Του Στέλιου Φενέκου*
1. Τρύπες στην Κυπριακή ΑΟΖ
Ας υποθέσουμε ότι η Τουρκία τελικά προβαίνει σε γεωτρήσεις εντός της Κυπριακής ΑΟΖ στα σημεία που αμφισβητεί και τα οποία θεωρεί ότι ανήκουν στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ του κατεχόμενου τμήματος (το οποίο έχει αναγνωρίσει ως ΤΔΒΚ από το 1983).
Το 2011 μάλιστα υπέγραψε συμφωνία με την «διοίκηση» του κατεχόμενου τμήματος (ΤΔΒΚ γι αυτήν), με την οποία οριοθετεί την μεταξύ τους υφαλοκρηπίδα, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα περιορισμένη επήρεια στην υφαλοκρηπίδα των κατεχομένων (ως νησί) έναντι της Τουρκίας, την οποία συμφωνία μάλιστα υπέβαλε το 2012 και στον ΟΗΕ.
Εάν λοιπόν πάει και αγκυροβολήσει το γεωτρύπανο σε σημεία της περιοχής αυτής, προετοιμαζόμενη για γεώτρηση, στην ουσία η μόνο δύναμη που μπορεί και νομιμοποιείται να αντιδράσει, είναι η Κυπριακή Δημοκρατία.
Με τι τρόπο και τι δυνάμεις όμως;
2. Τρύπες στην εθνική μας πολιτική και στρατηγική
Η Ελλάδα θα μπορούσε να συνδράμει την Κύπρο με στρατιωτικές δυνάμεις, μόνο εάν προσκαλείτο από την απειλούμενη (με ένοπλη επίθεση) Κυπριακή Δημοκρατία.
Εάν επιχειρούσε να αντιδράσει επικαλούμενη τη συμφωνία εγγυήσεων, εν τοις πράγμασι θα ακύρωνε την ρητορική της ότι η στρατιωτική παρέμβαση της Τουρκίας στην Κύπρο είναι παράνομη και δεν δικαιολογείται από τη Συνθήκη Εγγυήσεων του 1960, ως επίσης και τη Συνθήκη Ασφάλειας. Οι δυο Συνθήκες, σύμφωνα με το Άρθρο 181 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας κέκτηνται συνταγματικής ισχύς και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του Συντάγματος.
Η Συνθήκη Εγγυήσεων προβλέπει την υποχρέωση της Κυπριακής Δημοκρατίας να διασφαλίζει την διατήρηση της ανεξαρτησίας, της εδαφικής ακεραιότητας και της ασφάλειας της, την απαγόρευση ένωσης με οποιοδήποτε άλλο κράτος ή τον διαμελισμό του νησιού, την υποχρέωση της Ελλάδας, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου όπως αναγνωρίζουν και εγγυώνται την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η πλέον αμφισβητούμενη πρόνοια βρίσκεται στο Άρθρο IV. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό, σε περίπτωση παραβίασης της Συνθήκης, οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις αναλαμβάνουν την υποχρέωση διαβούλευσης μεταξύ τους, όσον αφορά στις παραστάσεις ή τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την αποκατάσταση τήρησης της Συνθήκης. Η δεύτερη παράγραφος του εν λόγω άρθρου αναφέρεται στις περιπτώσεις εκείνες, όπου κοινή ενέργεια δεν είναι δυνατή και δίνει μονομερές δικαίωμα σε έκαστη των εγγυητριών δυνάμεων να ενεργήσει (to take action) με μόνο σκοπό την επαναφορά της πρότερης κατάστασης.
Η εν λόγω πρόνοια του Άρθρου IV της Συνθήκης Εγγυήσεως δεν ερμηνεύεται νομικά ως παρέχουσα το δικαίωμα χρήσης στρατιωτικής βίας (όπως έπραξε η Τουρκία), αφού αυτό βρίσκεται αντίθετο με θεμελιώδες κανόνα του διεθνούς αναγκαστικού δικαίου που απαγορεύει ρητά την χρήση βίας, πλην δυο εξαιρέσεων που ορίζονται από τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ. Ο Χάρτης του ΟΗΕ προβλέπει δύο εξαιρέσεις στον κανόνα απαγόρευσης της χρήσης ένοπλης βίας: (1) Την μονομερή χρήση βίας από τα Κράτη ως άσκηση του «φυσικού» δικαιώματος ατομική και συλλογικής άμυνας (Άρθρο 51) και
(2) Την χρήση βίας μετά από εξουσιοδότηση του ΣΑ/ΟΗΕ (Κεφάλαιο VII, Άρθρο 42)
Το Άρθρο 51 διασφαλίζει το «φυσικό» δικαίωμα άμυνας εάν λάβει χώρα μια «ένοπλη επίθεση».
Οι προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος άμυνας σύμφωνα με τον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ (και άρα πρόσκλησης της Ελλάδος να παρέμβει) και με βάση την νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου που έχει αναπτυχθεί, είναι:
1. Ένοπλη επίθεση
2. Αναγκαιότητα της άμυνας, δηλαδή υπάρχει επιτακτική ανάγκη προσφυγής στην ένοπλη βία, ως μόνο μέσου για να προστατευθεί ένα κράτος.
3. Η αμεσότητα της άμυνας (εκείνη τη στιγμή, όχι σε ύστερο χρόνο).
4. Η αναλογικότητα της άμυνας
5. Η γνωστοποίησης στο ΣΑ/ΟΗΕ
Συνεπώς η Τουρκία εάν στείλει το γεωτρύπανο χωρίς στρατιωτική συνοδεία υποχρεώνει την Κυπριακή πλευρά να αντιδράσει μόνη της είτε επικαλούμενη το δικαίωμα συλλογικής άμυνας, προσκαλώντας τους συμμάχους της. Αλλά και πάλι δημιουργείται τεράστια αμφισβήτηση για την κλιμάκωση των στρατιωτικών ενεργειών, εάν η Τουρκική πλευρά δεν προσφύγει πρώτη σε αυτές, επικαλούμενη παρελκυστικά ότι δρα μετά από πρόσκληση του κατεχόμενου τμήματος (νόμιμη ΤΔΒΚ κατ αυτήν).
3. Οι τρύπες και η Τουρκία
Συνεπώς εκτιμάται ότι ο στόχος της στρατιωτικά θα είναι περιορισμένος και δεν θα προβεί πρώτη σε ξεκάθαρες υποστηρικτικές στρατιωτικές ενέργειες κατά τη γεώτρηση, αλλά θα παρακολουθεί διακριτικά και σε ετοιμότητα αντίδρασης.
Ο βασικός της στόχος είναι περιορίσει τις δυνατότητες άμεσης αντίδρασης από πλευράς Ελλάδος, Κύπρου και των συνεργατών και να επιβάλλει την έναρξη διαβουλεύσεων, διαπραγματεύσεων και ανταλλαγών, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι θα εξασκηθούν πιέσεις γι αυτό από πλευράς ΟΗΕ, ΗΠΑ (εφόσον τα βρουν με τους S-400) και Ηνωμένου Βασιλείου.
Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει πρώτα η Τουρκία να υποχωρήσει με κάποιο τρόπο στο ζήτημα των S-400 και στη ρητορική της προς τις ΗΠΑ, ως δείγμα καλής θέλησης προκειμένου να μην έχει αντίπαλό της το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ.
Η υποχώρηση θα μπορούσε να είναι είτε η εγκατάστασή τους εκτός Τουρκίας (Αζερμπαϊτζάν ή άλλη χώρα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης φίλια προσκείμενης προς την Τουρκία) είτε εν αποθέσει εντός της Τουρκίας ή ακόμη και στο κατεχόμενο τμήμα της Βόρειας Κύπρου. Αυτό φυσικά θα προκαλούσε την αντίδραση της Κύπρου, της Ελλάδος και του Ισραήλ, πλην όμως ως ακραίο σενάριο θα έθετε ένα σημαντικό δίλημμα στην Αμερικανική πλευρά, με πιθανότερη την άρνησή τους να το αποδεχθούν.
Ως πιθανότερη επιλογή συνεπώς εμφανίζεται η καθυστέρηση παραλαβής των S-400 με διάφορα τεχνικά προσχήματα, προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα εκ μέρους της Τουρκίας στην υποστήριξη των λοιπών συμφερόντων της, με προτεραιότητα:
Την ζώνη ασφαλείας στη Συρία με ευθύνη ελέγχου της από τις ΕΔ της Τουρκίας (περιορισμένα των ΗΠΑ, ενδεχομένως και της Ρωσίας).
Την έμμεση αναγνώριση των διεκδικήσεών της για μειωμένη επήρεια των νησιών στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ, την διεύρυνση των δικαιωμάτων της στις έρευνες και στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου.
Την άμεση ή έμμεση αναγνώριση κυριαρχίας και δικαιωμάτων στο κατεχόμενο τμήμα της Βόρειας Κύπρου. Σε επόμενο στάδιο η αναγνώριση αυτή θα μπει ως αρχική συνθήκη στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, όποτε αυτές ξεκινήσουν πάλι.
Αντιλαμβάνεται ότι μόνο μέσω του Κυπριακού θα έχει λόγο στα ενεργειακά ζητήματα της περιοχής της Κύπρου. Όταν βάλει πόδι εκεί, τότε θα διευρύνει τις ενέργειές της και στην περιοχή του Καστελόριζου. Μέχρι τότε θα κινείται στη γκρίζα ζώνη των διεκδικήσεων που έχει δημιουργήσει.
4. Καταλήγοντας
Έχουμε για μία ακόμη φορά καθυστερήσει στρουθοκαμηλίζοντας και δεν έχουμε επιδιώξει σύσταση μόνιμης δύναμης ενεργειακής ασφάλειας στην περιοχή με μικτές δυνάμεις είτε ευρωπαϊκές είτε με τις χώρες που συνεργαζόμαστε. Η περίπτωση εθνικής συνεννόησης για την στρατηγική μας και τον τρόπο δράσης/αντίδρασης, σε επίπεδο κοινοβουλίου είτε με την πρωτοβουλία του Προέδρου της Δημοκρατίας, δεν υφίσταται.
Η μόνη ελπίδα μας είναι τελικά να βρίσκονται κοντά στο να τα βρουν ή και να τα βρουν οι Τούρκοι με τις ΗΠΑ και να τους καθυστερήσουν - αποτρέψουν να κάνουν τις γεωτρήσεις. Όμως εκτιμάται ότι θα τους δώσουν κάποια ανταλλάγματα, τα οποία δεν μπορεί να είναι μόνο στην περιοχή της Συρίας, αλλά θα περιλαμβάνουν και τις διεκδικήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο.
Είτε το θέλουμε είτε όχι, ο ασκός του Αιόλου για την επανάκαμψη της Τουρκίας και για το Κυπριακό έχει ανοίξει.
* Ο Στέλιος Φενέκος είναι υποναύαρχος ε. α. και πρόεδρος της Κοινωνίας Αξιών
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου