Των Reva Bhalla και Kamran Bokhari
Η αποσκίρτηση της οικογένειας Tlass, που πήρε και δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα, σηματοδότησε ένα σημαντικό σημείο καμπής για το συριακό καθεστώς του Άσαντ της Συρίας.
Η οικογένεια Tlass αποτελούσε το βασικό πυλώνα σουνιτικής υποστήριξης στο καθεστώς της μειονότητας των Αλαουιτών. Ο πατριάρχης της οικογένειας, πρώην υπουργός Άμυνας Mustafa Tlass, είχε στρατηγικό, αδελφικό δεσμό με τον τέως Πρόεδρο της Συρίας Hafez al Assad. Οι δύο στρατιωτικοί υπηρέτησαν μαζί ως μέλη του κυβερνόντος κόμματος Baath στο Κάιρο από το 1958 μέχρι το 1961 όταν Συρία και Αίγυπτος είχαν ενωθεί στο πλαίσιο του οράματος του Nasser για δημιουργία μιας Ενωμένης Αραβικής Δημοκρατίας. Η κατάρρευση της απόπειρας αυτής τους οδήγησε στο να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, όπου από κοινού βοήθησαν να πάρει την εξουσία του κόμμα Baath το 1963 και άντεξαν μια μια ιδιαίτερα βίαιη περίοδο πραξικοπημάτων, εκκαθαρίσεων, αντι-πραξικοπημάτων κατά την δεκαετία του ’60.
Με τον Tlass να βρίσκεται σταθερά και σιωπηλά στο πλευρό του, ο Hafez οργάνωσε ένα αιματηρό πραξικόπημα και τοποθέτηση τον Tlass στη θέση του υπουργού Άμυνας το 1970. Έκτοτε, ο Tlass αποτελούσε το σύμβολο της παλιάς φρουράς του συριακού καθεστώτος. Χωρίς την, τύπου νονού της μαφίας, στήριξη του Tlass, αμφισβητείται το κατά πόσο ο Bashar al Assad, ένας πολιτικός αρχάριος, θα είχε καταφέρει να εδραιώσει την εξουσία του επί του καθεστώτος το 2000 όταν πέθανε ο πατέρας του. Δια μέσου των εκτεταμένων στρατιωτικών και επιχειρηματικών διασυνδέσεων της οικογένειας Tlass, ο δεσμός ανάμεσα σε Σουνίτες και Αλαουίτες διατηρήθηκε επί δεκαετίες στα υψηλότερα κλιμάκια του καθεστώτος. Το αίμα όμως παίζει βαρύνουσα σημασία στην πολιτική των φατριών, και όταν σουνιτικό αίμα άρχισε να χύνεται στους δρόμους της Συρίας κατά τη διάρκεια της τρέχουσας εξέγερσης, η οικογένεια Tlass το πιθανότερο είναι ότι ένιωσε να πιέζεται για να σταθεί στο πλευρό των Σουνιτών. Ίσως πιο σημαντικό από αυτό, να είναι το ότι η οικογένεια Tlass εκτίμησε ότι είχε έρθει η ώρα να προχωρήσει σε κάποια κίνηση πριν κληθεί να πληρώσει το τίμημα για τη συμμαχία της με το καθεστώς. Όποιο και αν ήταν το πραγματικό και πρωταρχικό κίνητρο της απόφασης, η επιλογή της οικογένειας Tlass να σπάσει μια συνεργασία δεκαετιών με την οικογένεια al Assad αύξησε την πίεση και σε άλλα εξέχοντα μέλη της στρατιωτικής και επιχειρηματικής κοινότητας της χώρας να διαλέξουν πλευρά.Όπως εξηγούσε ένας οξύνους παρατηρητής της συριακής διαμάχης, το καθεστώς al Assad μοιάζει με ένα ανακατεμένο κομμάτι πάγου. Ο Αλαουίτικος πυρήνας του κομματιού είναι παγωμένος και ανέγγιχτος καθώς οι μειονότητες φοβούνται τις συνέπειες που θα υπάρξουν αν χάσουν την εξουσία και την κερδίσει η σουνιτική πλειοψηφία. Δεν έχουμε ακόμη δει ούτε μαζικές αποσκιρτήσεις, ούτε κάποιου είδους κατάρρευση σε επίπεδο διοίκησης και ελέγχου μέσα στο στρατό, η οποία θα μπορούσε υποθετικά να οδηγήσει σε αποκόλληση μεγάλων κομματιών πάγου. Όμως, τα σουνιτικά δίκτυα ελέγχου γύρω από τον πυρήνα, τα δίκτυα αυτά που καθιστούσαν δυνατή τη λειτουργία της κρατικής μηχανής έχουν αρχίσει σταδιακά να λιώνουν. Όσο περισσότερο αυτό το κομμάτι πάγου λιώνει, τόσο πιο εύθραυστο γίνεται και τόσο πιθανότερο είναι να δούμε ρωγμές ολοένα και πιο κοντά στον πυρήνα. Φτάνοντας σε ένα τέτοιο σημείο, τόσο μεγαλύτερη γίνεται η πιθανότητα να πάρει σάρκα και οστά το σενάριο της πραγματοποίησης ενός «πραξικοπήματος» εντός του καθεστώτος, δηλαδή από πρόσωπα που σήμερα παραμένουν στο πλευρό του al Assad αλλά δεν θα επιλέξουν να πέσουν και στο γκρεμό μαζί του.
Η ενδεχόμενη επιστροφή της Συρίας υπό σουνιτική εξουσία
Αν και το καθεστώς al Assad δεν έχει ακόμη «σπάσει», είναι μια χρήσιμη στιγμή να κάτσει κανείς λίγο πίσω και να σκεφτεί σοβαρά τις περιφερειακές συνέπειες που θα έχει η επιστροφή της εξουσίας στη Συρία σε σουνιτικά χέρια. Ιδιαίτερα, θα θέλαμε να εξετάσουμε τι θα σήμαινε ένα τέτοιο σενάριο για την θέση του Ιράν στην περιοχή.
Ας θυμηθούμε καταρχήν γιατί η Συρία προσελκύει τόσο πολύ το ενδιαφέρον. Από μόνο του το ενδιαφέρον για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί αυτή η συγκεκριμένη εξέγερση έλαβε τόσο μεγάλη προσοχή και υποστήριξη από το εξωτερικό τον τελευταίο χρόνο. Κατά την τελευταία δεκαετία, το Ιράν κατάφερε να αποσπάσει τη Βαγδάτη από τα σουνιτικά χέρια και να θέσει την περιοχή της Μεσοποταμίας υπό σιιτικό έλεγχο. Δεν υπάρχουν σχεδόν καμία αμφιβολία πια ότι το Ιράκ, όσο κατακερματισμένο και αν είναι, έχει ενταχθεί στην ιρανική σφαίρα επιρροής ενώ οι Ιρακινοί σουνίτες έχουν περιθωριοποιηθεί. Τα κέρδη του Ιράν μέσα από την «απόκτηση» υπό την επιρροή του της Βαγδάτης άλλαξαν την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων, δημιουργώντας μια σιιτική ημισέληνο που ξεκινά από το δυτικό Αφγανιστάν και φθάνει μέχρι την ακτή της Μεσογείου, δια μέσου της Συρίας.Αυτή η διαταραχή στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων έχει επιδεινώσει μια σειρά από περιφερειακούς παράγοντες. Με αμερικανική υποστήριξη, η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και το Κατάρ ένωσαν τις δυνάμεις του για να ηγηθούν μιας συμμαχίας που θα αντισταθμίζει την ιρανική επιρροή. Το Ιράκ μπορεί να παραδόθηκε απρόθυμα στο Ιράν, αλλά η εξέγερση στη Συρία προσέφερε μια νέα ευκαιρία να περιοριστεί ή ακόμη και να εμποδιστεί η έξοδος του Ιράν στην ανατολική Μεσόγειο. Η Σαουδική Αραβία προσπαθεί εδώ και καιρό να ελέγξει μια σιιτική εξέγερση που σιγοβράζει στην αραβική χερσόνησο, ενώ η Τουρκία επιδιώκει να θέσει σουνιτικά θεμέλια στην περιφερειακή της ανάκαμψη. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι, λοιπόν, ότι οι Σύροι εξεγερμένοι έλαβαν, δια μέσου κρυφών διόδων, αυξημένα χρηματικά ποσά, προμήθειες, εξοπλισμός, εκπαίδευση και υποστήριξη με παροχή πληροφοριών. Το σκεπτικό ήταν ότι μια κεκαλυμμένη εκστρατεία θα αποτρέψει την αναγκαιότητα μιας πολυδάπανης ξένης στρατιωτικής επέμβασης και θα οδηγήσει σε κατάρρευση του καθεστώτος από τα μέσα. Θεωρητικώς, το σχέδιο αυτό φαίνεται λογικό. Επί του πρακτέου, όμως, είναι πολύ πιο περίπλοκο.
Περίπλοκη μετάβαση
Η ανάληψη της εξουσίας από Σουνίτες στη Συρία είναι δεδομένο ότι θα είναι πολύ μπλεγμένη. Οι Αλαουίτες της Συρίας έχουν εγκατασταθεί για τα καλά στη Δαμασκό και σε άλλα αστικά κέντρα –κλειδιά σε όλη τη χώρα. Η ετερόδοξη αυτή κοινότητα επίσης κυριαρχεί στις περισσότερες επίλεκτες μονάδες του στρατού, στο μηχανισμό ασφαλείας και στις μυστικές υπηρεσίες και θα συνεχίσει να διαθέτει τις δυνατότητες και τα υπέρ που προκύπτουν από αυτή της την παρουσία ακόμη και αν τεθεί στο περιθώριο της εξουσίας. Παρά το γεγονός ότι οι Αλαουίτες και οι άλλες, φιλικές προς αυτούς, μειονότητες δεν είναι αριθμητικά μεγάλες, είναι μάλλον απίθανο να φύγουν εύκολα από την μέση και να εξωθηθούν στις παραλιακές περιοχές με τους λοφίσκους στα βορειοδυτικά της χώρας όπου βρίσκονταν οι προπαππούδες τους.
Αντίθετα, οι Αλαουίτες, με ιρανική υποστήριξη, θα πρέπει κανείς ν’ αναμένει ότι θα διεξάγουν στρατιωτική αντίσταση απέναντι στους Σουνίτες, που θα έχουν τη στήριξη της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας. Οι Αλαουίτες, που σήμερα κυριαρχούν στο κυβερνόν κόμμα Baath, και μελέτησαν με προσοχή την ταχύτητα με την οποία θρυμματίστηκε το στρατιωτικό σκέλος του κόμματος Baath, όπου κυριαρχούσαν οι σουνίτες, μετά την πτώση του Saddam Hussein και γνωρίζουν το πόσο περιθωριοποιοημένα παραμένουν τα πρώην στελέχη του Baath σήμερα στο Ιράκ. Αυτό σημαίνει ότι οι Αλαουίτες θα πολεμήσουν για την ύπαρξή τους προκειμένου ν’ αποφύγουν να έχουν παρόμοια τύχη ενόψει ενός πολέμου δια αντιπροσώπων, ενώ το Ιράν θα τους ενισχύσει προκειμένου να διατηρήσει ένα στήριγμα στην περιοχή. Μια τέτοια διαμάχη είναι πρακτικώς αδύνατο να μην επεκταθεί στο Λίβανο, ένα κράτος του οποίου η ύπαρξη έχει καθοριστεί από αυτήν την ευρύτερη πάλη μεταξύ θρησκευτικών σεκτών, και ακόμη και σήμερα συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως πεδίο μάχης συμφερόντων τρίτων.Οι υπερεθνικοί μαχητές της τζιχάντ –του ιερού πολέμου- επίσης θα παίξουν ένα πολύ μεγάλο ρόλο σε μια Συρία μετά τον al Assad. Στις συριακές ταραχές συμμετέχουν ολοένα περισσότεροι Σουνίτες ισλαμιστές, Σαλαφιστές υπέρμαχοι της τζιχάντ και υπερεθνικοί μαχητές της τζιχάντ, τύπου al Qaeda. Οι ξένοι μαχητές που ανήκουν στις δύο αυτές τελευταίες κατηγορίες, όπως προκύπτει από τις υπάρχουσες πληροφορίες, εισέρχονται στη Συρία από το Λίβανο, την Ιορδανία και το Ιράκ.
Για πολλά χρόνια, οι συριακές μυστικές υπηρεσίες διέθεταν ένα αρκετά εκτεταμένο δίκτυο μαχητών της τζιχάντ, τους οποίους διοχέτευαν τόσο στο Λίβανο όσο και στο Ιράκ προκειμένου να προωθήσουν τα συριακά συμφέροντα. Εκτιμάται ότι σήμερα η Σαουδική Αραβία χρησιμοποιεί ακριβώς τα ίδια δίκτυα ενάντια τη Δαμασκό για να διοχετεύσει μαχητές της τζιχάντ στο συριακό έδαφος. Έχοντας σχετική εμπειρία από το παρελθόν, το Ριάντ ανησυχεί για την περίπτωση που οι υπερεθνικοί μαχητές της τζιχάντ υπερισχύσουν στη Συρία γνωρίζοντας ότι θα προκαλέσουν επιπλέον προβλήματα και στις γειτονικές χώρες. Εντούτοις, οι ανησυχίες της Σαουδικής Αραβίας όσον αφορά στο Ιράν και τους Σιίτες υποστηρικτές του φαίνεται ότι υπερσκελίζουν τις επιφυλάξεις τους για τους μαχητές της τζιχάντ. Επί της ουσίας, η Σαουδική Αραβία προωθεί αυτό που έχει ονομάσει «νόμιμο ιερό πόλεμο –τζιχάντ- κατά του συριακού καθεστώτος και των Σιιτών υποστηρικτών του, μεταξύ αυτών, φυσικά, και του Ιράν.
Οι Σαουδάραβες δεν μπορούν από την μία να διεξάγουν τζιχάντ και από την άλλη να ελέγχουν το μέγεθος του ιερού φανατισμού, και αυτά τα δύο ταυτόχρονα. Το να διευκολύνεις την είσοδο θρησκευτικά ορμώμενων μαχητών σε ένα έδαφος είναι το εύκολο κομμάτι. Το να τους ελέγξεις, όμως, στη συνέχεια είναι δύσκολο, ειδικά όταν τα κοινά συμφέροντα που σήμερα υπάρχουν και προσδιορίζονται με την μετατροπή του Ιράν και των Σιιτών σε εχθρούς, απορροφηθούν από μια ευρύτερη ιδεολογική ατζέντα, όπως αυτή του υπερεθνικού ιερού πολέμου.Η αναβίωση του πεδίου μάχης της Μεσοποταμίας;
Είναι βέβαιο να υποθέσει κανείς ότι η Συρία, ανάμεσα στην πτώση του καθεστώτος των Αλαουιτών και την ταραχώδη ανάδυση ενός νέου, στηριγμένου στους Σουνίτες, καθεστώτος, θα περάσει ένα μεσοδιάστημα που θα χαρακτηρίζεται από πραγματικό χάος. Μέσα από αυτήν την θρησκευτική σεχταριστική αναταραχή, μια ολόκληρη γενιά θα έχει διαμορφωθεί μέσα σε σκληρές μάχες και θα παραμένει στα στρατόπεδα είτε μαχητών με ιδεολογικά κίνητρα που ανήκουν είτε στους Σουνίτες εθνικιστές είτε στους υπερεθνικούς μαχητές της τζιχάντ και οι οποίοι θα έχουν πολεμήσει τόσο ενάντια στο καθεστώς της Βαγδάτης όσο και ενάντια σε αυτό της Δαμασκού.
Υπό την έννοια αυτή, η περιφερειακή εκστρατεία ενάντια στο Ιράν είναι μάλλον απίθανο να τερματιστεί στη Συρία με τον παραμερισμό του καθεστώτος al Assad. Στην περίπτωση που οι Σουνίτες πάρουν το πάνω χέρι στη Συρία, οι Σιιτικές δυνάμεις στο Λίβανο (των οποίων ηγείται η Hezbollah και οι σύμμαχοί της) θα χάσουν την κυρίαρχη θέση τους. Τούρκοι, Σαουδάραβες και Καταριανοί που υποστηρίζουν την ανάδειξη Σουνιτών στην ανατολική Μεσόγειο και την ανάδυση Ισλαμιστών στις Αραβικές χώρες θα επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στην δημιουργία ενός ισχυρότερου οχυρώματος απέναντι στο Ιράν και στους Άραβες Σιίτες συμμάχους του.
Στο σημαντικότερο πεδίο μάχης από αυτήν την άποψη θα μετατραπεί το Ιράκ. Υπάρχει μια σειρά από περιφερειακές δυνάμεις που δεν είναι ικανοποιημένες με την Σιιτική κυβέρνηση της Βαγδάτης που στηρίζεται από το Ιράν. Υπάρχει επίσης μεγάλη περίπτωση ένας σημαντικός αριθμός Σουνιτών μαχητών να αποτραβηχτεί από τη Συρία και να συρρεύσει στο Ιράκ. Αυτοί οι μαχητές δεν πρέπει απλώς να κρατηθούν απασχολημένοι προκειμένου να μην επιστρέψουν ο καθένας στην πατρίδα του και δημιουργηθεί εκεί πρόβλημα, αλλά μπορούν ταυτόχρονα να εξυπηρετήσουν ένα στρατηγικό σκοπό αναζωπυρώνοντας την εκστρατεία των περιθωριοποιημένων Σουνιτών ενάντια στη Σιιτική κυριαρχία. Το Ιράν μπορεί να νιώθει άνετα τώρα αλλά οι επιδράσεις στυλ ντόμινο που θα δρομολογήσουν οι εξελίξεις στη Συρία θα μπορούσαν να το φέρουν σε αμυντική θέση εντός Ιράκ, μιας χώρας για την οποία υπάρχει η σοβαρή πιθανότητα να μετατραπεί εκ νέου σε βασικό πεδίο αντιπαράθεσης της ευρύτερης μάχης για περιφερειακή επιρροή μεταξύ Αράβων Σουνιτών και Περσών Σιιτών . Όλες αυτές οι τάσεις, φυσικά, χρειάζονται χρόνο για να αναπτυχθούν ενώ και ο ολοένα πιο ενισχυμένος ρόλος των Σουνιτών στη Συρία παραμένει εν αμφιβόλω, ειδικά εφόσον το Αλαουίτικος πυρήνας του καθεστώτος αντέχει τόσο πολύ. Παρόλα αυτά, δεν κάνει κακό να κοιτά κανείς μπροστά.Αμερικανικό Ινστιτούτο Stratfor
πηγή
Δημοσίευση σχολίου