Τσιλιόπουλος Ευθύμιος
Τον περασμένο Φεβρουάριο το Πεντάγωνο παραδέχτηκε, επιτέλους, ότι το πρόγραμμα F-35 (συνολικού ύψους για τον κύκλο ζωής πάνω από 1,7 τρισ. $), δεν ανταποκρίνεται στις αποστολές που πρέπει να εκτελέσει, κυρίως λόγω μεγάλου κόστους. Τώρα η αμερικανική αεροπορία θέλει να σχεδιάσει ένα καινούργιο φθηνότερο αεροσκάφος για να αντικαταστήσει τον τεράστιο στόλο των F-16 που διαθέτει.
Αναφέρουμε το πρόγραμμα των F-35 σαν παράδειγμα για τα στραβά στην αμυντική βιομηχανία και στις διαδικασίες προμήθειας οπλικών συστημάτων. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η πτώση των σοβιετικού τύπου καθεστώτων επέφερε μια προσωρινή ύφεση στην κατασκευή νέων όπλων. Υπενθυμίζουμε ότι η πτώση της ΕΣΣΔ επήλθε σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική αιμορραγία που της προκάλεσε η κούρσα εξοπλισμών στην οποία την είχαν σπρώξει οι ΗΠΑ.
Κάποια στιγμή, οι ΗΠΑ, θέλοντας να αναλάβουν ξανά τα ηνία ενός πολυπολικού συστήματος, άρχισαν να σχεδιάζουν νέα όπλα, τα οποία θα τους έδιναν την πολυπόθητη στρατιωτική υπεροχή και πρωτοκαθεδρία. Έτσι γεννήθηκαν ένα σωρό σχέδια οπλικών συστημάτων για όλους τους κλάδους, τα οποία ενσωμάτωναν, ή προσπαθούσαν, την αιχμή της τεχνολογίας.
Οι κατασκευαστές υπόσχονται ότι τα προϊόντα τους προσφέρουν τα πλεονεκτήματα που θα καταστήσουν τις δυνάμεις των πελατών τους άτρωτες, ώστε να εξουδετερώσουν τον εχθρό με ελάχιστες δικές τους απώλειες. Γι’ αυτό, κοστολογούν πανάκριβα τις προσδοκίες τους και πωλούν τα προϊόντα τους σε υπέρογκες τιμές. Το παράδειγμα ακολουθήθηκε από ένα σωρό χώρες, που βλέποντας τις ΗΠΑ να φτιάχνουν νέα πιο προηγμένα οπλικά συστήματα θέλησαν και οι ίδιες να μπουν στη κούρσα των εξοπλισμών, σχεδιάζοντας όλο και πιο προηγμένα συστήματα τα οποία έβλεπαν και σαν εξαγώγιμα προϊόντα.
Υπέρμετρες φιλοδοξίες
Με την άνοδο του Πούτιν, μπήκε και η Ρωσία σε αυτόν τον φαύλο κύκλο. Για όσους δεν έχουν την δυνατότητα να παράγουν οι ίδιοι, οι κατασκευαστές είναι πρόθυμοι να παράσχουν τα δικά τους προϊόντα. Όλοι θέλουν να αποκτήσουν τα πλεονεκτήματα των νέων υπερόπλων, και πληρώνουν συχνά εξωφρενικό τίμημα, παρ’ όλο που σειρά συρράξεων έδειξε ξεκάθαρα ότι, όπλα παλιάς τεχνολογίας έκαναν την ίδια δουλειά με την ίδια επιτυχία όσο και τα πανάκριβα υπερόπλα.
Το ISIS δεν σημείωσε τις αρχικές νίκες του με τη χρήση πανάκριβων υπερόπλων, αλλά χρησιμοποιώντας μέσα που δεν ήταν καν στρατιωτικά, αλλά τροποποιήσεις πολιτικών οχημάτων και μέσων. Οι διάφορες ανταρτικές οργανώσεις κατάφεραν να αντρωθούν παρά τις υποκλοπές τηλεπικοινωνιών, τους δορυφόρους και τα πλήγματα με όπλα υψηλής ακριβείας. Ρωσία, ΗΠΑ και άλλοι δυτικοί σφυροκοπούσαν αγροτικά αυτοκίνητα που στοίχιζαν κάτω από 20.000 ευρώ με βλήματα που στοίχιζαν ένα εκατομμύριο το ένα!
Το ISIS δεν ηττήθηκε από υπερσύγχρονα όπλα, όπως οι πύραυλοι Tomahawk. Ηττήθηκε σε πολύ σκληρές μάχες ελαφρού πεζικού με τους Κούρδους με υποστήριξη από συμβατικά μέσα: άρματα μάχης του 1950 και 1960, μεσαίους και ελαφρείς όλμους, ελάχιστα πυροβόλα και μεγάλη αποφασιστικότητα. Παρόλα αυτά τα διδάγματα της ζωής έπεσαν σε “ώτα μή ακουόντων”. Οι σχεδιαστές συνέχισαν να πλασάρουν πανάκριβα οπλικά συστήματα και να φορτώνουν με “γκατζετάκια” απλά όπλα που καλούνται να επιτελέσουν βασικές λειτουργίες. Έτσι, οι τιμές διογκώνονταν όχι μόνο σε εξειδικευμένα οπλικά συστήματα, αλλά και σε απλά όπλα και οχήματα.
Δεν είναι μόνο το πρόγραμμα F-35
Ένα άρμα μάχης Μ-60 το 1962 στοίχιζε σε σημερινές τιμές γύρω στα 4 εκατ.$, ενώ το αντίστοιχο σήμερα Μ-1Α1 στοιχίζει αρκετά πάνω από 10 εκατ.$ χωρίς να προσφέρει κάτι πολύ παραπάνω. Το αντίστοιχο σοβιετικό Τ-62 στοίχιζε το 1962 1,2 εκατ.$ σε σημερινές τιμές. Σήμερα ένα γαλλικό Leclerc στοιχίζει πάνω από 10 εκατ. ευρώ, ενώ το τουρκικό Altay αναμένεται να κοστίσει αρκετά ακριβότερα. Το δε Armata που παράγει η Ρωσία κατέστη τόσο ακριβό που η παραγωγή σταμάτησε στα 14 άρματα!
Αλλά, ας πούμε ότι, τα άρματα μάχης έχουν τεράστιο κόστος σε υλικά και όχι τόσο σε συστήματα, αν κι αυτό πλέον δεν είναι αληθές, λόγω των συνθετικών θωρακίσεων που σε μεγάλο ποσοστό έχουν. Παρόλα αυτά, κατασκευαστές φορτώνουν τα άρματα με τεχνολογικά “μπιχλιμπίδια” (αισθητήρες, οπτικά βοηθήματα, αντίμετρα κατά πυραύλων, ραντάρ εδάφους, κ.α.). Αν ένα τέτοιο άρμα βληθεί από πυροβολικό, ακόμη και από όλμους πεζικού, όλα αυτά τα χρήσιμα τεχνολογικά “μπιχλιμπίδια” πιθανότατα θα διαλυθούν κατά την προέλαση, ενώ το ίδιο το άρμα δεν θα πάθει τίποτα. Τα έξτρα εκατομμύρια τα έδωσε ο αγοραστής για συστήματα που έχουν ελάχιστη διάρκεια ζωής στη μάχη.
Η άνοδος των τιμών σε συνθήκες ολιγοπωλίου δικαιολογείται εν μέρει σε πολύ εξειδικευμένα οπλικά συστήματα. Φτάσαμε, όμως, ελαφρώς τεθωρακισμένα οχήματα να στοιχίζουν πάνω από 8 εκατ.$! Λες και κάθε όχημα θα πρέπει να έχει ικανότητες διαστημόπλοιου για να μεταφέρει 10 στρατιώτες σε 1000 μέτρα απόσταση. Κι όλα αυτά τα χρήματα ξοδεύονται σε ένα περιβάλλον μάχης, όπου και ο τελευταίος αντίπαλος έχει άφθονα φτηνά αντιαρματικά.
Από πού και ως πού τροχοφόρα οχήματα (ούτε καν ερπυστριοφόρα) μεταφοράς προσωπικού, δηλαδή υπερτιμημένα “λεωφορεία”, στοιχίζουν τόσο πολύ; Αυτή η άνοδος τιμής επηρεάζει και άλλα προϊόντα. Πριν μερικά χρόνια οι ειδικές δυνάμεις των ΗΠΑ αγόρασαν λίγες εκατοντάδες οχήματα τύπου Buggy 4×4 για επιχειρήσεις σε αμμώδη περιβάλλοντα, υγρά και ξηρά. Το κόστος πριν δέκα χρόνια, χωρίς τον οπλισμό (πολυβόλα και βομβιδοβόλα) ήταν γύρω στα 250.000 $. Το πραγματικό κόστος κατασκευής ενός τέτοιου οχήματος (αθωράκιστο, κατασκευή σασί από συγκολλημένους ατσαλοσωλήνες και έναν απλό κινητήρα εσωτερικής καύσεως 1200 cc) δεν υπερβαίνει τα 20.000 ευρώ στις τότε τιμές.
Φύκια για μεταξωτές κορδέλες
Δεν χωράει αμφιβολία ότι, οι φορολογούμενοι πληρώνουν παντού για μεταξωτές κορδέλες και παίρνουν φύκια. Τι απαιτεί το επιχειρησιακό δόγμα των ενόπλων δυνάμεων μίας χώρας; Τι πραγματικά χρειάζονται; Οι περισσότεροι στρατοί σχεδιάζουν την επόμενη σύρραξη με βάση τα μαθήματα της προηγούμενης και απαιτούν συστήματα που σε εκείνες τις συνθήκες θα τους έδιναν την υπεροχή και ταχεία νίκη.
Έτσι, οι μεγάλες δυνάμεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σχεδίαζαν συστήματα με βάση τα διδάγματα εκείνου του πολέμου, ενώ οι επόμενες συρράξεις ήταν τελείως διαφορετικοί. Οι εχθροί διεξήγαγαν πολέμους που καθιστούσαν τα νέα οπλικά συστήματα σε μεγάλο βαθμό άχρηστα. Τα χιλιάδες άρματα των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ δεν απέδωσαν σε Βιετνάμ και Αφγανιστάν αντίστοιχα.
Τα επιτελεία πείθονται από τους σχεδιαστές νέων οπλικών συστημάτων. Οι σχεδιαστές, όμως, δεν λαμβάνουν υπόψη τις πραγματικές ανάγκες των στρατών επί του πεδίου. Το υπερβολικό κόστος σχεδιασμού και παραγωγής ωθεί τους κατασκευαστές σε εξαγορές και συγχωνεύσεις που προκαλούν καθεστώς μειωμένου ανταγωνισμού. Η προσπάθεια για αύξηση του μεριδίου της αγοράς οδηγεί σε αθέμιτες πρακτικές και πιεστικές συμπεριφορές για αύξηση των πωλήσεων, που επίσης αυξάνουν το κόστος. Ταυτόχρονα προσπαθούν να ενσωματώσουν την τελευταία τάση που αναφαίνεται παγκοσμίως. Αυτό οδηγεί σε καθυστερήσεις, οι οποίες με την σειρά τους ανεβάζουν το κόστος. Όσο μεγαλύτερη η καθυστέρηση, τόσο αυξάνεται το κόστος.
Πολλά φθηνά ή λίγα ακριβά;
Η χρήση νέων μη δοκιμασμένων τεχνολογιών προκαλεί προβλήματα ενσωμάτωσης με τα υπόλοιπα υποσυστήματα, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη καθυστέρηση και αυξάνοντας ξανά το κόστος. Ταυτόχρονα ενέχει τον κίνδυνο να μην αποδώσει ποτέ όπως πρέπει. Η αυξημένη πολυπλοκότητα των οπλικών συστημάτων σημαίνει επίσης αυξημένα κόστη συντήρησης και εκπαίδευσης. Όσο πολυπλοκότερο είναι ένα σύστημα, τόσο πιο χρονοβόρα είναι η συντήρηση και η επισκευή του, δημιουργώντας επιχειρησιακά κενά.
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το F-35. Το πρόγραμμα ξεκίνησε πριν 20 χρόνια και σημείωσε καθυστερήσεις έξι ετών. Ούτε σήμερα μπορεί να υπερβεί εμπόδια και να τεθεί σε πλήρη παραγωγή, παρά την κατασκευή πάνω από 500 αεροσκαφών. Το εν λόγω πρόγραμμα είχε όλα τα προβλήματα που περιγράψαμε: υπερβολικές φιλοδοξίες, συγκεχυμένη διατύπωση απαιτήσεων, προσπάθειες ενσωμάτωσης τεχνολογιών αιχμής, υπερβολική πολυπλοκότητα, υπερβολικές απαιτήσεις συντήρησης, υπερβολικό κόστος χρήσης, αναντιστοιχία με τις πραγματικές ανάγκες.
Τα ερωτηματικά για τα σύγχρονα οπλικά συστήματα δεν εξαντλούνται στο υπερβολικό κόστος, αν κι αυτός είναι καθοριστικός παράγοντας που επηρεάζει την απόκτηση και τη διαθεσιμότητά τους. Η αναντιστοιχία του τί χρειάζεται ένας στρατός και τί πείθεται να αγοράσει, παίζει σημαντικό ρόλο για το αν και πώς θα διεξάγει τις επιχειρήσεις. Η επανεξέταση των αναγκών σε όλα τα επιχειρησιακά επίπεδα θα επιφέρει περικοπή εξόδων, επαναπροσδιορίζοντας το μείγμα δυνάμεων και δυνατοτήτων που είναι αναγκαίο για την επίτευξη των στρατηγικών σκοπών.
Η επέκταση ζωής υπαρχόντων συστημάτων, όταν αυτά επιτελούν τον ρόλο τους με επιτυχία, είναι μια παράμετρος μείωσης του κόστους. Το ίδιο και η μετάπτωση οπλικών συστημάτων σε άλλους ρόλους. Αυτό πράττει π.χ. το Ισραήλ. Κρίσιμο ρόλο παίζει η σχέση όσον αφορά το επιχειρησιακό αποτέλεσμα πολλών φθηνών όπλων έναντι λίγων ακριβών. Αυτό το κριτήριο ήταν καθοριστικό στο παρελθόν, αλλά εγκαταλείφθηκε με την πάροδο του χρόνου λόγω της λαγνείας για την τεχνολογία.
Δημοσίευση σχολίου