αρνείται να αποδεχθεί ότι δικαιούται ΑΟΖ, την οποία οι Τούρκοι επιχειρούν να οικειοποιηθούν με τη δύναμη των όπλων και με έρευνες και γεωτρήσεις.
Η αποκωδικοποίηση των διαρροών μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης Μπάιντεν-Ερντογάν, μάλλον παραπέμπει σε ναυάγιο. Όχι μόνο δεν έγινε βήμα γεφύρωσης όσων διχάζουν τις δυο χώρες, αλλά καθίσταται ολοένα και πιο προφανές ότι τόσο στρατηγικοί όσο και λόγοι εσωτερικών ισορροπιών στις ΗΠΑ, δεν επιτρέπουν την επανάληψη της σκανδαλωδώς ανεκτικής συμπεριφοράς απέναντι στην Τουρκία που επέδειξε η Δύση την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και στις δεκαετίες που ακολούθησαν τη λήξη του.
Η αναφορά πηγών της αμερικανικής προεδρίας ότι ο Μπάιντεν κατέστησε σαφή την επιθυμία του «να εξευρεθεί αποτελεσματική μέθοδος διαχείρισης των διαφωνιών» των δυο πλευρών, οδηγεί σε δύο συμπεράσματα: Πρώτον, ότι ο τρόπος αυτός ΔΕΝ έχει εξευρεθεί. Δεύτερον, ότι οι διαφωνίες παραμένουν και όσο περνά ο χρόνος και ο Ερντογάν δεν προβαίνει σε διορθωτικές κινήσεις, η κατάσταση θα επιδεινώνεται.
Η διπλωματική γλώσσα επέβαλε την αναφορά σε “εποικοδομητική συνομιλία“. Όποιος μείνει σε αυτό όμως θα έχει χάσει την ουσία. Η λίστα και μόνο των ζητημάτων που φέρονται οι δυο ηγέτες να εξέτασαν, σε συνδυασμό με την απουσία δηλώσεων, προφανώς διότι δεν είχαν κάτι θετικό να πουν, ή τουλάχιστον κάτι “ανώδυνο”, είναι αμφότερα αποκαλυπτικά ως γεγονότα.
Αφγανιστάν, Συρία, Λιβύη, Ανατολική Μεσόγειος, Νότιος Καύκασος! Καλές οι ευχαριστίες Μπάιντεν για το Αφγανιστάν. Για την επόμενη ημέρα υπάρχουν μόνο τουρκικές προτάσεις με πάμπολλα “θέλω”… Για την Ανατολική Μεσόγειο τί να πρωτοπεί κανείς. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και αρνείται να αποδεχθεί ότι δικαιούται ΑΟΖ, την οποία οι Τούρκοι επιχειρούν να οικειοποιηθούν με τη δύναμη των όπλων και με έρευνες και γεωτρήσεις.
Η συμπεριφορά της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα είναι ένα διαρκές στρατιωτικό bullying, το οποίο, όμως, δεν παράγει αποτελέσματα. Αφενός λόγω της παρουσίας των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, αφετέρου λόγω του πλέγματος συμμαχιών με κράτη της ευρύτερης περιοχής, οι οποίες στηρίζονται φυσικά στα κοινά συμφέροντα, πάντα όμως με αμοιβαίο σεβασμό και προσήλωση στο διεθνές δίκαιο.
Στη Συρία η Τουρκία έχει αρπάξει εδάφη και σφάζει Κούρδους. Στον Καύκασο επενέβη με τον γνωστό τρόπο υπέρ του Αζερμπαϊτζάν αλλά και σε συνεννόηση με τη Ρωσία, τον κύριο αντίπαλο του ΝΑΤΟ. Η αμερικανική κυβέρνηση, πάντως, δείχνει να μην είναι πλέον ικανοποιημένη απλά και μόνο επειδή η Τουρκία προμηθεύει με οπλισμένα drones τους εχθρούς της Μόσχας (Ουκρανία) και “ζορίζει” τους Ρώσους, υποστηρίζοντας τους τουρκογενείς Τατάρους στην Κριμαία.
Σε τελική ανάλυση θα έπρεπε να είναι αφελείς στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στον Λευκό Οίκο για να πειστούν ότι αυτά είναι πολιτικές “προσφορές” της Άγκυρας προς την Δύση και όχι επιλογές που στυγνά υπηρετούν τα τουρκικά εθνικά συμφέροντα. Ούτε φυσικά η Μόσχα και το Κρεμλίνο είναι αφελείς για να θεωρήσουν την Τουρκία αξιόπιστο εταίρο. Εν ολίγοις, ο Ερντογάν έχει κατορθώσει να εξαγριώσει με τη συμπεριφορά του τόσο τη Ρωσία όσο και τις ΗΠΑ.
Μπάιντεν και Ερντογάν μίλησαν επίσης και για το αίτημα της Άγκυρας για προμήθεια 40 καινούργιων προηγμένων F-16 και για αναβάθμιση άλλων 80 παλαιότερων τουρκικών F-16. Η απάντηση Μπάιντεν ήταν αρκούντως ψυχρή και απρόσωπη, σε μια έμμεση υπενθύμιση στον Ερντογάν ότι στις δημοκρατίες δεν αποφασίζει ένας και διατάζει τους υπόλοιπους: «Υπάρχει διαδικασία, η οποία πρέπει να ακολουθηθεί», με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει: Κογκρέσο, Επιτροπές, Μενέντεζ. Ακόμα και να θέλει ο Αμερικανός πρόεδρος, δεν είναι ανεξέλεγκτος και ασύδοτος.
Ήρθε και η αναφορά Μπάιντεν στα ζητήματα της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι εστάλη το μήνυμα στον Ερντογάν ότι η Ουάσινγκτον θα τον έχει στην πρέσα. Η ατζέντα του Τούρκου προέδρου, ενός ηγέτη-νοσταλγού άλλων εποχών που λειτουργεί ως μονάρχης, θεωρείται προβληματική στη Δύση.
Πολλώ δε μάλλον σε εποχές που ακόμα και παραδοσιακές μοναρχίες κάνουν σημαντικές προσπάθειες εκσυγχρονισμού, έστω και με ρυθμούς που δεν αρέσουν στη Δύση. Οι απαιτήσεις από χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, όπως η Τουρκία, δεν μπορεί παρά να μην είναι ίδιες. Αλλιώς θα αλλοιωνόταν αυτό καθαυτό το μήνυμα που υποτίθεται πως προσπαθούν να εκπέμπουν οι Δυτικοί. Η ανοχή έχει τα όριά της και ο Ερντογάν τα έχει ξεπεράσει εδώ και καιρό…
Τα ανωτέρω δεν σημαίνουν ασφαλώς ότι αίφνης η σφοδρή επιθυμία των ΗΠΑ να κρατήσουν την Τουρκία στο δυτικό “στρατόπεδο” έχει υποχωρήσει. Ούτε πως θα υιοθετήσουν και θα προασπίσουν την Ελλάδα χάριν της δικαιοσύνης, ή της καλής μας συμπεριφοράς. Σημαίνουν όμως ότι το πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν πλέον οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις είναι πολύ πιο περιοριστικό.
Αυτό είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας μετάλλαξης του διεθνούς συστήματος συνολικότερα. Ο διπολισμός είχε σκληρούς περιορισμούς, αλλά εντός των συμμαχιών η ισχύς και το ειδικό βάρος κάθε χώρας-μέλους είχε ξεχωριστή σημασία. Σήμερα τέτοια σαφή όρια δεν υπάρχουν και οι συμμαχικές σχέσεις, όταν λειτουργούν σε βάρος άλλων συμμάχων (π.χ. Έλληνες, Κούρδοι), δεν μακροημερεύουν.
Αυτό που απαιτείται είναι η εξεύρεση ισορροπίας, κάτι αδύνατο με χώρες των οποίων οι ηγέτες δηλώνουν με τις πράξεις τους ότι ξέρουν “να παίζουν μόνο επίθεση”, θεωρώντας ότι τα πάντα τους ανήκουν. Ο Ερντογάν αρνείται να αναζητήσει λογικούς συμβιβασμούς, διαστρέφοντας το διεθνές δίκαιο και αδιαφορώντας όταν όλοι οι υπόλοιποι του επισημαίνουν –με έμμεσο τρόπο είναι αλήθεια– ότι είναι αδύνατο να αλλάξει όλος ο κόσμος για να προσαρμοστεί στα χωρίς όρια “θέλω” του.
Τέτοιοι ηγέτες ουσιαστικά αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις συνέπειες των πράξεων και των παραλείψεών τους. Κι αυτές οι συνέπειες μπορεί να μην προκύπτουν άμεσα, αλλά η ιστορία δείχνει ότι κάποια στιγμή έρχονται.
Στη Συρία η Τουρκία έχει αρπάξει εδάφη και σφάζει Κούρδους. Στον Καύκασο επενέβη με τον γνωστό τρόπο υπέρ του Αζερμπαϊτζάν αλλά και σε συνεννόηση με τη Ρωσία, τον κύριο αντίπαλο του ΝΑΤΟ. Η αμερικανική κυβέρνηση, πάντως, δείχνει να μην είναι πλέον ικανοποιημένη απλά και μόνο επειδή η Τουρκία προμηθεύει με οπλισμένα drones τους εχθρούς της Μόσχας (Ουκρανία) και “ζορίζει” τους Ρώσους, υποστηρίζοντας τους τουρκογενείς Τατάρους στην Κριμαία.
Σε τελική ανάλυση θα έπρεπε να είναι αφελείς στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στον Λευκό Οίκο για να πειστούν ότι αυτά είναι πολιτικές “προσφορές” της Άγκυρας προς την Δύση και όχι επιλογές που στυγνά υπηρετούν τα τουρκικά εθνικά συμφέροντα. Ούτε φυσικά η Μόσχα και το Κρεμλίνο είναι αφελείς για να θεωρήσουν την Τουρκία αξιόπιστο εταίρο. Εν ολίγοις, ο Ερντογάν έχει κατορθώσει να εξαγριώσει με τη συμπεριφορά του τόσο τη Ρωσία όσο και τις ΗΠΑ.
Μπάιντεν και Ερντογάν μίλησαν επίσης και για το αίτημα της Άγκυρας για προμήθεια 40 καινούργιων προηγμένων F-16 και για αναβάθμιση άλλων 80 παλαιότερων τουρκικών F-16. Η απάντηση Μπάιντεν ήταν αρκούντως ψυχρή και απρόσωπη, σε μια έμμεση υπενθύμιση στον Ερντογάν ότι στις δημοκρατίες δεν αποφασίζει ένας και διατάζει τους υπόλοιπους: «Υπάρχει διαδικασία, η οποία πρέπει να ακολουθηθεί», με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει: Κογκρέσο, Επιτροπές, Μενέντεζ. Ακόμα και να θέλει ο Αμερικανός πρόεδρος, δεν είναι ανεξέλεγκτος και ασύδοτος.
Ήρθε και η αναφορά Μπάιντεν στα ζητήματα της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι εστάλη το μήνυμα στον Ερντογάν ότι η Ουάσινγκτον θα τον έχει στην πρέσα. Η ατζέντα του Τούρκου προέδρου, ενός ηγέτη-νοσταλγού άλλων εποχών που λειτουργεί ως μονάρχης, θεωρείται προβληματική στη Δύση.
Πολλώ δε μάλλον σε εποχές που ακόμα και παραδοσιακές μοναρχίες κάνουν σημαντικές προσπάθειες εκσυγχρονισμού, έστω και με ρυθμούς που δεν αρέσουν στη Δύση. Οι απαιτήσεις από χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, όπως η Τουρκία, δεν μπορεί παρά να μην είναι ίδιες. Αλλιώς θα αλλοιωνόταν αυτό καθαυτό το μήνυμα που υποτίθεται πως προσπαθούν να εκπέμπουν οι Δυτικοί. Η ανοχή έχει τα όριά της και ο Ερντογάν τα έχει ξεπεράσει εδώ και καιρό…
Τα ανωτέρω δεν σημαίνουν ασφαλώς ότι αίφνης η σφοδρή επιθυμία των ΗΠΑ να κρατήσουν την Τουρκία στο δυτικό “στρατόπεδο” έχει υποχωρήσει. Ούτε πως θα υιοθετήσουν και θα προασπίσουν την Ελλάδα χάριν της δικαιοσύνης, ή της καλής μας συμπεριφοράς. Σημαίνουν όμως ότι το πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν πλέον οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις είναι πολύ πιο περιοριστικό.
Αυτό είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας μετάλλαξης του διεθνούς συστήματος συνολικότερα. Ο διπολισμός είχε σκληρούς περιορισμούς, αλλά εντός των συμμαχιών η ισχύς και το ειδικό βάρος κάθε χώρας-μέλους είχε ξεχωριστή σημασία. Σήμερα τέτοια σαφή όρια δεν υπάρχουν και οι συμμαχικές σχέσεις, όταν λειτουργούν σε βάρος άλλων συμμάχων (π.χ. Έλληνες, Κούρδοι), δεν μακροημερεύουν.
Αυτό που απαιτείται είναι η εξεύρεση ισορροπίας, κάτι αδύνατο με χώρες των οποίων οι ηγέτες δηλώνουν με τις πράξεις τους ότι ξέρουν “να παίζουν μόνο επίθεση”, θεωρώντας ότι τα πάντα τους ανήκουν. Ο Ερντογάν αρνείται να αναζητήσει λογικούς συμβιβασμούς, διαστρέφοντας το διεθνές δίκαιο και αδιαφορώντας όταν όλοι οι υπόλοιποι του επισημαίνουν –με έμμεσο τρόπο είναι αλήθεια– ότι είναι αδύνατο να αλλάξει όλος ο κόσμος για να προσαρμοστεί στα χωρίς όρια “θέλω” του.
Τέτοιοι ηγέτες ουσιαστικά αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις συνέπειες των πράξεων και των παραλείψεών τους. Κι αυτές οι συνέπειες μπορεί να μην προκύπτουν άμεσα, αλλά η ιστορία δείχνει ότι κάποια στιγμή έρχονται.
*Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας – ISDA/ΙΑΑΑ
Δημοσίευση σχολίου