Αν υπάρχει κάποια περιοχή που καταδεικνύει καλύτερα την πολυπλοκότητα των τουρκο-ρωσικών σχέσεων, αυτή είναι η Μαύρη Θάλασσα. Από την εποχή της Οθωμανικής και της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, υπήρξε πεδίο στρατηγικών αντιπαλοτήτων μεταξύ των δύο περιφερειακών δυνάμεων. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, Τουρκία και Ρωσία έχουν διατηρήσει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ ανταγωνισμού και συνεργασίας.
Ακόμα και σήμερα, η Άγκυρα βαδίζει σε μια λεπτή γραμμή. Η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιδιώκει αγαστές σχέσεις με τη Μόσχα, ενώ παράλληλα επιθυμεί να περιορίσει τις εδαφικές της φιλοδοξίες και να αποτρέψει τη μετατροπή της Μαύρης Θάλασσας σε «ρωσική λίμνη».
Η Πράξη Εξισορρόπησης της Τουρκίας
Αυτή είναι η μέθοδος Ερντογάν με την οποία η Τουρκία επιδιώκει να “κρατήσει σε φιλική απόσταση” την παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων δυτικών δυνάμεων με την ελπίδα να κατευνάσει τη Ρωσία.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η Άγκυρα επικαλέστηκε τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936 για να κλείσει τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων σε πολεμικά πλοία «εμπόλεμων δυνάμεων», εμποδίζοντας ουσιαστικά την πρόσβαση σε ρωσικά και ουκρανικά πλοία, καθώς και στις δυνάμεις του ΝΑΤΟ.
Αρνήθηκε επίσης να συμμετάσχει στις κυρώσεις που επιβλήθηκαν κατά της Μόσχας από το δυτικό μπλοκ. Ταυτόχρονα, ωστόσο, έχει προμηθεύσει όπλα στην Ουκρανία: μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2, καθώς και πολυβόλα, πυραύλους με καθοδήγηση λέιζερ, συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου, τεθωρακισμένα οχήματα και προστατευτικό εξοπλισμό, εκτός από δύο κορβέτες που κατασκεύασε για το ουκρανικό ναυτικό – αν και αυτές παραμένουν σταθμευμένες στην Τουρκία λόγω του κλεισίματος των Στενών του Βοσπόρου σε πολεμικά πλοία.
Προσπάθειες διαμεσολάβησης
Η Άγκυρα έχει ενεργήσει ως ενδιάμεσος μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, πολλαπλασιάζοντας τις προσπάθειες διαμεσολάβησης, όπως για τη συμφωνία για τα σιτηρά που ίσχυε μεταξύ Ιουλίου 2022 και 2023, αυτή που συνήφθη στην Κωνσταντινούπολη στις 2 Ιουνίου, η οποία επέτρεψε την ανταλλαγή κρατουμένων μεταξύ των δύο χωρών.
Η Τουρκία έχει επίσης ενισχύσει τους δεσμούς της με συμμάχους του ΝΑΤΟ κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας, όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία. Τον Ιανουάριο του 2024, οι τρεις χώρες υπέγραψαν τριμερή συμφωνία με στόχο την καταπολέμηση των πλωτών ναρκών που απειλούν τη ναυσιπλοΐα στη Μαύρη Θάλασσα.
Αυτά τα μέτρα είχαν ως στόχο να επιτρέψουν στην Ουκρανία να συνεχίσει να εξάγει σιτηρά μετά τη μη ανανέωση της συμφωνίας για τα σιτηρά από τη Ρωσία το 2023.
Η Τουρκία συμμετέχει επίσης στην ομάδα κρούσης του ΝΑΤΟ στη Βουλγαρία και έχει στείλει τέσσερα μαχητικά F-16 στη Ρουμανία στο πλαίσιο κοινών περιπολιών του ΝΑΤΟ κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας.
Τουρκική ενεργειακή εξάρτηση
Ωστόσο, ένα ζήτημα βρίσκεται στην καρδιά της τουρκορωσικής δυναμικής σε αυτόν τον χώρο: η ενέργεια. Παρόλο που εισάγει επίσης φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Ιράν, η Τουρκία εξακολουθεί να εξαρτάται κατά 45% από τη Ρωσία για τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο.
Συνδέεται με δύο αγωγούς φυσικού αερίου που διασχίζουν τη Μαύρη Θάλασσα: τον Blue Stream, που εγκαινιάστηκε το 2005, και τον TurkStream, που λειτουργεί από το 2020.
Ενώ ο Blue Stream εξυπηρετεί μόνο την Τουρκία, με 16 δισεκατομμύρια m3 ετησίως , ο TurkStream μεταφέρει φυσικό αέριο στην τουρκική εγχώρια αγορά καθώς και στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Σερβία.
Με συνολική χωρητικότητα 31,5 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως , ο TurkStream παρέχει 15,75 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Τουρκία και ισοδύναμο όγκο στην Ευρώπη.
Κόμβος φυσικού αερίου μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας
Ωστόσο, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση μείωσε δραστικά τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου: η εξάρτησή της μειώθηκε από 45% το 2021 σε 19% το 2024.
Από την επιβολή κυρώσεων που αποφασίστηκε από τις Βρυξέλλες το 2022, ο TurkStream είναι επομένως ο τελευταίος ενεργός αγωγός φυσικού αερίου που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στις ευρωπαϊκές χώρες, ακόμη και αν η Γηραιά Ήπειρος συνεχίσει να το εισάγει σε υγροποιημένη μορφή.
Σε αυτό το πλαίσιο, και παρά τη δηλωμένη φιλοδοξία της ΕΕ να απαλλαγεί από το ρωσικό φυσικό αέριο έως το 2028, η Τουρκία επιδίωξε να τοποθετηθεί ως κόμβος φυσικού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης.
Ένα μήνα μετά το σαμποτάζ των αγωγών φυσικού αερίου Nord Stream τον Σεπτέμβριο του 2022, κατά τη διάρκεια συνάντησης στην Αστάνα του Καζακστάν, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πρότεινε στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την αύξηση της χωρητικότητας του TurkStream και τη δημιουργία ενός κόμβου φυσικού αερίου στην Τουρκία.
Το έργο τελικά εγκαταλείφθηκε
«Θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε τους χαμένους όγκους των αγωγών Nord Stream από τη Βαλτική Θάλασσα στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και να την καταστήσουμε την κύρια οδό για την προμήθεια φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας, δημιουργώντας τον μεγαλύτερο κόμβο φυσικού αερίου για την Ευρώπη στην Τουρκία», φέρεται να δήλωσε.
«Αυτό που είχε κατά νου η Ρωσία, ωστόσο, ήταν πολύ διαφορετικό από αυτό που ήθελε η Τουρκία», λέει η Τατιάνα Μίτροβα, ερευνήτρια στο Κέντρο Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη.
« Η Gazprom ήθελε να δημιουργήσει μια πλατφόρμα πωλήσεων στην Τουρκία την οποία θα έλεγχε η ίδια, ενώ η Άγκυρα ήθελε κυρίως να ξεπλένει ρωσικό φυσικό αέριο και να το μεταπωλεί στην Ευρώπη χωρίς την εποπτεία της Gazprom», εξηγεί. Στις 2 Ιουνίου, το Bloomberg αποκάλυψε ότι η Gazprom είχε εγκαταλείψει οριστικά το έργο.
Ωστόσο, σύμφωνα με ενημερωτικό σημείωμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από τον Ιανουάριο του 2025, η Τουρκία εξήγαγε 7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα «τουρκικού μείγματος», ενός μείγματος ρωσικού φυσικού αερίου, φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν και υγροποιημένου φυσικού αερίου, στην Ουγγαρία και τη Σερβία μέσω της βουλγαρικής επέκτασης του TurkStream, εγείροντας ανησυχίες από τις Βρυξέλλες σχετικά με την ανεπίσημη επανεξαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη.
Παράκαμψη των κυρώσεων για το πετρέλαιο
«Η Τουρκία είναι χώρα διέλευσης, αλλά όχι κόμβος», λέει η Anne-Sophie Corbeau, μια άλλη ερευνήτρια στο Κέντρο για την Παγκόσμια Ενεργειακή Πολιτική. «Και στην πραγματικότητα, οι τουρκικές εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου έχουν αλλάξει ελάχιστα από το 2022», συνεχίζει.
Στην πραγματικότητα, αυτές οι εισαγωγές αντιπροσώπευαν 21,57 δισεκατομμύρια m3 το 2022, 21,34 δισεκατομμύρια m3 το 2023 και 21,5 δισεκατομμύρια m3 το επόμενο έτος.
Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, χρησιμεύει ως πλατφόρμα για την παραβίαση των κυρώσεων για το ρωσικό πετρέλαιο. Ενώ οι χώρες της G7 επέβαλαν αποκλεισμό στο ρωσικό πετρέλαιο τον Μάιο του 2022, η εθνική πετρελαϊκή εταιρεία της Τουρκίας Tüpras σχεδόν διπλασίασε τις εισαγωγές ρωσικού αργού πετρελαίου μεταξύ 2021 και 2022, φτάνοντας τα 170.000 βαρέλια την ημέρα.
Το 2024, αυτές οι εισαγωγές ανήλθαν σε 225.000 βαρέλια την ημέρα, σε σύγκριση με 178.000 βαρέλια την ημέρα το 2023. Η Τουρκία έχει επίσης γίνει ο τρίτος μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού πετρελαίου στον κόσμο, μετά την Κίνα και την Ινδία.
Πετρέλαιο που διυλίζεται στην Τουρκία και στη εξάγεται στην Ευρώπη
Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος του αργού πετρελαίου που εισάγει από τη Ρωσία διυλίζεται στα διυλιστήρια Tüpras ή στην τουρκοαζερική εταιρεία Star στη Σμύρνη, πριν επανεξαχθεί στις χώρες της G7 από τα λιμάνια της Αλιάγα, στην περιοχή του Αιγαίου, ή του Τσεϊχάν, που βρίσκονται στα νότια της χώρας. Αυτό το σχέδιο επιτρέπει στη Ρωσία να συνεχίσει να πουλάει τα πετρελαϊκά της προϊόντα στην Ευρώπη, αποκρύπτοντας την προέλευσή τους.
Αντί να εξάγεται απευθείας από λιμάνια της Βαλτικής και της Αρκτικής , όπως συνέβαινε πριν από το 2022, το ρωσικό αργό πετρέλαιο διέρχεται από τη Μαύρη Θάλασσα και τα Στενά του Βοσπόρου, προτού διυλιστεί στην Τουρκία και εξαχθεί μέσω της Μεσογείου.
Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ εκτίμησε ότι οι παραβιάσεις των κυρώσεων μέσω των τουρκικών συναλλαγών πετρελαίου ανήλθαν σε περισσότερα από 800 εκατομμύρια δολάρια έως το 2024.
«Συναλλακτική και ρεαλιστική» σχέση
Ωστόσο , μετά την επιβολή νέων κυρώσεων από την Ουάσινγκτον κατά ενεργειακών εταιρειών και δεξαμενόπλοιων που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο τον περασμένο Ιανουάριο, η Tüpras σταμάτησε για λίγο τις εισαγωγές ρωσικού αργού πετρελαίου. Οι εισαγωγές επανέλαβαν τον Απρίλιο.
Σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA), οι ροές ρωσικού αργού πετρελαίου προς την Τουρκία αυξήθηκαν σε περισσότερους από ένα εκατομμύριο τόνους τον Φεβρουάριο του 2025, σε περισσότερους από 860.000 τόνους και σχεδόν 992.000 τόνους τον Μάρτιο και τον Απρίλιο αντίστοιχα, πριν αυξηθούν σε 1.300.000 τόνους τον Μάιο.
Όπως συνοψίζει η ερευνήτρια Τατιάνα Μίτροβα: «Οι ενεργειακές ροές μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας αντικατοπτρίζουν τη γεωπολιτική τους δυναμική, η οποία είναι συναλλακτικής και ρεαλιστικής φύσης».
πηγή
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.
Δημοσίευση σχολίου