Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος ορκίστηκε. Αν και φαίνεται να προτιμάει πολύ πιο άμεσες ατάκες, δε θα διαφωνούσε πολύ αν του βάζαμε στο στόμα το διάσημο ρητό του συμβόλου-ηγέτη της Ινδίας, του Γκάντι. «Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν και μετά τους νικάς». Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να εγκιβωτίσουμε τα ιδανικά του Γκάντι στο νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, όμως η προεκλογική του εκστρατεία, η οποία τον οδήγησε στο χορό με τη νέα Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ υπό τον αξέχαστο και μοναδικό ήχο του Frank Sinatra και του “My way”, μπορεί να ταιριάξει με αυτά που ανέφερε ο Γκάντι.
Πράγματι, ο Τrump αγνοήθηκε όταν ανέβαινε. Όταν ήταν σε επίπεδο «νηπιακής βιομηχανίας», όπως θα λέγαμε στην οικονομία. Οι αστείες ατάκες του, οι φρενήρεις και κατά πάντων, άκομψες επιθέσεις του, χλευάστηκαν. Ξέχασαν οι χλευάζοντες ωστόσο, δύο πράγματα. Το πρώτο, είναι ότι το πώς λέγεται κάτι με τι λέγεται, δεν ταυτίζονται πάντα. Η εκλογή του Trump, διαχώρισε μια και καλή τη ρητορική από την πολιτική. Όταν ξεκίνησαν να τον αντιμετωπίζουν πολιτικά, ήταν ήδη αργά. Αναστάτωσε ένα ολόκληρο... Ρεπουμπλικανικό κόμμα, έκανε Ρεπουμπλικανούς να συνεργάζονται με Δημοκρατικούς. Με όρους εμπορικού πεζοδρομίου, «χάλασε την πιάτσα» για τα καλά. Τι σχέση όμως μπορεί να έχει ο Trump, η κυρία Clinton με τον Putin και τα παραμύθια; Κάποια παραμύθια, έχουν δράκο...
Το τέλος της πολιτικής ανάλυσης με όρους showbiz
Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν από το «κουτσομπολιό». Μόνη τους δυναμική, η πρόκληση ενασχόλησης των άλλων, μαζί τους. Αυτή η τάση, όταν γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης, οδηγεί σε υπερ-ερμηνείες και σε παρ-ερμηνείες. Ενώ τα lobbies που υποστήριζαν την κυρία Clinton ασχολούνταν με την «προσωπική» σχέση του Trump με τον Putin, εκείνος με αλαζονική σιγουριά, έλεγε πως «μπορώ να πυροβολήσω στη μέση του δρόμου κάποιον και να μη χάσω ούτε έναν ψηφοφόρο». Απίστευτα πράγματα.
Εξ’ όσων γνωρίζουμε, ο Χένρι Κίσσινγκερ μπορεί να είναι ένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ Putin και Trump. Είναι πλέον σίγουρο πως ο ένας, έδινε τροφή στον άλλον. Στον κόσμο που οι δύο τους αντάλλαξαν κολακευτικά σχόλια, η συμπάθεια διαρκεί όσο το κοινό συμφέρον. Η σύγκλιση. Κάποτε, ένας καθηγητής μου, μου είχε πει πως «στο τέλος, αγαπούμε τον εαυτό μας». Κάπως έτσι, σκέφτονται οι επιχειρήσεις, οι οργανισμοί, τα κράτη. Ποιες είναι οι επιταγές της πραγματικότητας που καθορίζουν όμως την προσώρας, σύγκλιση Trump και Putin;
Η Αιώνια Σοφία...του Ρεαλισμού
Στο τελευταίο debate πριν την ιστορική 8η Νοεμβρίου 2016, ο Τrump, με κυνικό χιούμορ απάντησε στις κατηγορίες της κυρίας Clinton για συνεργασία του νυν (πλέον) POTUS με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες για επηρεασμό του εκλογικού αποτελέσματος, πως «Τόσο διάτρητο που είναι το σύστημα που διοικεί η κυβέρνηση Obama, πώς να μην λάβουν δράση οι Ρώσοι;». Τα πράγματα όμως είναι πολύ διαφορετικά, αναφορικά με την αμερικανική εξωτερική πολιτική, η οποία μπορεί να έχει σταθερούς πυλώνες, όμως έχει και «υδραυλικό τιμόνι» και αλλάζει «ταχύτητες» ανάλογα με τη ροή των διεθνών εξελίξεων.
Στη διεθνή βιβλιογραφία, ο δομικός ρεαλισμός του οποίου πνευματικός πατριάρχης είναι ο Kenneth Waltz, το διεθνές σύστημα είναι εκείνο που παρέχει τις ορίζουσες χάραξης της εξωτερικής πολιτικής. Με άλλα λόγια, όσο «ηγετόμορφο» και να είναι ένα πολιτικό σύστημα (π.χ. ρωσικό) οι λήπτες μιας απόφασης περιορίζονται στην ελευθερία κίνησής τους, από τη δυναμική του αθροίσματος των διεθνών εξελίξεων. Οι ΗΠΑ, είναι η συντηρητική δύναμη του διεθνούς status quo. Στη βιβλιογραφία, ο όρος «συντηρητική δύναμη», πόρρω απέχει από την ιδεολογική χρήση του όρου. Οι ΗΠΑ, κατέχουν την πρωτοκαθεδρία στην παγκόσμια ιεραρχία ισχύος και επιθυμούν να τη διατηρήσουν.
Η αμερικανική εξωτερική πολιτική των τελευταίων ετών, μπορεί να χαρακτηριστεί τα τελευταία 20 χρόνια, ως παθητική. Οι πόλεμοι σε Ιράκ και Αφγανιστάν, δε συνιστούν απαραίτητα στοιχειοθέτηση της λεγόμενης «εξωτερικής πολιτικής πρωτοβουλιών». Πολλές φορές, η επιθετικότητα ή η παρεμβατικότητα, έχουν αμυντικά χαρακτηριστικά. Η Μέση Ανατολή, έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια και το ποσοστό επιρροής των ΗΠΑ σε μια περιοχή που αποτελεί και την περιφερειακή αυλή της Ελλάδας, έχει μειωθεί. Γιατί όμως;
Το Pivot στην Ασία που ο... Bill Clinton δεν είχε δει
Άλλοτε, η Τριγωνική Διπλωματία του Richard Nixon που σε πολλά μπορεί να συγκριθεί με τον Trump (τηρουμένων των αναλογιών πάντα) ήταν εκείνη που ουσιαστικά, έδωσε τη νίκη στις ΗΠΑ έναντι στην ΕΣΣΔ. Τότε, η Κίνα αναβαθμίστηκε και έγινε ο άσπονδος σύμμαχος των ΗΠΑ. Διεκδίκησε τη θέση της ηγέτιδας δύναμης των χωρών του Τρίτου Κόσμου, προσφέροντας έτσι το Πεκίνο στις ΗΠΑ, «καλές υπηρεσίες», καθώς αποφεύχθησαν οι «μπολεβικοποιήσεις» αρκετών λαών. Το κακό για τις ΗΠΑ, είναι πως η Κίνα, σήμερα, συνεχίζει να μην ανατιμά το νόμισμά της και να υιοθετεί εμπορικές πρακτικές που «δικαιολογούνται» από το Πεκίνο, με τον ίδιο τρόπο. Η εποχή Bill Clinton, μολονότι ανθηρή για τις ΗΠΑ οικονομικά, (είχαν το πλεονέκτημα της ανάληψης μιας ηγεμονίας μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ) ξοδεύτηκε στις διεθνείς υποθέσεις στην κατοχύρωση αμερικανικών θέσεων στην Ευρώπη. Σε μια Ευρώπη που κατά τραγική ειρωνεία, χάθηκε για τις ΗΠΑ από το Μάαστριχτ και μετά, αφού η Γερμανία, εκμεταλλεύτηκε υπέρ το δέον την αμερικανική πλειοδοσία ενδιαφέροντος στην Ευρώπη.
Σε κάθε διαπραγμάτευση στο G7, G20 ή στον Π.Ο.Ε, η Κίνα λέει: «Είμαστε αναπτυσσόμενη δύναμη». Οι ρήτρες που ισχύουν για τέτοιες χώρες, άρουν τη ρήτρα του μάλλον ευνοούμενου κράτους. Τα αποτελέσματα για τις ΗΠΑ, τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο διατήρησης των διεθνών συσχετισμών ισχύος υπέρ της, δεν ήταν καλά. Στα έτη της κυβέρνησης Οbama, η Κίνα, με βάση το ΑΕΠ έγινε η πρώτη οικονομία στον πλανήτη ενώ και φέτος, προβλέπεται να διατηρήσει ρυθμούς ανάπτυξης που αγγίζουν το 6,5%, παρά τα πολλά διαρθρωτικά προβλήματα που έχει. Η Ασία λοιπόν, είναι η Ήπειρος που πλέον κλέβει τα φώτα από την Ευρώπη. Από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και μετά, η Ασία παρουσιάζει πληθυσμιακή και οικονομική έκρηξη που και οι δύο αυτές εκρήξεις, αποτελούν τη μαγιά του Καπιταλισμού, του δυτικού Καπιταλισμού. Τραγική ειρωνεία, στην Ασία, εφαρμόζεται πολύ πιο αποτελεσματικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο «Δράκος», η Κίνα δηλαδή, αποτελεί για τις ΗΠΑ τον επόμενο αντίπαλο που θα διεκδικήσει την πρωτοκαθεδρία στην παγκόσμια ιεραρχία ισχύος. Ο Βοναπάρτης κάποτε το έλεγε «Αν ξυπνήσει ο γίγαντας (για Κίνα) ο κόσμος θα είναι πολύ διαφορετικός».
Ένα καλό DEAL για τη Ρωσία...
Ενώ το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ αυξανόταν και περιοχές σαν το Detroit μετατρέπονταν σε μνημεία παλιών καλών καιρών που το model of self made man και το American Dream λάμβαναν χώρα, σε πληθωρισμό βρισκόταν μια ρωσοφοβία άνευ προηγουμένου. Η Ρωσία, είναι πολύ μεγάλη χώρα και πολύ ισχυρή για να πέφτει σε αξιωματικά συνθήματα σαν αυτό του Brzezinski «Με την Ουκρανία, η Ρωσία είναι υπερδύναμη, χωρίς αυτήν, είναι τίποτε». Με άλλα λόγια, θα ήταν επικίνδυνο ακόμη και για τη συλλογική ειρήνη και ασφάλεια ένας εγκλωβισμός της Ρωσίας με όρους zero sum game. Την ώρα που ο πληθωρισμός ρωσοφοβίας αυξανόταν ραγδαία και το blame game έδινε και έπαιρνε, η Ρωσία βρήκε το αντάλλαγμα που θα προσέφερε στις ΗΠΑ, προκειμένου οι ΗΠΑ, να δεχτεί πως Εγγύς Ανατολή, Μέση Ανατολή και Ανατολική Ευρώπη, δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τη ρωσική παρουσία. Η Ρωσία, «ανοίχθηκε» στο Ιράν, υπέγραψε στρατηγικού χαρακτήρα συμφωνίες με την Κίνα και ήρθε στη θέση που ήθελε, διατηρώντας τον πρώτο λόγο σε Ουκρανία και Συρία και ενεργειακά, κρατά «όμηρο» την Ε.Ε. Ήρθε στη θέση του διακυβεύματος, που σε μια διαπραγμάτευση που λαμβάνει χώρα είτε στον μικρόκοσμο (μικρές, καθημερινές συμφωνίες) είτε στον μακρο-κοσμο των διεθνών σχέσεων, είναι η καλύτερη δυνατή.
Για να «τιμωρηθεί» ο Δράκος, συμμαχούν ο Κόνδορας και η Αρκούδα
Ήδη ο Χένρι Κίσσινγκερ έδωσε τον παλμό. Οι ΗΠΑ πρέπει να επανακτήσουν τον έλεγχο της Ευρώπης, (δική μας, ελεύθερη απόδοση της διπλωματικής γλώσσας που χρησιμοποίησε) και να συνάψει δεσμούς με Ρωσία και Κίνα. Μια αρχαία συμβουλή που πάντα κρατά διαχρονική αξία είναι το «ο εχθρός του εχθρού μου, είναι φίλος μου». Οι εμμονές, είναι δύσκολο να υποχωρήσουν. Υποχωρούν μόνο όταν υπάρχει κίνητρο στη στρατηγική. Αυτό, που ορίζουμε ως συμφέρον.
Η Ρωσία, δε θέλει να δει την Κεντρική Ασία και την Βορειο-ανατολική Ρωσία να γίνονται κινεζικά προπύργια. Στα σινο-ρωσικά σύνορα, οι πάμπτωχες και ακριτικές ρωσικές περιοχές, ελέγχονται οικονομικά από την Κίνα και η αραιοκατοικημένη τους πυκνότητα, τρομάζει τη Ρωσία η οποία λόγω της γεωγραφικής της θέσης, δεν μπορεί να έχει τέτοια μέτωπα. Και Κίνα και ΗΠΑ ως αντίπαλες δυνάμεις, θα ήταν ένας ρωσικός εφιάλτης. Οι ΗΠΑ από την άλλη, γνωρίζουν ότι ως υπερπόντιοι εξισορροπητές, δεν μπορούν να είναι το ίδιο αποτελεσματικές και σε Βαλτικές χώρες και σε Βόρειο Παγωμένο και σε Μέση Ανατολή και σε Κεντρική Ασία και σε μια διαλυμένη Ευρώπη. Ξέρουν επίσης, πως το ΝΑΤΟ διοικείται πολύ δύσκολα και το βλέπουν με ένα γειτονικό μας case study, την Τουρκία. Η «ομηρία» της Τουρκίας από τη Ρωσία, δε δείχνει τίποτε παραπάνω από 1. Την ανελαστική για τον σύγχρονο κόσμο δομή του ΝΑΤΟ 2. Το ρωσικό κάλεσμα προς τις ΗΠΑ για επαναδιαπραγμάτευση των συσχετισμών ισχύος στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ρωσία, βρίσκεται και στις 5 χώρες-κλειδιά της περιοχής. (Αίγυπτος, Συρία, Τουρκία, Ιράν και Σαουδική Αραβία).
Οι ΗΠΑ γνωρίζουν πως το follow the money είναι ανάμεσα στην περιοχή του Ινδικού και στην Κίτρινη Θάλασσα. Αυτή η τεράστια έκταση, (και σε αριθμούς πληθυσμού, πόρων, οικονομικής αξίας) θα κρίνει το αμερικανικό μέλλον. Οι ΗΠΑ στο δίλημμα «διατήρηση υπερέκτασης-συστολή και στρατηγική παρουσία», θα επιλέξουν το δεύτερο. Είναι η μόνη περίπτωση για να συνεχίσουν να είναι η συντηρητική δύναμη των διεθνών εξελίξεων και να δημιουργήσουν μια νέα στρατηγική, εξίσου καινοτόμα με αυτήν που κάποτε εφάρμοσε ο George Kennan για να ανασχέσει τη σοβιετική επιρροή.
Η Ρωσία, θα είναι για τις ΗΠΑ ένας «κατ’ ανάγκην» εταίρος, ο οποίος αντιλαμβάνεται πως η Κίνα οφείλει να ανασχεθεί. Οι αμερικανο-ρωσικές σχέσεις, θα βελτιωθούν αρκετά, δε θα ευθυγραμμιστούν όμως. Δε γίνεται δυνάμεις τέτοιου βεληνεκούς να ευθυγραμμιστούν καθώς βασική αρχή μιας διαπραγματευτικής ευθυγράμμισης, είναι πως οι διακυβευτές, δε γίνεται να θέλουν ακριβώς τα ίδια. Δυνάμεις σαν τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα, επιθυμούν ηγεμονία, επομένως ο ανταγωνισμός είναι δεδομένος. Τα όρια αυτού και οι προτεραιότητες μόνο, περνούν σε διακυμάνσεις.
Για κάποιους, αυτό είναι αδιανόητο όμως η ιστορία έχει αποδείξει πως το μόνο αδιανόητο, είναι να μην υπάρχει συμφέρον. Φόβος, δόξα και συμφέρον, συνεχίζουν να επηρεάζουν καθετί ανθρώπινο. Αλλαγή στην ανθρώπινη φύση, δεν μπορεί να υπάρξει εκτός αν η βιολογία το θελήσει. Μέχρι τότε, οι σκοποί παραμένουν πάντα ίδιοι και αλλάζουν μόνο τα μέσα. Ο Τrump, θα ακολουθήσει αυτά τα παραδείγματα καθώς η φάση της αμερικανικής ανασυγκρότησης, εντός και εκτός συνόρων, είναι αναπόφευκτη. Οι ΗΠΑ δεν παρακμάζουν, ούτε ζουν το τέλος της ηγεμονίας τους. Απλά ανασυγκροτούνται για τον πρώτο μεγάλο διεθνή ανταγωνισμό που λαμβάνει χώρα, ενόσω συνιστούν υπερδύναμη. Ο κόσμος και η θέση των ΗΠΑ σε αυτόν τον πολυπολικό κόσμο, δεν είχε λάβει χώρα ούτε στους δύο παγκόσμιους πολέμους, ούτε στον Ψυχρό Πόλεμο.
Αντί Επιλόγου:
Πίσω από τις αναλύσεις περί προσωπικών σχέσεων, υπάρχουν πάντα συμφέροντα που τις διαμορφώνουν.
Ο Richard Nixon, το 1970 είπε για το εθνικό συμφέρον των ΗΠΑ (κάτι που πρέπει να μάθουμε καλά και στην Ελλάδα): «Πρέπει τα συμφέροντά μας να διαμορφώνουν τις δεσμεύσεις μας και όχι το αντίστροφο».
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος Δρ. Διεθνών Σχέσεων, Συντονιστής της Ομάδας Ανατολικής Μεσογείου στο ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ.
Δημοσίευση σχολίου