του ΗΛΙΑ ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗ*
Είναι διάχυτη η ανησυχία αλλά και ο προβληματισμός στη διεθνή πολιτική σκηνή και αρθρογραφία για το τι συμβαίνει ή θα συμβεί στην Τουρκία, όπως και το ποια θα είναι η στάση της Ελλάδας, της Κύπρου, ή της Δύσης ευρύτερα, απέναντί της.
Θεωρώ πως όσοι σχεδιάζουν, θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα πέντε συμπτώματα που παρουσιάζει η Τουρκία και την επαναφέρουν, έναν αιώνα μετά, στα πρόθυρα της κατάστασης του «μεγάλου ασθενούς».
Σύμπτωμα 1ο: Οικονομία
Παρά την μέχρι πρόσφατα συνεχή και με υψηλούς ρυθμούς αύξηση του ΑΕΠ της, η ιδιόμορφη οικονομική πολιτική του Έρντογαν (γνωστή διεθνώς και ως “Erdoganomics”) οδήγησε σε σημαντικές στρεβλώσεις, αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος, υψηλό χρέος, αποχώρηση των επενδυτών, κατακόρυφη πτώση της λίρας, πολύ υψηλό πληθωρισμό και, προοδευτικά, πτώχευση εταιριών-πυλώνων της οικονομίας της, όπως η Turk Telecom, ενώ τίθεται και ζήτημα βιωσιμότητας του τραπεζικού συστήματος. Η Τουρκία, με δυο λόγια, βρίσκεται σε δεινή οικονομική κατάσταση και χρειάζεται μεγάλες ποσότητες ζεστού χρήματος. Και αυτό δεν θα το βρει εύκολα στη Ρωσία ή αλλού. Μόνο η Δύση θα μπορούσε να βοηθήσει, αλλά τούτο είναι δύσκολο λόγω του επόμενου συμπτώματος.
Σύμπτωμα 2ο: Απομάκρυνση από τη Δύση
Οι επιλογές εξωτερικής πολιτικής του Έρντογαν οδήγησαν στην αντιπαράθεσή του με τη Δύση. Αυτή ξεκίνησε με το Ισραήλ, του οποίου τις πολιτικές συνεχίζει να καταγγέλει. Ακολούθησε η διαμάχη με τους Ευρωπαίους, που τους εκβίασε με τους πρόσφυγες και κατά τις προεκλογικές περιόδους συχνά εξύβρισε. Παράλληλα, δεν διέκοψε ποτέ τις σχέσεις του με το Ιράν, αναμείχθηκε υπέρ των τζιχαντιστών στη Συρία, ο ίδιος και η οικογένειά του έπαιξαν περίεργο ρόλο στο Βόρειο Ιράκ και στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους, και, βέβαια, μεταξύ άλλων, οι στενές σχέσεις που ανέπτυξε με τη Ρωσία, οδήγησαν σε έντονη διαμάχη με τις ΗΠΑ. Το αντιδυτικό και, κυρίως, το αντιαμερικανικό αίσθημα που καλλιέργησε βρίσκεται σε έξαρση στην Τουρκία και θα είναι δύσκολο, αν απαιτήσουν οι συνθήκες, αυτό να χαλιναγωγηθεί. Όμως το σημαντικότερο είναι πως δύσκολα θα πάρει πολιτική, οικονομική ή στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση αν δεν κάνει στροφή 180 μοιρών.
Σύμπτωμα 3ο: Ήττα στη Συρία
Ο Έρντογαν δεν πέτυχε να ανατρέψει τον Άσαντ. Αντίθετα βρέθηκε με Ρώσους, Αμερικανούς, Ιρανούς, τζιχαντιστές και, κυρίως, με οργανωμένους πλέον και εμπειροπόλεμους Κούρδους της Συρίας, ακριβώς στα νότια σύνορά του. Μετά την επικείμενη και σε βάρος της διευθέτηση στην περιοχή του Ίντλιμπ, η Τουρκία θα πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα όχι τόσο των προσφύγων, αλλά των ακραίων Ισλαμιστών μαχητών, που μέχρι πρότινος εξυπηρέτησαν τα σχέδιά της. Θα βρεθεί προ του διλήμματος να συγκρουσθεί για να παραμείνει στο Αφρίν ή να αποχωρήσει. Και το πιο πιθανό, δεν θα έχει τη δυνατότητα να σταματήσει την περαιτέρω αυτονόμηση και οργάνωση των Κούρδων της Συρίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το εσωτερικό της.
Σύμπτωμα 4ο: Όξυνση εσωτερικών αντιθέσεων
Η Τουρκία είναι κοινωνικά διαιρεμένη. Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε το ΑΕΠ, αλλά αυξήθηκε και η ανισότητα κατανομής του εισοδήματος. Επιπλέον, όπως φάνηκε και στις πρόσφατε εκλογές, η τουρκική κοινωνία είναι και πολιτικά διαιρεμένη, στα τέσσερα: τους ισλαμιστές του Έρντογαν (μαζί με άλλους ακραίους που τον στήριξαν), τους Κεμαλιστές, τους Ευρωπαϊστές, και τους Κούρδους. Και ναι μεν οι πρώτοι μπορεί να υπερτερούν, το ζήτημα είναι αν αυτές οι ευρείες ομάδες μπορούν να συνεχίσουν να συνυπάρχουν και να μην συγκρουσθούν.
Σύμπτωμα 5ο: Αυταρχισμός και ισλαμισμός
Ο ισλαμισμός στην χώρα έχει ενισχυθεί στην Τουρκία και, προοδευτικά, στα κατεχόμενα της Κύπρου και σε όποια άλλη χώρα υπάρχει τουρκικό στοιχείο. Το ίδιο όμως και ο αυταρχισμός και η υπερσυγκέντρωση εξουσιών στο πρόσωπο του Έρντογαν. Τούτο δημιουργεί ένα κενό εξουσίας μετά και πέρα από αυτόν. Υπάρχουν άνθρωποι γύρω του, αλλά δεν υπάρχει καμία προσωπικότητα που να διαφαίνεται πως μπορεί να πάρει τη θέση του. Και το ερώτημα είναι: τι θα γίνει στην μετά Έρντογαν εποχή, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα έρθει; Ποιος, πρόσωπο ή θεσμός (όπως παλαιότερα ο στρατός) θα πετύχει να διαχειριστεί ταυτόχρονα το ισλαμικό στοιχείο και την υπερσυγκεντρωμένη εξουσία; Και με ποια ιδεολογία ή φιλοσοφία, αφού η προσωπολατρεία έχει εξαλείψει κάθε άλλη ανταγωνιστική δομή, θα μπορέσει να διαχειριστεί όλα αυτά τα προβλήματα και τις αλλαγές που έχει προκαλέσει ο Σουλτάνος Έρντογαν;
Με βάση τα παραπάνω δύο είναι τα τελικά κρίσιμα ερωτήματα. Το πρώτο είναι αν ο Έρντογαν μπορεί να αλλάξει ώστε να αντιμετωπίσει κάποια από αυτά τα συμπτώματα. Κατά την εκτίμησή μου είναι πολύ μεγάλος, αισθάνεται πολύ ισχυρός ο ίδιος προσωπικά, και πολύ αλαζόνας πλέον για να αλλάξει. Το δεύτερο, τελικό, και σημαντικότερο ερώτημα είναι αν και πότε αυτά τα συμπτώματα θα βρεθούν σε συνέργεια. Σε αυτό είναι προφανές ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για να μπορέσει να απαντήσει κανείς. Ωστόσο είναι βέβαιο πως αν εκδηλωθούν ταυτοχρόνως, τότε θα οδηγήσουν την Τουρκία στην επόμενη γενικευμένη φάση της ασθένειας των κρατών που δεν είναι άλλη από την όξυνση των εσωτερικών συγκρούσεων και την ενίσχυση των φυγόκεντρων δυνάμεων εντός της.
* Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Κοσμήτορας της Σχολής ΚΑΕΤ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, πρώην Πρύτανης, και κάτοχος της Επώνυμης Έδρας ΓΕΕΘΑ στις Στρατηγικές Σπουδές ‘Θουκυδίδης’.
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου