Το 1915, παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην παρακμάζουσα οθωμανική αυτοκρατορία υπήρχαν δυο εκατομμύρια Αρμένιοι. Επτά χρόνια αργότερα, το 1922 είχαν απομείνει μόλις 400.00 ή και λιγότεροι.
Το υπόλοιπο 1.5 εκατομμύριο εξολοθρεύθηκε σε μία επιχείρηση που διαπρεπείς ιστορικοί έχουν προ πολλού αποκαλέσει «γενοκτονία».
Ο David Fromkin στην έγκυρη ιστορία του για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (A Peace to End All Peace) γράφει: «Βιασμοί και ξυλοδαρμοί ήταν κοινός τόπος. Και όσοι δεν σκοτώθηκαν επί τόπου, οδηγήθηκαν μέσα από βουνά και ερήμους χωρίς νερό, φαγητό και καταφύγιο. Εκατοντάδες χιλιάδες Αρμενίων εν τέλει υπέκυψαν ή σκοτώθηκαν».
Όμως για τους Τούρκους, ό, τι συνέβη το 1915 δεν ήταν παρά το άτακτο αποτέλεσμα ενός εντελώς ατάκτου πολέμου. Ακόμη και σήμερα, συνιστά «προσβολή στην τουρκικότητά» τους» ακόμη και να το θέτει κανείς θέμα για τι συνέβη στους Αρμενίους….
Απορρίπτουν τα συμπεράσματα των ιστορικών λέγοντας ότι δεν υπήρχε εκ προμελέτης σχέδιο για θανατώσεις, ότι δεν υπήρχε συστηματική προσπάθεια να καταστραφούν ζωές.
Εντός οθωμανικής αυτοκρατορίας, θρησκευτικές μειονότητες όπως οι Χριστιανοί Αρμένιοι, μπορούσαν να διατηρούν τις θρησκευτικές, κοινωνικές και νομικές τους δομές αν και συχνά υπέφεραν από επιπλέον φόρους και άλλα μέτρα.
Συγκεντρωμένοι κυρίως στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, οι Αρμένιοι, πολλοί από τους οποίους έμποροι και βιοτέχνες, τα κατάφερναν πολύ καλύτερα από κάθε άποψη από τους Τούρκους γείτονές τους, που ως επί το πλείστον ήταν χωρικοί ή κακοπληρωμένοι δημόσιοι υπάλληλοι και στρατιώτες.
To 1914, οι Νεότουρκοι που έχουν ήδη από το 1908 καταλάβει την εξουσία με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του μεγάλου ασθενούς, μπαίνουν στο πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών. Επιτίθενται στα ανατολικά ελπίζοντας να καταλάβουν το Μπακού σε μία επιχείρηση που στόχευε να καταστρέψει τις δυνάμεις των Ρώσων στον Καύκασο.
Η ήττα τους στη μάχη του Σαρίκαμις ήταν βροντώδης.
Οι Αρμένιοι της περιοχής κατηγορούνται ότι υπεστήριζαν τους Ρώσους και οι Νεότουρκοι ξεκίνησαν να τους περιγράφουν σαν Πέμπτη Φάλαγγα και απειλή για το κράτος. Και υπήρχαν όντως κάποιοι Αρμένιοι εθνικιστές που δρούσαν σαν αντάρτες και συνεργάζονταν με τους Ρώσους.
Η 24η Απριλίου
Η ημερομηνία – κλειδί για την έναρξη της σφαγής είναι η 24ης Απριλίου 1915. Εκατοντάδες Αρμένιοι διανοούμενοι συλλαμβάνονται και αργότερα θανατώνονται σε μία επιχείρηση που τελικά διήρκεσε έως το 1917. Σφαγές Αρμενίων βεβαίως υπήρξαν και το 1894, το 1895, το 1896, το 1909, καθώς και μία νέα έξαρση μεταξύ 1920 και 1923.
Οι Νεότουρκοι ψήφισαν αμέσως δέσμη μέτρων κατά των Αρμενίων. Δίνουν το δικαίωμα στον στρατό και την κυβέρνηση να εκτοπίζει οποιονδήποτε δημιουργούσε αίσθηση απειλής για την ασφάλεια.
Άλλος νόμος επέτρεπε τη δήμευση της εγκαταλελειμμένης περιουσίας των Αρμενίων οι οποίοι διατάχθηκαν να επιστρέψουν τα όπλα τους στις αρχές.
Μαζικοί τάφοι
Υπήρξαν εκτελέσεις και μαζικοί τάφοι. Και πορείες θανάτων με άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μέσα από τη συριακή έρημο προς στρατόπεδα συγκέντρωσης. Με πολλούς να πεθαίνουν στη διάρκεια της διαδρομής από πείνα και εξάντληση.
Το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και συγκεκριμένα το Κέντρο Ολοκαυτώματος και Γενοκτονίας του, έχει δημοσιοποιήσει στοιχεία βάσει των οποίων το 1914 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν 2.133.190 Αρμένιοι ενώ το 1922 είχαν απομείνει μόλις 387.800.
Η σιωπή που έγινε φρίκη
Δυτικοί διπλωμάτες κατέγραψαν με μεγάλη ακρίβεια τα γεγονότα προκαλώντας κατακραυγή κατά των Τούρκων στη Δύση, αν και η σύμμαχος των Τούρκων, η Γερμανία, παρέμεινε σιωπηλή εκείνα τα χρόνια. Αργότερα όμως ντοκουμέντα αναδύθηκαν από υψηλόβαθμους Γερμανούς διπλωμάτες και στρατιωτικούς αξιωματούχους που εξέφραζαν φρίκη για το τι συνέβαινε.
Υπάρχουν μερικοί ιστορικοί ωστόσο που αν και αναγνωρίζουν το εύρος των θανατώσεων, λένε πως ό,τι συνέβη δεν συνάδει «τεχνικά» με τον όρο «γενοκτονία», κυρίως επειδή νιώθουν ότι δεν αποδεικνύεται το εκ προμελέτης σχέδιο.
Το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και συγκεκριμένα το Κέντρο Ολοκαυτώματος και Γενοκτονίας του, έχει δημοσιοποιήσει στοιχεία βάσει των οποίων το 1914 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν 2.133.190 Αρμένιοι ενώ το 1922 είχαν απομείνει μόλις 387.800.
Ευτυχώς για τη μνήμη των θυμάτων και για την ιστορική δικαιοσύνη, το 1915 υπήρχαν εφημερίδες: Μόνο οι New York Times που κάλυψαν ευρύτατα το θέμα, δημοσίευσαν 145 άρθρα για μία και μόνη χρονιά (1915) με τίτλους όπως:
«Έκκληση στην Τουρκία να σταματήσει τις σφαγές».
Οι Times της εποχής περιγράφουν τις δράσεις κατά των Αρμενίων ως «συστηματικές», εγκεκριμένες από την εξουσία και οργανωμένες από την κυβέρνηση.
Δεν έκαναν καμία προσπάθεια να το αποκρύψουν
Και ευτυχώς επίσης υπήρξε αυτή η μεγάλη μορφή, ο Αμερικανός Πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, ο αείμνηστος Henry Morgenthau που μίλησε ανοιχτά και κατέκλυσε την Ουάσινγκτον με αναφορές. Στα απομνημονεύματά του αναφέρει: «Όταν οι τουρκικές αρχές έδιναν τις εντολές γι’ αυτές τις απελάσεις , έδιναν ουσιαστικά και ένταλμα εκτέλεσης σε μία ολόκληρη φυλή. Το καταλάβαινα καλά. Και στις συζητήσεις τους μαζί μου (Οι Τούρκοι) δεν έκαναν καμία προσπάθεια να το αποκρύψουν…
Και το 1919 θα γράψει: «Είμαι πεπεισμένος ότι ολόκληρη η ιστορία του ανθρωπίνου γένους δεν περιλαμβάνει τέτοιο φρικιαστικό επεισόδιο σαν αυτό. Οι μεγάλες σφαγές και οι διωγμοί του παρελθόντος δείχνουν σχεδόν ασήμαντες όταν συγκρίνονται με τα πάθη των Αρμενίων το 1915».
Επιμύθιο
Το πρωινό της Τρίτης 15 Μαρτίου του 1921, ο Ταλαάτ Πασάς, ο Τούρκος πολιτικός που μαζί με τους Ενβέρ και Τζεμάλ αποτελούσε την τριανδρία των Πασάδων, ή του τουρκικού κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος» των Νεότουρκων από το 1908 μέχρι το 1918, βγήκε από το σπίτι του στο Βερολίνο, στη Χάντεμπεργκστράσε 4.
Προσκύνημα στο Μουσείο Εθνικού Πολιτισμού της Αρμενίας, στην αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία της Μόσχας, το 2015. EPA/SERGEI ILNITSKY
Ενας 24χρονος Αρμένιος, ο Σογομόν Τεχλιριάν τον πλησίασε, τον κοίταξε στα μάτια και τον σκότωσε. Ο Ταλαάτ ήταν 47 ετών. Σύμφωνα με τον Πίτερ Μπαλακιάν, συγγραφέα του «Ο Τίγρης φλέγεται. Η Αρμενική Γενοκτονία και η ολιγωρία της Δύσης» (εκδ. Καστανιώτη, 2006), ο δολοφόνος «είχε παρακολουθήσει τις αδελφές του να βιάζονται, τον αδελφό του να αποκεφαλίζεται, τους γονείς του να δολοφονούνται κατά τη διάρκεια μιας πορείας θανάτου στο Ερζερούμ το 1915». Ο δε Ταλαάτ υπήρξε εμπνευστής της εξόντωσης ενός και πλέον εκατομμυρίου Αρμενίων.
Ο Αμερικανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Χένρι Μόργκενταου, ο οποίος είχε πολλές κατ’ ιδίαν συζητήσεις με τον Ταλαάτ, προσπαθώντας να τον πείσει να σταματήσει τις σφαγές των Αρμενίων, θα πει αργότερα ότι πίσω από το ευγενικό χαμόγελο κρυβόταν ένας αδίστακτος, κυνικός άνθρωπος, ο οποίος καυχιόταν πως «μέσα σε τρεις μήνες κατάφερε με τους Αρμένιους όσα δεν μπόρεσε ο Χαμίντ σε δεκαετίες».
Εντός οθωμανικής αυτοκρατορίας, θρησκευτικές μειονότητες όπως οι Χριστιανοί Αρμένιοι, μπορούσαν να διατηρούν τις θρησκευτικές, κοινωνικές και νομικές τους δομές αν και συχνά υπέφεραν από επιπλέον φόρους και άλλα μέτρα.
Συγκεντρωμένοι κυρίως στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, οι Αρμένιοι, πολλοί από τους οποίους έμποροι και βιοτέχνες, τα κατάφερναν πολύ καλύτερα από κάθε άποψη από τους Τούρκους γείτονές τους, που ως επί το πλείστον ήταν χωρικοί ή κακοπληρωμένοι δημόσιοι υπάλληλοι και στρατιώτες.
To 1914, οι Νεότουρκοι που έχουν ήδη από το 1908 καταλάβει την εξουσία με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του μεγάλου ασθενούς, μπαίνουν στο πόλεμο στο πλευρό των Γερμανών. Επιτίθενται στα ανατολικά ελπίζοντας να καταλάβουν το Μπακού σε μία επιχείρηση που στόχευε να καταστρέψει τις δυνάμεις των Ρώσων στον Καύκασο.
Η ήττα τους στη μάχη του Σαρίκαμις ήταν βροντώδης.
Οι Αρμένιοι της περιοχής κατηγορούνται ότι υπεστήριζαν τους Ρώσους και οι Νεότουρκοι ξεκίνησαν να τους περιγράφουν σαν Πέμπτη Φάλαγγα και απειλή για το κράτος. Και υπήρχαν όντως κάποιοι Αρμένιοι εθνικιστές που δρούσαν σαν αντάρτες και συνεργάζονταν με τους Ρώσους.
Η 24η Απριλίου
Η ημερομηνία – κλειδί για την έναρξη της σφαγής είναι η 24ης Απριλίου 1915. Εκατοντάδες Αρμένιοι διανοούμενοι συλλαμβάνονται και αργότερα θανατώνονται σε μία επιχείρηση που τελικά διήρκεσε έως το 1917. Σφαγές Αρμενίων βεβαίως υπήρξαν και το 1894, το 1895, το 1896, το 1909, καθώς και μία νέα έξαρση μεταξύ 1920 και 1923.
Οι Νεότουρκοι ψήφισαν αμέσως δέσμη μέτρων κατά των Αρμενίων. Δίνουν το δικαίωμα στον στρατό και την κυβέρνηση να εκτοπίζει οποιονδήποτε δημιουργούσε αίσθηση απειλής για την ασφάλεια.
Άλλος νόμος επέτρεπε τη δήμευση της εγκαταλελειμμένης περιουσίας των Αρμενίων οι οποίοι διατάχθηκαν να επιστρέψουν τα όπλα τους στις αρχές.
Μαζικοί τάφοι
Υπήρξαν εκτελέσεις και μαζικοί τάφοι. Και πορείες θανάτων με άνδρες, γυναίκες και παιδιά, μέσα από τη συριακή έρημο προς στρατόπεδα συγκέντρωσης. Με πολλούς να πεθαίνουν στη διάρκεια της διαδρομής από πείνα και εξάντληση.
Το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και συγκεκριμένα το Κέντρο Ολοκαυτώματος και Γενοκτονίας του, έχει δημοσιοποιήσει στοιχεία βάσει των οποίων το 1914 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν 2.133.190 Αρμένιοι ενώ το 1922 είχαν απομείνει μόλις 387.800.
Η σιωπή που έγινε φρίκη
Δυτικοί διπλωμάτες κατέγραψαν με μεγάλη ακρίβεια τα γεγονότα προκαλώντας κατακραυγή κατά των Τούρκων στη Δύση, αν και η σύμμαχος των Τούρκων, η Γερμανία, παρέμεινε σιωπηλή εκείνα τα χρόνια. Αργότερα όμως ντοκουμέντα αναδύθηκαν από υψηλόβαθμους Γερμανούς διπλωμάτες και στρατιωτικούς αξιωματούχους που εξέφραζαν φρίκη για το τι συνέβαινε.
Υπάρχουν μερικοί ιστορικοί ωστόσο που αν και αναγνωρίζουν το εύρος των θανατώσεων, λένε πως ό,τι συνέβη δεν συνάδει «τεχνικά» με τον όρο «γενοκτονία», κυρίως επειδή νιώθουν ότι δεν αποδεικνύεται το εκ προμελέτης σχέδιο.
Το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα και συγκεκριμένα το Κέντρο Ολοκαυτώματος και Γενοκτονίας του, έχει δημοσιοποιήσει στοιχεία βάσει των οποίων το 1914 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν 2.133.190 Αρμένιοι ενώ το 1922 είχαν απομείνει μόλις 387.800.
Ευτυχώς για τη μνήμη των θυμάτων και για την ιστορική δικαιοσύνη, το 1915 υπήρχαν εφημερίδες: Μόνο οι New York Times που κάλυψαν ευρύτατα το θέμα, δημοσίευσαν 145 άρθρα για μία και μόνη χρονιά (1915) με τίτλους όπως:
«Έκκληση στην Τουρκία να σταματήσει τις σφαγές».
Οι Times της εποχής περιγράφουν τις δράσεις κατά των Αρμενίων ως «συστηματικές», εγκεκριμένες από την εξουσία και οργανωμένες από την κυβέρνηση.
Δεν έκαναν καμία προσπάθεια να το αποκρύψουν
Και ευτυχώς επίσης υπήρξε αυτή η μεγάλη μορφή, ο Αμερικανός Πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη, ο αείμνηστος Henry Morgenthau που μίλησε ανοιχτά και κατέκλυσε την Ουάσινγκτον με αναφορές. Στα απομνημονεύματά του αναφέρει: «Όταν οι τουρκικές αρχές έδιναν τις εντολές γι’ αυτές τις απελάσεις , έδιναν ουσιαστικά και ένταλμα εκτέλεσης σε μία ολόκληρη φυλή. Το καταλάβαινα καλά. Και στις συζητήσεις τους μαζί μου (Οι Τούρκοι) δεν έκαναν καμία προσπάθεια να το αποκρύψουν…
Και το 1919 θα γράψει: «Είμαι πεπεισμένος ότι ολόκληρη η ιστορία του ανθρωπίνου γένους δεν περιλαμβάνει τέτοιο φρικιαστικό επεισόδιο σαν αυτό. Οι μεγάλες σφαγές και οι διωγμοί του παρελθόντος δείχνουν σχεδόν ασήμαντες όταν συγκρίνονται με τα πάθη των Αρμενίων το 1915».
Επιμύθιο
Το πρωινό της Τρίτης 15 Μαρτίου του 1921, ο Ταλαάτ Πασάς, ο Τούρκος πολιτικός που μαζί με τους Ενβέρ και Τζεμάλ αποτελούσε την τριανδρία των Πασάδων, ή του τουρκικού κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος» των Νεότουρκων από το 1908 μέχρι το 1918, βγήκε από το σπίτι του στο Βερολίνο, στη Χάντεμπεργκστράσε 4.
Προσκύνημα στο Μουσείο Εθνικού Πολιτισμού της Αρμενίας, στην αρμενική Ορθόδοξη Εκκλησία της Μόσχας, το 2015. EPA/SERGEI ILNITSKYΕνας 24χρονος Αρμένιος, ο Σογομόν Τεχλιριάν τον πλησίασε, τον κοίταξε στα μάτια και τον σκότωσε. Ο Ταλαάτ ήταν 47 ετών. Σύμφωνα με τον Πίτερ Μπαλακιάν, συγγραφέα του «Ο Τίγρης φλέγεται. Η Αρμενική Γενοκτονία και η ολιγωρία της Δύσης» (εκδ. Καστανιώτη, 2006), ο δολοφόνος «είχε παρακολουθήσει τις αδελφές του να βιάζονται, τον αδελφό του να αποκεφαλίζεται, τους γονείς του να δολοφονούνται κατά τη διάρκεια μιας πορείας θανάτου στο Ερζερούμ το 1915». Ο δε Ταλαάτ υπήρξε εμπνευστής της εξόντωσης ενός και πλέον εκατομμυρίου Αρμενίων.
Ο Αμερικανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Χένρι Μόργκενταου, ο οποίος είχε πολλές κατ’ ιδίαν συζητήσεις με τον Ταλαάτ, προσπαθώντας να τον πείσει να σταματήσει τις σφαγές των Αρμενίων, θα πει αργότερα ότι πίσω από το ευγενικό χαμόγελο κρυβόταν ένας αδίστακτος, κυνικός άνθρωπος, ο οποίος καυχιόταν πως «μέσα σε τρεις μήνες κατάφερε με τους Αρμένιους όσα δεν μπόρεσε ο Χαμίντ σε δεκαετίες».
Δημοσίευση σχολίου