Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον είχε η συνέντευξη του Ιμπραήμ Καλίν, εξ απορρήτων συμβούλου του Ερντογάν και θεωρούμενου ως βασικού προσώπου που απηχεί με ακρίβεια τις θέσεις της τουρκικής προεδρίας. Ο Καλίν μίλησε στην τουρκική εφημερίδα Milliyet, παρουσιάζοντας τη συνάντηση των ηγετών των ΗΠΑ και της Τουρκίας ως δεδομένη, στο περιθώριο της επικείμενης συνόδου των G20 στη Ρώμη 30-31 Οκτωβρίου, όπου και θα τεθεί επί τάπητος το σύνολο των προβλημάτων που ταλανίζουν τις διμερείς σχέσεις.
Του ΖΑΧΑΡΙΑ Β. ΜΙΧΑ*
Από τη συνέντευξη, όπως ήταν φυσικό, δεν έλειψαν οι αναφορές στον τομέα των εξοπλισμών που περιλαμβάνουν τους ρωσικούς S-400, την αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35 και την αποστολή αιτήματος για την αγορά 40 καινούργιων μαχητικών αεροσκαφών F-16 block 70/72 και την αναβάθμιση 80 υφισταμένων στο οπλοστάσιο της τουρκικής Αεροπορίας μαχητικών του ιδίου τύπου στην ίδια διαμόρφωση.
Αυτό που κατέστη πέραν πάσης αμφιβολίας σαφές, είναι ότι η εξοπλιστική συνεργασία Τουρκίας-ΗΠΑ αποτελεί για την Άγκυρα ένα υποσύνολο στη μεγάλη εικόνα των σχέσεων των δυο χωρών. Παρότι καλό θα ήταν να κρατήσουμε μικρό καλάθι έως ότου η συνάντηση των δυο ηγετών επιβεβαιωθεί και από τον Λευκό Οίκο, ο Καλίν έκανε αναφορά στην ευρεία ατζέντα της συνάντησης, προφανώς όπως επιθυμεί η τουρκική πλευρά να διαμορφωθεί.
Όπως ανέφερε, στη συνάντηση θα συζητηθεί το σύνολο “των διμερών πολιτικών και οικονομικών δεσμών, καθώς επίσης οι περιφερειακές εξελίξεις σε Αφγανιστάν, Συρία (βλ. Κούρδοι), Ιράκ, Καύκασο, Λιβύη και την ανατολική Μεσόγειο“. Σε άλλο σημείο της συνέντευξης πρόσθεσε την “τρομοκρατική οργάνωση” του Γκιουλέν (FETÖ), που κατοικεί στις ΗΠΑ, τις κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί στο πλαίσιο του νόμου CAATSA και την αποβολή από το πρόγραμμα των μαχητικών πέμπτης γενιάς F-35.
Είναι εμφανές ότι η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της ως έναν παγκόσμιο κρατικό δρώντα. Να συνυπολογιστεί ότι σε ένα καθεστώς όπως το τουρκικό, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η συνέντευξη ενός τόσο υψηλόβαθμου αξιωματούχου δεν συνιστούσε “ελεύθερη συζήτηση” με έναν δημοσιογράφο, αλλά ένα κείμενο ελεγμένο σε κάθε του λεπτομέρεια, αφού σκοπός ήταν η αποστολή μηνύματος στην αμερικανική πλευρά.
Κατά συνέπεια, ένα πρώτο βασικό συμπέρασμα είναι ότι η απομόνωση των τουρκικών εξοπλισμών από το ευρύτερο πλαίσιο αποτελεί κεφαλαιώδες σφάλμα. Χαρακτηριστική ήταν και η αναφορά του Καλίν στο θέμα των S-400 που αποτέλεσε τη θρυαλίδα διάρρηξης των εξοπλιστικών δεσμών με τις ΗΠΑ, όπου ερωτώμενος αναφορικά με τις συζητήσεις με τη Ρωσία για την προμήθεια επιπλέον S-400, έστειλε μήνυμα…
Οι συζητήσεις συνεχίζονται και είναι ουσιαστικές, “όμως εξακολουθούμε να εξετάζουμε σοβαρά άλλες εναλλακτικές λύσεις“. Η Άγκυρα διαμηνύει στην Ουάσιγκτον, ότι με τα κατάλληλα ανταλλάγματα συζητά και το θέμα των S-400. Σε αυτή τη φάση δεν μπορεί ούτε να υπαινιχθεί το ενδεχόμενο απομάκρυνσης και των S-400 που έχουν αγοραστεί ήδη, καθώς η επίσημη θέση είναι ότι το θέμα έχει κλείσει.
Ωστόσο, το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο. Εφόσον είναι το θέμα που οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων αλλάζοντας τα πάντα στις διμερείς σχέσεις, η επαναφορά προϋποθέτει την εγκατάλειψη των S-400. Η Τουρκία επιχειρεί να διαπραγματευθεί μια ενδιάμεση λύση που θα σώσει τα προσχήματα τόσο στις σχέσεις της με τη Ρωσία, όσο και για να μη φανεί ότι το καθεστώς Ερντογάν υποχωρεί. Η λύση που προτείνει είναι η διατήρηση της αποθήκευσης και η μη επιχειρησιακή τους ενεργοποίηση.
Αυτό όμως θα σήμαινε παραμονή των συστημάτων σε τουρκική κατοχή, άρα θα άφηνε ανοιχτό το θέμα της εν ευθέτω χρόνω και υπό άλλες συνθήκες ενεργοποίησης. Η Τουρκία θα επιχειρήσει να βρει το αντάλλαγμα στο οποίο δεν θα μπορεί να αντισταθούν οι ΗΠΑ για να πετύχει τον σκοπό της.
Το πρόβλημα στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι όμως ότι η Τουρκία έχει καταφέρει να μαζέψει πολλούς και ιδιαίτερα ισχυρούς εχθρούς στο Κογκρέσο. Γι’ αυτό ο Ερντογάν δεν κρύβει την προτίμησή του να συνδιαλέγεται με χώρες που δεν ακολουθούν το δυτικό πρότυπο δημοκρατίας, όπου τις αποφάσεις τις λαμβάνει ένας…
“Διάλογος και διαπραγμάτευση”
Η Τουρκία, όπως προκύπτει και από τη συνέντευξη Καλίν, θεωρεί τη –δεδομένη γι’ αυτήν– συνάντηση της Ρώμης ως “ενδιαφέρουσα ευκαιρία”, όπου ο πρόεδρος Ερντογάν “θα προσέλθει καλά προετοιμασμένος” με στόχο τη διευθέτηση των διαφωνιών “μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων”.
Πρόκειται για πάγια τουρκική φρασεολογία η οποία συγκαλύπτει τον παραλογισμό των απαιτήσεων που προβάλει σε όλα τα μέτωπα. Έμφαση δίδεται παγίως όμως στην επίτευξη απόλυτης κυριαρχίας στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ως αποτέλεσμα, επιχειρεί να πλήξει ευθέως ευθέως τα ελληνικά -ελλαδικά και κυπριακά- συμφέροντα.
Οπότε το ζητούμενο είναι εάν οι ΗΠΑ θα επιμείνουν σε κάποιες βασικές θέσεις αρχής, όπως η άρνηση κάθε εναλλακτικής πέραν της απαλλαγής από τους S-400, συμπεριλαμβανομένης και της κυριότητας, όχι απλά της απομάκρυνσης από το τουρκικό έδαφος.
Οι σημερινές ισορροπίες στην Ουάσιγκτον καθιστούν δύσκολη την παράκαμψη αυτής της θέσης αρχής, όπως πιθανότατα θα ήταν έτοιμο να αποδεχθεί το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μαζί με τους αξιωματούχους που εξακολουθούν της Τουρκία “αναντικατάστατη” στην αμερικανική γεωστρατηγική.
Ο ρόλος των F-16 στην τουρκική στρατηγική
Έχοντας εξετάσει το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας όπως έχει διαμορφωθεί, το τουρκικό αίτημα για τα μαχητικά F-16 αποκτά τόσο στρατηγικό όσο και τακτικό περιεχόμενο. Στο στρατηγικό για την Τουρκία επίπεδο, διακυβεύεται η αμυντική επάρκεια της χώρας στον αεροπορικό τομέα, υποκρύπτει ταυτόχρονα ένα κίνητρο και μια εμμέσως εκβιαστική απειλή οικονομικού περιεχομένου. Στο τακτικό, η κατάσταση δημιουργεί σειρά επιχειρημάτων που θα επιχειρηθεί να αξιοποιηθούν από την τουρκική διπλωματία.
Η Τουρκία μένει από αμερικανικές λύσεις εάν απορριφθεί και αυτό το μαχητικό που δεν έχει τον εμβληματικό χαρακτήρα και τις τεχνολογικές ιδιαιτερότητες του F-35. Οπότε οι ΗΠΑ θα πάψουν οριστικά να επωφελούνται από τη χρυσοφόρα εξοπλιστική τουρκική αγορά και η Άγκυρα αναγκαστικά θα αποτανθεί σε εναλλακτικούς προμηθευτές. Ο Καλίν στη συνέντευξη πρόσθεσε την -πολιτικά και συμμαχικά ορθή- Ευρώπη, όμως περιέλαβε και το “κόκκινο πανί” ως δυνητικός εξοπλιστικός προμηθευτής ΝΑΤΟϊκής χώρας, τη Ρωσία.
Εάν η προσπάθεια πετύχει, η Τουρκία θα έχει καταφέρει να σπάσει το αμερικανικό εξοπλιστικό εμπάργκο. Εναλλακτικά, θα έχει δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να φορτώνει βολικά στο εσωτερικό και το εξωτερικό το φταίξιμο στην Ουάσιγκτον. Ο Καλίν δήλωσε στην επίμαχη συνέντευξη, ότι δυο στρατηγικοί εταίροι θα πρέπει “να συζητήσουν για όλα τα ζητήματα στην ατζέντα τους, να προχωρήσουν σε όσα συμφωνούν και να επιχειρήσουν να επιλύσουν τις διαφωνίες μέσω διαλόγου”.
Σε αυτή την χαμηλών τόνων αναφορά ήρθε να προστεθεί όμως άλλο ένα επιχείρημα από τον τομέα των εξοπλισμών το οποίο θα χρησιμοποιήσει η Άγκυρα στις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον. Η Τουρκία επένδυσε 1,4 δισ. δολάρια στο πρόγραμμα του F-35 και αποβλήθηκε “παρανόμως και αδίκως”, οπότε επιδιώκει αυτό το ποσό να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση των F-16, με τη μορφή αποζημίωσης!
Άλλη μια φορά η Τουρκία προβάλλει μισές, αλλά βολικές “αλήθειες”, καθώς ξέχασε να αναφερθεί και να ποσοτικοποιήσει το κέρδος των τουρκικών αμυντικών βιομηχανιών από την ένταξή τους στην εφοδιαστική αλυσίδα των F-35. Αυτό το ζήτημα δύσκολα θα επιλυθεί διμερώς. Εάν οι ΗΠΑ δεν άρουν το εξοπλιστικό εμπάργκο, πιθανότερη κατάληξη θα είναι η διεθνής διαιτησία.
Η συνέντευξη Καλίν προσφέρεται για συμπεράσματα
Καταληκτικά, η Τουρκία μετατρέπει τα πάντα σε ένα ανατολίτικο παζάρι. Στο τραπέζι βρίσκονται όλες οι καταφανώς παράνομες διεκδικήσεις, όπως αυτές εναντίον Ελλάδας και Κύπρου, σε συνδυασμό με κίνητρα για τους ισχυρούς της συνομιλητές. Πάγιος στόχος παραμένει η αξιοποίηση της γεωστρατηγικής αξίας του τουρκικού χώρου ώστε να κατοχυρωθούν κέρδη.
Το αντίστοιχο πρότυπο στις σχέσεις με τις χώρες που η Τουρκία θεωρεί πολλαπλώς “υποδεέστερες”, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, είναι η δημόσια υποτιμητική αναφορά, σε συνδυασμό με τον στρατιωτικό καταναγκασμό. Στην όποια διαπραγμάτευση η Τουρκία θα προσέλθει μόνο από θέση ισχύος, ώστε να καταγράψει όσα προώθησε αρχικά με κάθε λογής εκβιασμό. Εξ ου και το ότι μόνη λύση αντιμετώπισης είναι η ενεργός άρνηση των στόχων της σε όλα τα επίπεδα, προεξάρχοντος του στρατιωτικού.
Η συνέντευξη του Ιμπραήμ Καλίν είναι χαρακτηριστική της υπεροψίας της Τουρκίας και της με κάθε τρόπο προώθησης της εικόνας ότι συνδιαλέγεται με όλους τους ισχυρούς ως ίσος προς ίσον. Στο θέμα των S-400 είναι καταφανώς στριμωγμένη.
Προσπαθεί όμως να ανατρέψει την κατάσταση γνωρίζοντας ότι οι ΗΠΑ αρνούνται να την ξεγράψουν. Οι εξελίξεις αναμένονται “συναρπαστικές”…
Κατά συνέπεια, ένα πρώτο βασικό συμπέρασμα είναι ότι η απομόνωση των τουρκικών εξοπλισμών από το ευρύτερο πλαίσιο αποτελεί κεφαλαιώδες σφάλμα. Χαρακτηριστική ήταν και η αναφορά του Καλίν στο θέμα των S-400 που αποτέλεσε τη θρυαλίδα διάρρηξης των εξοπλιστικών δεσμών με τις ΗΠΑ, όπου ερωτώμενος αναφορικά με τις συζητήσεις με τη Ρωσία για την προμήθεια επιπλέον S-400, έστειλε μήνυμα…
Οι συζητήσεις συνεχίζονται και είναι ουσιαστικές, “όμως εξακολουθούμε να εξετάζουμε σοβαρά άλλες εναλλακτικές λύσεις“. Η Άγκυρα διαμηνύει στην Ουάσιγκτον, ότι με τα κατάλληλα ανταλλάγματα συζητά και το θέμα των S-400. Σε αυτή τη φάση δεν μπορεί ούτε να υπαινιχθεί το ενδεχόμενο απομάκρυνσης και των S-400 που έχουν αγοραστεί ήδη, καθώς η επίσημη θέση είναι ότι το θέμα έχει κλείσει.
Ωστόσο, το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο. Εφόσον είναι το θέμα που οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων αλλάζοντας τα πάντα στις διμερείς σχέσεις, η επαναφορά προϋποθέτει την εγκατάλειψη των S-400. Η Τουρκία επιχειρεί να διαπραγματευθεί μια ενδιάμεση λύση που θα σώσει τα προσχήματα τόσο στις σχέσεις της με τη Ρωσία, όσο και για να μη φανεί ότι το καθεστώς Ερντογάν υποχωρεί. Η λύση που προτείνει είναι η διατήρηση της αποθήκευσης και η μη επιχειρησιακή τους ενεργοποίηση.
Αυτό όμως θα σήμαινε παραμονή των συστημάτων σε τουρκική κατοχή, άρα θα άφηνε ανοιχτό το θέμα της εν ευθέτω χρόνω και υπό άλλες συνθήκες ενεργοποίησης. Η Τουρκία θα επιχειρήσει να βρει το αντάλλαγμα στο οποίο δεν θα μπορεί να αντισταθούν οι ΗΠΑ για να πετύχει τον σκοπό της.
Το πρόβλημα στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι όμως ότι η Τουρκία έχει καταφέρει να μαζέψει πολλούς και ιδιαίτερα ισχυρούς εχθρούς στο Κογκρέσο. Γι’ αυτό ο Ερντογάν δεν κρύβει την προτίμησή του να συνδιαλέγεται με χώρες που δεν ακολουθούν το δυτικό πρότυπο δημοκρατίας, όπου τις αποφάσεις τις λαμβάνει ένας…
“Διάλογος και διαπραγμάτευση”
Η Τουρκία, όπως προκύπτει και από τη συνέντευξη Καλίν, θεωρεί τη –δεδομένη γι’ αυτήν– συνάντηση της Ρώμης ως “ενδιαφέρουσα ευκαιρία”, όπου ο πρόεδρος Ερντογάν “θα προσέλθει καλά προετοιμασμένος” με στόχο τη διευθέτηση των διαφωνιών “μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων”.
Πρόκειται για πάγια τουρκική φρασεολογία η οποία συγκαλύπτει τον παραλογισμό των απαιτήσεων που προβάλει σε όλα τα μέτωπα. Έμφαση δίδεται παγίως όμως στην επίτευξη απόλυτης κυριαρχίας στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ως αποτέλεσμα, επιχειρεί να πλήξει ευθέως ευθέως τα ελληνικά -ελλαδικά και κυπριακά- συμφέροντα.
Οπότε το ζητούμενο είναι εάν οι ΗΠΑ θα επιμείνουν σε κάποιες βασικές θέσεις αρχής, όπως η άρνηση κάθε εναλλακτικής πέραν της απαλλαγής από τους S-400, συμπεριλαμβανομένης και της κυριότητας, όχι απλά της απομάκρυνσης από το τουρκικό έδαφος.
Οι σημερινές ισορροπίες στην Ουάσιγκτον καθιστούν δύσκολη την παράκαμψη αυτής της θέσης αρχής, όπως πιθανότατα θα ήταν έτοιμο να αποδεχθεί το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μαζί με τους αξιωματούχους που εξακολουθούν της Τουρκία “αναντικατάστατη” στην αμερικανική γεωστρατηγική.
Ο ρόλος των F-16 στην τουρκική στρατηγική
Έχοντας εξετάσει το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας όπως έχει διαμορφωθεί, το τουρκικό αίτημα για τα μαχητικά F-16 αποκτά τόσο στρατηγικό όσο και τακτικό περιεχόμενο. Στο στρατηγικό για την Τουρκία επίπεδο, διακυβεύεται η αμυντική επάρκεια της χώρας στον αεροπορικό τομέα, υποκρύπτει ταυτόχρονα ένα κίνητρο και μια εμμέσως εκβιαστική απειλή οικονομικού περιεχομένου. Στο τακτικό, η κατάσταση δημιουργεί σειρά επιχειρημάτων που θα επιχειρηθεί να αξιοποιηθούν από την τουρκική διπλωματία.
Η Τουρκία μένει από αμερικανικές λύσεις εάν απορριφθεί και αυτό το μαχητικό που δεν έχει τον εμβληματικό χαρακτήρα και τις τεχνολογικές ιδιαιτερότητες του F-35. Οπότε οι ΗΠΑ θα πάψουν οριστικά να επωφελούνται από τη χρυσοφόρα εξοπλιστική τουρκική αγορά και η Άγκυρα αναγκαστικά θα αποτανθεί σε εναλλακτικούς προμηθευτές. Ο Καλίν στη συνέντευξη πρόσθεσε την -πολιτικά και συμμαχικά ορθή- Ευρώπη, όμως περιέλαβε και το “κόκκινο πανί” ως δυνητικός εξοπλιστικός προμηθευτής ΝΑΤΟϊκής χώρας, τη Ρωσία.
Εάν η προσπάθεια πετύχει, η Τουρκία θα έχει καταφέρει να σπάσει το αμερικανικό εξοπλιστικό εμπάργκο. Εναλλακτικά, θα έχει δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να φορτώνει βολικά στο εσωτερικό και το εξωτερικό το φταίξιμο στην Ουάσιγκτον. Ο Καλίν δήλωσε στην επίμαχη συνέντευξη, ότι δυο στρατηγικοί εταίροι θα πρέπει “να συζητήσουν για όλα τα ζητήματα στην ατζέντα τους, να προχωρήσουν σε όσα συμφωνούν και να επιχειρήσουν να επιλύσουν τις διαφωνίες μέσω διαλόγου”.
Σε αυτή την χαμηλών τόνων αναφορά ήρθε να προστεθεί όμως άλλο ένα επιχείρημα από τον τομέα των εξοπλισμών το οποίο θα χρησιμοποιήσει η Άγκυρα στις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον. Η Τουρκία επένδυσε 1,4 δισ. δολάρια στο πρόγραμμα του F-35 και αποβλήθηκε “παρανόμως και αδίκως”, οπότε επιδιώκει αυτό το ποσό να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση των F-16, με τη μορφή αποζημίωσης!
Άλλη μια φορά η Τουρκία προβάλλει μισές, αλλά βολικές “αλήθειες”, καθώς ξέχασε να αναφερθεί και να ποσοτικοποιήσει το κέρδος των τουρκικών αμυντικών βιομηχανιών από την ένταξή τους στην εφοδιαστική αλυσίδα των F-35. Αυτό το ζήτημα δύσκολα θα επιλυθεί διμερώς. Εάν οι ΗΠΑ δεν άρουν το εξοπλιστικό εμπάργκο, πιθανότερη κατάληξη θα είναι η διεθνής διαιτησία.
Η συνέντευξη Καλίν προσφέρεται για συμπεράσματα
Καταληκτικά, η Τουρκία μετατρέπει τα πάντα σε ένα ανατολίτικο παζάρι. Στο τραπέζι βρίσκονται όλες οι καταφανώς παράνομες διεκδικήσεις, όπως αυτές εναντίον Ελλάδας και Κύπρου, σε συνδυασμό με κίνητρα για τους ισχυρούς της συνομιλητές. Πάγιος στόχος παραμένει η αξιοποίηση της γεωστρατηγικής αξίας του τουρκικού χώρου ώστε να κατοχυρωθούν κέρδη.
Το αντίστοιχο πρότυπο στις σχέσεις με τις χώρες που η Τουρκία θεωρεί πολλαπλώς “υποδεέστερες”, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, είναι η δημόσια υποτιμητική αναφορά, σε συνδυασμό με τον στρατιωτικό καταναγκασμό. Στην όποια διαπραγμάτευση η Τουρκία θα προσέλθει μόνο από θέση ισχύος, ώστε να καταγράψει όσα προώθησε αρχικά με κάθε λογής εκβιασμό. Εξ ου και το ότι μόνη λύση αντιμετώπισης είναι η ενεργός άρνηση των στόχων της σε όλα τα επίπεδα, προεξάρχοντος του στρατιωτικού.
Η συνέντευξη του Ιμπραήμ Καλίν είναι χαρακτηριστική της υπεροψίας της Τουρκίας και της με κάθε τρόπο προώθησης της εικόνας ότι συνδιαλέγεται με όλους τους ισχυρούς ως ίσος προς ίσον. Στο θέμα των S-400 είναι καταφανώς στριμωγμένη.
Προσπαθεί όμως να ανατρέψει την κατάσταση γνωρίζοντας ότι οι ΗΠΑ αρνούνται να την ξεγράψουν. Οι εξελίξεις αναμένονται “συναρπαστικές”…
*Διευθυντής Μελετών στο Ινστιτούτο Αναλύσεων Ασφάλειας και Άμυνας – ΙΑΑΑ/ISDA
Δημοσίευση σχολίου