Του Ζαχαρία Μίχα
Για πόσο άραγε ακόμα είναι δυνατόν να αφεθεί η Τουρκία να συνεχίζει το δικό της παιχνίδι ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή; Είναι τυπικά, πλέον, μέλος του ΝΑΤΟ, όμως ο νέος κόσμος που φαίνεται πως θα αναδυθεί μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, θα κάνει δύσκολη τη ζωή σε επίδοξους «αδέσμευτους». Μπορεί άραγε η Ιστορία να επαναληφθεί ως φάρσα; Όπως η Κύπρος πλήρωσε την προσπάθεια να ισορροπεί διατηρώντας σχέσεις και με τις δυο πλευρές του Ψυχρού Πολέμου, να κληθεί να καταβάλει παρεμφερές τίμημα. Στη δική της περίπτωση η απειλή δεν θα προέλθει ασφαλώς από εισβολή, αλλά από τις εσωτερικές της αντιφάσεις, που εν μέρει τουλάχιστον εξηγούν και την επιθετική διεθνώς συμπεριφορά της, ως απόπειρα συγκάλυψής τους, διά της φυγής προς τα εμπρός…
Το «δράμα» με την προσπάθεια της Τουρκίας να αποκτήσει την πιο σύγχρονη έκδοση των μαχητικών αεροσκαφών F-16 (Block 70) λαμβάνει νέα τροπή, μετά από την παραπομπή της υπόθεσης από τον Λευκό Οίκο στο Κογκρέσο. Εκεί θα διεξαχθεί μεγάλη μάχη ανάμεσα στην ομογένεια και τους συμμάχους της (κυρίως Αρμένιους και Εβραίους), με βασικό επιχείρημα ότι δεν είναι δυνατόν οι ΗΠΑ να πωλούν προηγμένο στρατιωτικό εξοπλισμό στην Τουρκία, τον οποίο και να στρέφει κατά συμμαχικών χωρών.
Ο αντίλογος επικεντρώνεται στο ακατανίκητο, προς το παρόν, αφήγημα περί «τεράστιας γεωστρατηγικής σημασίας του τουρκικού χώρου για τη Δύση», το οποίο εξακολουθεί να πείθει σημαντικό μέρος της αμερικανικής γραφειοκρατίας. Πρόκειται για ένα επιχείρημα που έχει θιασώτες και στην Ελλάδα, με τη λογική ότι όσο παραμένει η Τουρκία σε δυτική τροχιά, θα υπάρχουν δυνατότητες περιορισμού της συμπεριφοράς της. Εάν όμως ισχύει η συμβατική σοφία στην Ελλάδα, ότι σε περίπτωση που ξεσπάσει κάποια σύγκρουση, θα πρέπει να είναι έτοιμη να την αντιμετωπίσει μόνη της, αυτό υπονομεύει την εγκυρότητα του ανωτέρω επιχειρήματος…
Ο βασικότερος λόγος είναι ότι περιορίζει την αξία της παρέμβασης των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ μόνο στο επίπεδο της αποτροπής. Εάν όμως αυτή καταρρεύσει και προκύψει σύγκρουση, τα πράγματα θα έχουν αλλάξει. Ακόμα κι αν ο δυτικός παράγοντας παρέμβει άμεσα, εάν οι τουρκικές δυνάμεις έχουν κατορθώσει να επιβάλουν επί του πεδίου κάποιο τετελεσμένο, δύσκολα θα αντιστραφεί στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης. Κατά συνέπεια, το θεμελιώδες ερώτημα πρέπει να διατυπωθεί εκ νέου κάπως διαφορετικά: Εάν η Ελλάδα είναι μέλος του ΝΑΤΟ και η Τουρκία όχι, θα έχει η Ατλαντική Συμμαχία και οι ΗΠΑ το περιθώριο να μην αμυνθούν στα ελληνικά σύνορα που θα έχουν καταστεί ΝΑΤΟϊκά; Άρα, τι συμφέρει περισσότερο την Ελλάδα; Η απάντηση σίγουρα δεν είναι απλή.
![]()
![]()
Όλες οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι η γεωστρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ επιθυμεί τη διατήρηση της Τουρκίας για να τη χρησιμοποιεί, μαζί με τη σημαντική επιρροή που διαθέτει στον τουρκικό κόσμο, για την υπονόμευση της Ρωσίας μέχρι τα βάθη της κεντρικής Ασίας. Προφανώς, γεωστρατηγική αξία έχει η Τουρκία και απέναντι στην Κίνα. Πόσο όμως μπορεί να σταθεί το συγκεκριμένο γεωπολιτικό αφήγημα με δεδομένη μια νέα στρατηγική της Τουρκίας που αποκτά ολοένα και περισσότερο μόνιμα χαρακτηριστικά; Η Άγκυρα χρησιμοποιεί τα πάντα για να διεξάγει το σύνηθες αέναο και αμετροεπές ανατολίτικο παζάρι, επιχειρώντας να αποσπάσει από όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές το μέγιστο! Το παράδειγμα του μπλοκαρίσματος της εισόδου Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ αποκαλύπτει του λόγου το αληθές.
Εάν θεωρηθεί ότι αυτό είναι το νέο υπόδειγμα της τουρκικής συμπεριφοράς, μέχρι πότε θα είναι άραγε διατεθειμένη η Δύση να παίξει ένα άτυπο παιχνίδι πλειοδοσίας με τη Ρωσία για τα μάτια των Τούρκων; Ενδεχομένως να ήταν διατεθειμένη να το κάνει, ή τουλάχιστον να μην το εγκαταλείψει ολοκληρωτικά, εάν η Τουρκία δεχόταν να στραφεί προς ανατολάς, κλείνοντας όλα τα μέτωπα στα δυτικά. Δηλαδή και απέναντι στον Ελληνισμό, με την εξεύρεση ενός στρατηγικού modus vivendi που θα ακύρωνε στην πράξη τις αντισυσπειρώσεις που προκάλεσε η νεοθωμανική πολιτική και θα οδηγούσε στην ανάδυση μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας στην περιοχή.
Αυτό όμως δεν φαίνεται πιθανό να συμβεί, καθώς η Τουρκία είναι αποφασισμένη να κυριαρχήσει στο τεράστιας γεωστρατηγικής σημασίας σταυροδρόμι της ανατολικής Μεσογείου αλλά και αυτό του Αιγαίου. Εν ολίγοις, κάθε μέρα που περνάει φαντάζει ολοένα και πιο δύσκολο να χαλιναγωγηθεί η τουρκική συμπεριφορά. Αυτό έχει καταστεί δυσχερέστερο από τη στιγμή που έχει καλλιεργηθεί στην τουρκική κοινωνία μια αίσθηση υπερδύναμης, πανταχόθεν βαλλόμενης και αδικημένης, τόσο από την Ιστορία όσο και στη σημερινή εποχή.
Εάν όμως ισχύουν αυτά, τότε η άρνηση από την πλευρά της Δύσης να παίξει στο τουρκικό γεωπολιτικό παίγνιο, θα σήμαινε ακύρωση στην πράξη της προσπάθειας της Τουρκίας να παίξει τη Δύση απέναντι στην Ανατολή για την απόσπαση μέγιστων ανταλλαγμάτων από όλους. Σημαίνει, ότι η Ουάσιγκτον θα πετούσε το γάντι στην Τουρκία, προκαλώντας την εάν το επιθυμεί να προσδεθεί στο ρωσικό άρμα. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί για ιστορικούς και γεωστρατηγικούς λόγους. Η προσέγγιση της Άγκυρας με τη Μόσχα είχε ως βασικό κίνητρο για τη Ρωσία τη διαίρεση του βασικού αντιπάλου, του ΝΑΤΟ, σε μια από τις ευαίσθητές του πτέρυγες, τη νοτιοανατολική. Παράλληλα, δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για μια συνεργατική αντιμετώπιση του πλήθους των διμερών διαφωνιών σε πολλά μέτωπα για την αποφυγή εκτροπής, καθώς η Μόσχα φοβάται ότι αυτό θα την οδηγούσε σε αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ.
Οι Τούρκοι, παρά τις μεγαλοστομίες, ξέρουν καλά τι θα συνεπαγόταν η προμήθεια ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών. Εάν μάλιστα κλιμακωθεί η ρήξη με τη Δύση, ακόμα και στην περίπτωση που θα το επιθυμούσαν οι δυνητικοί υποψήφιοι προμηθευτές προηγμένων δυτικών μαχητικών, η συνεργασία δεν θα μπορούσε να προχωρήσει λόγω παρουσίας αμερικανικών υλικών σε αυτά. Εάν υποτεθεί πως αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Γαλλίας, η χώρα αυτή είναι το λιγότερο πιθανό να εμφανιζόταν ποτέ διατεθειμένη να συνεργαστεί με την Τουρκία σε αυτό τον τομέα.
Κατά συνέπεια, η προβολή του επιχειρήματος στην Ελλάδα υπέρ του να παραμείνει η Τουρκία σε δυτική τροχιά, είτε εντάσσεται στη γενικότερη τάση άκριτης ευθυγράμμισης με τις αμερικανικές επιλογές, είτε αποτελεί άλλη μια απόδειξη απροθυμίας αντιμετώπισης του προβλήματος ασφαλείας της χώρας όπως θα έπρεπε. Διότι η στρατηγική που φαίνεται να έχει προκριθεί και υλοποιείται από την ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, είναι γενικώς και αορίστως η θεωρητική ενίσχυση της αποτροπής δια της μετατροπής της Ελλάδας σε χώρο ανάπτυξης αμερικανικών δυνάμεων σε πολλαπλά σημεία της επικράτειας.
Παρότι η στρατηγική αυτή όμως όντως δυσχεραίνει τη λήψη τουρκικής απόφασης για καταφυγή σε στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό, δεν διασφαλίζει τις πιο ευαίσθητες αμυντικά περιοχές της χώρας όπου επικεντρώνονται οι τουρκικές διεκδικήσεις, δηλαδή τις νήσους του ανατολικού Αιγαίου, μέχρι και το Καστελλόριζο. Το πραγματικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί προτού αποφανθούμε ελαφρά της καρδία για τη δέουσα στάση στο ζήτημα της πώλησης προηγμένων μαχητικών από τις ΗΠΑ στην Τουρκία, αλλά ακόμα και αυτής καθαυτής της επιθυμίας παραμονής της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ είναι απλό…
Εάν η Τουρκία δεν ήταν μέλος της Συμμαχίας και η Ελλάδα αποτελούσε σύνορο, θα υπήρχε περιθώριο για γραφικές συζητήσεις περί αποστρατιωτικοποίησης, με δεδομένη και την ανάγκη άσκησης αποκλειστικού ελέγχου στον στρατηγικό διάδρομο που συνιστά το Αιγαίο; Η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα θα έδειχνε τον δρόμο και στη στάση που πρέπει να τηρήσει η ελληνική διπλωματία στις διάφορες προσπάθειες παρασκηνιακής διπλωματικής διαμεσολάβησης, ευρωπαϊκές και αμερικανικές, για την εξεύρεση λύσης στο θέμα.
Όλα δείχνουν ότι ολοένα και πλησιάζει η στιγμή που η Ουάσιγκτον θα πρέπει να αποφασίσει τα όρια των υποχωρήσεων που είναι διατεθειμένη να κάνει για να διατηρήσει την Τουρκία σε δυτική τροχιά. Όπως καταδείχθηκε, η αλλαγή στρατηγικής ίσως είχε καλύτερα αποτελέσματα προκαλώντας ισχυρό σοκ στην Άγκυρα και θέτοντάς την προ σοβαρών διλημμάτων. Ουάσιγκτον και Αθήνα πρέπει να κατανοήσουν ότι οι συμβιβασμοί έχουν όρια. Όσον αφορά δε το εσωτερικό μέτωπο στην Ελλάδα, κρίνεται χρήσιμη η εκ νέου υπενθύμιση, ότι η εξυπηρέτηση του εθνικού είναι προϋπόθεση εξυπηρέτησης του συμμαχικού συμφέροντος και ουχί το αντίθετο.
Όλες οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι η γεωστρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ επιθυμεί τη διατήρηση της Τουρκίας για να τη χρησιμοποιεί, μαζί με τη σημαντική επιρροή που διαθέτει στον τουρκικό κόσμο, για την υπονόμευση της Ρωσίας μέχρι τα βάθη της κεντρικής Ασίας. Προφανώς, γεωστρατηγική αξία έχει η Τουρκία και απέναντι στην Κίνα. Πόσο όμως μπορεί να σταθεί το συγκεκριμένο γεωπολιτικό αφήγημα με δεδομένη μια νέα στρατηγική της Τουρκίας που αποκτά ολοένα και περισσότερο μόνιμα χαρακτηριστικά; Η Άγκυρα χρησιμοποιεί τα πάντα για να διεξάγει το σύνηθες αέναο και αμετροεπές ανατολίτικο παζάρι, επιχειρώντας να αποσπάσει από όλες τις ενδιαφερόμενες πλευρές το μέγιστο! Το παράδειγμα του μπλοκαρίσματος της εισόδου Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ αποκαλύπτει του λόγου το αληθές.
Εάν θεωρηθεί ότι αυτό είναι το νέο υπόδειγμα της τουρκικής συμπεριφοράς, μέχρι πότε θα είναι άραγε διατεθειμένη η Δύση να παίξει ένα άτυπο παιχνίδι πλειοδοσίας με τη Ρωσία για τα μάτια των Τούρκων; Ενδεχομένως να ήταν διατεθειμένη να το κάνει, ή τουλάχιστον να μην το εγκαταλείψει ολοκληρωτικά, εάν η Τουρκία δεχόταν να στραφεί προς ανατολάς, κλείνοντας όλα τα μέτωπα στα δυτικά. Δηλαδή και απέναντι στον Ελληνισμό, με την εξεύρεση ενός στρατηγικού modus vivendi που θα ακύρωνε στην πράξη τις αντισυσπειρώσεις που προκάλεσε η νεοθωμανική πολιτική και θα οδηγούσε στην ανάδυση μιας νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας στην περιοχή.
Αυτό όμως δεν φαίνεται πιθανό να συμβεί, καθώς η Τουρκία είναι αποφασισμένη να κυριαρχήσει στο τεράστιας γεωστρατηγικής σημασίας σταυροδρόμι της ανατολικής Μεσογείου αλλά και αυτό του Αιγαίου. Εν ολίγοις, κάθε μέρα που περνάει φαντάζει ολοένα και πιο δύσκολο να χαλιναγωγηθεί η τουρκική συμπεριφορά. Αυτό έχει καταστεί δυσχερέστερο από τη στιγμή που έχει καλλιεργηθεί στην τουρκική κοινωνία μια αίσθηση υπερδύναμης, πανταχόθεν βαλλόμενης και αδικημένης, τόσο από την Ιστορία όσο και στη σημερινή εποχή.
Εάν όμως ισχύουν αυτά, τότε η άρνηση από την πλευρά της Δύσης να παίξει στο τουρκικό γεωπολιτικό παίγνιο, θα σήμαινε ακύρωση στην πράξη της προσπάθειας της Τουρκίας να παίξει τη Δύση απέναντι στην Ανατολή για την απόσπαση μέγιστων ανταλλαγμάτων από όλους. Σημαίνει, ότι η Ουάσιγκτον θα πετούσε το γάντι στην Τουρκία, προκαλώντας την εάν το επιθυμεί να προσδεθεί στο ρωσικό άρμα. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί για ιστορικούς και γεωστρατηγικούς λόγους. Η προσέγγιση της Άγκυρας με τη Μόσχα είχε ως βασικό κίνητρο για τη Ρωσία τη διαίρεση του βασικού αντιπάλου, του ΝΑΤΟ, σε μια από τις ευαίσθητές του πτέρυγες, τη νοτιοανατολική. Παράλληλα, δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για μια συνεργατική αντιμετώπιση του πλήθους των διμερών διαφωνιών σε πολλά μέτωπα για την αποφυγή εκτροπής, καθώς η Μόσχα φοβάται ότι αυτό θα την οδηγούσε σε αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ.
Οι Τούρκοι, παρά τις μεγαλοστομίες, ξέρουν καλά τι θα συνεπαγόταν η προμήθεια ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών. Εάν μάλιστα κλιμακωθεί η ρήξη με τη Δύση, ακόμα και στην περίπτωση που θα το επιθυμούσαν οι δυνητικοί υποψήφιοι προμηθευτές προηγμένων δυτικών μαχητικών, η συνεργασία δεν θα μπορούσε να προχωρήσει λόγω παρουσίας αμερικανικών υλικών σε αυτά. Εάν υποτεθεί πως αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της Γαλλίας, η χώρα αυτή είναι το λιγότερο πιθανό να εμφανιζόταν ποτέ διατεθειμένη να συνεργαστεί με την Τουρκία σε αυτό τον τομέα.
Κατά συνέπεια, η προβολή του επιχειρήματος στην Ελλάδα υπέρ του να παραμείνει η Τουρκία σε δυτική τροχιά, είτε εντάσσεται στη γενικότερη τάση άκριτης ευθυγράμμισης με τις αμερικανικές επιλογές, είτε αποτελεί άλλη μια απόδειξη απροθυμίας αντιμετώπισης του προβλήματος ασφαλείας της χώρας όπως θα έπρεπε. Διότι η στρατηγική που φαίνεται να έχει προκριθεί και υλοποιείται από την ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, είναι γενικώς και αορίστως η θεωρητική ενίσχυση της αποτροπής δια της μετατροπής της Ελλάδας σε χώρο ανάπτυξης αμερικανικών δυνάμεων σε πολλαπλά σημεία της επικράτειας.
Παρότι η στρατηγική αυτή όμως όντως δυσχεραίνει τη λήψη τουρκικής απόφασης για καταφυγή σε στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό, δεν διασφαλίζει τις πιο ευαίσθητες αμυντικά περιοχές της χώρας όπου επικεντρώνονται οι τουρκικές διεκδικήσεις, δηλαδή τις νήσους του ανατολικού Αιγαίου, μέχρι και το Καστελλόριζο. Το πραγματικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί προτού αποφανθούμε ελαφρά της καρδία για τη δέουσα στάση στο ζήτημα της πώλησης προηγμένων μαχητικών από τις ΗΠΑ στην Τουρκία, αλλά ακόμα και αυτής καθαυτής της επιθυμίας παραμονής της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ είναι απλό…
Εάν η Τουρκία δεν ήταν μέλος της Συμμαχίας και η Ελλάδα αποτελούσε σύνορο, θα υπήρχε περιθώριο για γραφικές συζητήσεις περί αποστρατιωτικοποίησης, με δεδομένη και την ανάγκη άσκησης αποκλειστικού ελέγχου στον στρατηγικό διάδρομο που συνιστά το Αιγαίο; Η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα θα έδειχνε τον δρόμο και στη στάση που πρέπει να τηρήσει η ελληνική διπλωματία στις διάφορες προσπάθειες παρασκηνιακής διπλωματικής διαμεσολάβησης, ευρωπαϊκές και αμερικανικές, για την εξεύρεση λύσης στο θέμα.
Όλα δείχνουν ότι ολοένα και πλησιάζει η στιγμή που η Ουάσιγκτον θα πρέπει να αποφασίσει τα όρια των υποχωρήσεων που είναι διατεθειμένη να κάνει για να διατηρήσει την Τουρκία σε δυτική τροχιά. Όπως καταδείχθηκε, η αλλαγή στρατηγικής ίσως είχε καλύτερα αποτελέσματα προκαλώντας ισχυρό σοκ στην Άγκυρα και θέτοντάς την προ σοβαρών διλημμάτων. Ουάσιγκτον και Αθήνα πρέπει να κατανοήσουν ότι οι συμβιβασμοί έχουν όρια. Όσον αφορά δε το εσωτερικό μέτωπο στην Ελλάδα, κρίνεται χρήσιμη η εκ νέου υπενθύμιση, ότι η εξυπηρέτηση του εθνικού είναι προϋπόθεση εξυπηρέτησης του συμμαχικού συμφέροντος και ουχί το αντίθετο.
Δημοσίευση σχολίου