Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ*
Τόσο η επίσκεψη του Μάικ Πομπέο την Κύπρο και στην Ελλάδα (Θεσσαλονίκη-Σούδα) όσο και τα τηλεφωνήματα του Ντόναλντ Τραμπ στον Έλληνα πρωθυπουργό, εύλογα ερμηνεύτηκαν ως αμερικανικές προεκλογικές παροχές στην Ελλάδα, την οποία οι Ελληνοαμερικανοί την έχουν ακόμη ως μια από τις παραμέτρους για την ψήφο τους.
Το αμερικανικό σύστημα εξωτερικής πολιτικής έχει πράγματι ως αφετηρία του το τι συμβαίνει εντός των ΗΠΑ, ειδικά στις μέρες μας όπου η εσωστρέφεια στις ΗΠΑ είναι αυξημένη. Παρόλα αυτά, στην Ουάσινγκτον το Putnam’s two-level game είναι ολοζώντανο.
Βάσει αυτού του μοντέλου ανάλυσης του Putnam, μια απόφαση εξωτερικής πολιτικής, συνυπολογίζεται τόσο με εσωτερικά κριτήρια όσο και με εξωτερικά. Εντός ενός κράτους ισχύουν άλλοι κανόνες από αυτούς που ισχύουν στη διεθνή πολιτική. Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ δεν αποφασίζουν μόνο με βάση τις εσωτερικές επιταγές, αλλά και τις εξωτερικές.
Η Τουρκία αποτελεί πρόβλημα για τις ΗΠΑ και για να είμαστε ρεαλιστές, αυτό δεν συνάδει με αφελείς υποθέσεις εργασίας βάσει των οποίων οι ΗΠΑ έχουν τα ελληνοτουρκικά ως άξονα για την πολιτική τους έναντι της Τουρκίας.
Η Τουρκία θα τιμωρηθεί από τις ΗΠΑ όμως αυτό θα γίνει επειδή η αμερικανοτουρκική ατζέντα έχει μετατραπεί σε έναν μακρύ κατάλογο στρατηγικών διαφωνιών. Ένας από αυτούς, αφορά το Οικουμενικό Πατριαρχείο και όσα αυτό επηρεάζει στην αμερικανική εργαλειοθήκη που υπάρχει για να αντιμετωπιστεί η Τουρκία. Ο Πομπέο μόνο συμβολικά δεν έκανε την επίσκεψη αυτή.
Τι λένε οι πληροφορίες των Αμερικανών;
Ο Ερντογάν έχει γίνει οπαδός αυτού που στη Δύση πλέον ονομάζεται ”Westlessness”. Ο αντιαμερικανισμός στην τουρκική κοινωνία είναι έντονος καθώς ο Τούρκος πρόεδρος έχει πείσει τα πλατιά λαϊκά στρώματα οτι οι ΗΠΑ συντόνισαν μαζί με τον Gullen το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016.
Ο Ερντογάν προχωρά στην ισλαμοποίηση της τουρκικής πολιτικής και κοινωνίας. Τον περασμένο Ιούλιο έκανε αυτό που οι ΝΥΤ ονόμασαν ”πολιτιστική γενοκτονία” μετατρέποντας την Αγία Σοφία σε τζαμί. Η Μονή της Χώρας, ήταν το επόμενο μεγαλειώδες κτίριο που τεμενοποιήθηκε το οποίο θύμιζε την μακραίωνη παρουσία του Ελληνισμού.
Για τους Αμερικανούς, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ίσως να είναι ο επόμενος θρησκευτικός θεσμός που ο Ερντογάν θα σφραγίσει. Μην ξεχνάμε οτι σε μια τέτοια εξέλιξη, η Ρωσία θα μπορούσε να προχωρήσει το δικό της σχέδιο για την Ορθοδοξία καθώς είναι γνωστός ο ”πόλεμος” μεταξύ Οικουμενικού Πατριαρχείου και του αντίστοιχου της Μόσχας. Ρωσία και Τουρκία βαδίζουν μαζί σε πολλές ”δουλειές” και αυτό θέλησε να δείξει ο Πομπέο ο οποίος περιφρόνησε την τουρκική ηγεσία επισκεπτόμενος την Κωνσταντινούπολη αποκαλώντας την μάλιστα ως ”Κωνσταντινούπολη” και όχι ως ”Ινσταμπούλ”.
Ο Μπάιντεν, το παζάρι με την πλευρά Trump και τι αναμένουμε από την Ε.Ε.
Σε μια ανάλυσή του που δημοσιεύτηκε στις αρχές Ιουλίου, ο ειδικός της περιοχής μας Ian Lesser έγραψε πως μια πιθανή ανάληψη της εξουσίας στις ΗΠΑ από τον Μπάιντεν, θα φέρει πολλές δυσκολίες στην Τουρκία.
Να σκεφτούμε πως εκείνη την περίodο η Τουρκία δεν είχε τεμενοποιήσει την Αγία Σοφία, δεν είχε ”εισβάλει” στο Αιγαίο, ούτε βέβαια είχε ενεργοποιήσει του πυραύλους S-400. Ο Πομπέο είναι ένας αξιωματούχος που απολαμβάνει του σεβασμού ακόμη και των Δημοκρατικών και προσέχει την καριέρα του.
Ένα ακόμη μήνυμα που πέρασε ο Αμερικανός επικεφαλής του State Department στην Τουρκία, είναι πως η ενεργοποίηση των S-400 κατά την προεκλογική περίοδο, δεν πέρασε απαρατήρητη όπως ήθελε ο Ερντογαν. Το πιο σημαντικό είναι όμως οτι το μήνυμα του Πομπέο μοιάζει αρκετά με τις δηλώσεις του Μπάιντεν που είδαν το φως της δημοσιότητας τον περασμένο Οκτώβριο αλλά είχαν γίνει στις αρχές του 2020.
Ο Μπάιντεν έλεγε οτι οι ΗΠΑ πρέπει να συνεργαστούν με όσους αντιδρούν στην τουρκική επιθετικότητα στην περιοχή. Οι δημοκρατικές δυνάμεις της Τουρκίας πρέπει να ενισχυθούν ώστε να αλλάξει η τουρκική ηγεσία μέσω εκλογών. Επίσης, μίλησε για αναγκαία αμερικανική υποστήριξη των συμμάχων των ΗΠΑ στην περιοχή για την αποτροπή της Τουρκίας.
Η μεταβίβαση της εξουσία στις ΗΠΑ είναι θέμα χρόνου να γίνει, έστω και δύσκολα. Το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου θα έχουμε τη σύγκληση του Κολλεγίου των Εκλεκτόρων οπότε και θα αρχίσουν επίσημες διαδικασίες για την επόμενη μέρα των ΗΠΑ.
Ο σύμβουλος του Μπάιντεν ο οποίος είναι και διευθυντής του Ιδρύματος Penn-Biden, λίγες μέρες μετά την πρώτη φάση της ελληνοτουρκικής κρίσης δήλωσε πως εφεξής οι ΗΠΑ θα συνεργάζονται με την ΕΕ για συντονισμένες ενέργειες που αφορούν την Τουρκία.
Ο Πομπέο δήλωσε το ίδιο ενώ ήταν στη Γαλλία, λίγες ώρες πριν πάει στην Κωνσταντινούπολη. Η Γαλλία είδε τις προηγούμενες μέρες την Ρωσία να ανακοινώνει ναυτική βάση στο Σουδάν και βλέπει πως Ρωσία και Τουρκία προσπαθούν να αυξήσουν την παρουσία τους στην ανατολική Αφρική. Το θέμα των κυρώσεων από πλευράς της ΕΕ είναι ένα μεγάλο ζήτημα το οποίο ευτυχώς, δεν αγγίζει πλέον μόνο εμάς και την Κύπρο.
Για δικά τους συμφέροντα, Γαλλία και Αυστρία πιέζουν τις Βρυξέλλες να αναλάβει δράση. Από την άλλη πλευρά, το δυστυχές είναι οτι η Τουρκία έχει για την ΕΕ πολύ μεγαλύτερη και πολύπλευρη σημασία από ό,τι έχει η Τουρκία για τις ΗΠΑ, όπως υποστηρίζει ο Lesser. Για τις ΗΠΑ η Τουρκία έχει μια στενά αμυντική αξία στην περιοχή.
Η Γερμανία έχουμε δει πως όχι μόνο έχει ειδικές σχέσεις με την Τουρκία (όπως και η Ολλανδία) αλλά και οτι πιο πολύ διαχειρίζεται αναβλητικά τον πολιτικό χρόνο (σε όλες τις κρίσεις που μαστίζουν την ΕΕ) και δε λαμβάνει δυναμικές πρωτοβουλίες, ειδικά σε μια περίοδο που η Μέρκελ περιμένει να τελειώσει η θητεία της το επόμενο έτος.
Πιο πιθανό είναι η Γερμανία να αφήσει τη νέα αμερικανική ηγεσία να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά και να δει παράλληλα αν ο Ερντογάν ετοιμάζεται για πρόωρες εκλογές στη χώρα του. Υπάρχει βέβαια και το σενάριο που θέλει την πλευράΜπάιντεν να έχει ήδη μιλήσει για συντονισμό ΗΠΑ-ΕΕ στα θέματα της Τουρκίας ώστε να μη βρει εκείνος την καυτή πατάτα.
Πολλά εξαρτώνται από το παζάρι της πλευράς Μπάιντεν με τον Trump για την ομαλή μεταβίαση της εξουσίας. Το παζάρι αυτό έχει ”πολύ Halkbank” εντός του καθώς αγγίζει τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ. Εν πολλοίς, η αντίδραση των ΗΠΑ θα εξαρτηθεί και από αυτό το παζάρι.
Η συνάντηση του Πομπέο με τον Macron και η επιμονή του δεύτερου για ενταφιασμό της ανανέωσης της Τελωνειακής Ένωσης με την Τουρκία, ίσως οδηγήσουν το Βερολίνο να πει το ”ναι” σε κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας, προκειμένου να μην επέλθει η το τέλος της Τελωνειακής Ένωσης με την Τουρκία, το οποίο θα χτυπήσει τα γερμανικά εμπορικά συμφέροντα.
Στην κατάσταση που είναι η Τουρκία, οποιοδήποτε πακέτο κυρώσεων και αν της επιβληθεί, θα αποτελεί πολύ σοβαρό χτύπημα εναντίον της.
Το βέβαιο είναι πως σε ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, είναι πολύ δύσκολο να επιβληθούν κυρώσεις, παρόλα αυτά αν ο Ερντογάν αποφασίσει πρόωρες εκλογές, η Δύση ίσως κάνει αισθητή την παρουσία της για το ποιόν θέλει (για να είμαστε ακριβέστεροι, για το ποιόν δε θέλει) στην εξουσία και να δούμε μπαράζ κυρώσεων για την Τουρκία της οποίας οι τελευταίες κινήσεις (αλλαγή οικονομικού επιτελείου, αύξηση επιτοκίων κτλ) δείχνουν πως προετοιμάζεται για κάτι.
Οι S-400 και η Halkbank θα αντιμετωπιστούν σίγουρα πολύ πιο σοβαρά από τις ΗΠΑ καθώς η φιλοσοφία εξωτερικής πολιτικής της νέας διακυβέρνησης στηρίζεται στη συνοχή του ΝΑΤΟ και των ευρωατλαντικών σχέσεων.
H εργαλειοθήκη των μειονοτήτων
Στο Πατριαρχείο οι ΗΠΑ έστειλαν πολλά μηνύματα στην Τουρκία τα οποία δεν ήταν μόνο συμβολικά. Οι ΗΠΑ έχουν τον τρόπο να βάλουν όρια στην Τουρκία η οποία έχει εδώ και καιρό ξεπεράσει τις κόκκινες γραμμές της Ουάσινγκτον. Το ζήτημα της προστασίας των μειονοτήτων είναι πολύ σοβαρό τόσο για τις ΗΠΑ, όσο και για την Τουρκία.
Η συνοχή της Τουρκίας παραδοσιακά, κρέμεται από μια κλωστή και αυτό κάνει το τουρκικό καθεστώς να είναι πολύ σκληρό με τις μειονότητες. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν περνά τις καλύτερες μέρες της εντός του αυταρχικού καθεστώτος του Ερντογάν.
Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι μόνο γιατί θεωρεί ηθική την προστασία τους, αλλά γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν βραχίονα της αμερικανικής πολιτικής έναντι της Κίνας, της Ρωσίας, του Ιράν και άλλων χωρών που δεν κατοχυρώνουν στους πολίτες τους τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Ο Πομπέο έστειλε μήνυμα πως αν η Τουρκία δε συνετιστεί, τότε οι ΗΠΑ θα ενθαρρύνουν και θα στηρίξουν όλες εκείνες τις ομάδες (θρησκευτικές, εθνικές και πολιτισμικές) που αντιτίθενται στο τουρκικό καθεστώς. Οι κυρώσεις έχουν πολλές μορφές. Οι επόμενοι μήνες μέχρι και το καλοκαίρι θα μας δείξουν για μια και καλή πώς θα οριστεί εφεξής η σχέση Δύσης-Τουρκίας.
Όχι μόνο γιατί θα γνωρίζουμε τις προθέσεις των ΗΠΑ και το αν ο Ερντογάν θα πάει σε εκλογές. Η Τουρκία είναι μια πολύ πληγωμένη οικονομία, όμως ανήκει στις αναδυόμενες αγορές.
Το οικονομικό σοκ της πανδημίας, δεν έχει ακόμη δείξει τα δόντια του και όσο η διεθνής οικονομία είναι εύθραυστη, τόσο πιο δύσκολο είναι να επιβληθούν οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία. Η Ελλάδα δεν μπορεί να στηρίζεται σε τέτοια σενάρια και οφείλει να προετοιμάζεται για δύσκολες μέρες με την Τουρκία. Αν η Τουρκία τιμωρηθεί από τις ΗΠΑ και συνολικά από τη Δύση, τότε δε θα είναι για τα θέματα που μας ενδιαφέρουν.
Η πιο πιθανή (και συμφέρουσα για τη Δύση) κατάληξη της Τουρκίας είναι η υπαγωγή της στο ΔΝΤ η οποία θα συνοδευτεί (πριν ή μετά από αυτήν) με αλλαγή του σημερινού ερντογανικού κατεστημένου. Με αυτόν τον τρόπο, ούτε η Τουρκία θα χαθεί για τη Δύση, αλλά ούτε και θα παριστάνει την υπερδύναμη, υπονομεύοντας τα δυτικά συμφέροντα.
Το κέρδος για μας, είναι η Τουρκία να προχωρήσει σε αναβολή των επεκτατικών της σχεδίων και να στραφεί σε εσωτερικές διεργασίες που θα αφορούν την οικονομική, την πολιτική και κοινωνική της ανασυγκρότηση. Μέχρι τότε όμως, ισχυρή αποτροπή.
*Διεθνολόγος -Συντονιστής του Τομέα Ευρασίας & Ν. Α. Ευρώπης στο ΙΔΙΣ – Research Fellow in HALC (Hellenic American Leadership Council)
Δημοσίευση σχολίου