Προβληματισμοί με αφορμή την Τουρκία και την ελληνική εξωτερική πολιτική
Εύα Ι. Κουλουριώτη*Στο χείλος της αβύσσου. Έτσι μπορώ να περιγράψω καλύτερα τις κινήσεις των περιφερειακών και διεθνών παικτών στους φακέλους της Μέσης Ανατολής. Αυτό συμβαίνει κατά τα τελευταία σαράντα χρόνια. Από τον ένα πόλεμο στον άλλο, από την μία κρίση στην άλλη, από χτυπήματα με πυραύλους σε καταρρίψεις αεροπλάνων. Είναι αδύνατο για οποιονδήποτε ερευνητή ή αναλυτή των πολιτικών ζητημάτων της Μέσης Ανατολής να προσδιορίσει χρονικά το τέλος αυτών των κρίσεων. Τα τελευταία σαράντα χρόνια αποτελούν μόνο ένα μέρος της ιστορίας μιας περιοχής που ήταν πάντα στο επίκεντρο της προσοχής και το θέατρο οικονομικών, θρησκευτικών και εμπορικών συγκρούσεων.
Χιλιάδες χιλιόμετρα δυτικά αυτής της περιοχής, σε ένα άλλο πολιτικό σκηνικό, το ελληνικό, από το τέλος του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου και εντεύθεν, η χώρα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία από τις ελάχιστες στον κόσμο που δεν επεμβαίνουν σε διεθνείς συγκρούσεις. Όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις ανέκαθεν επέλεξαν την ουδετερότητα και, ως αποτέλεσμα αυτής της επιλογής, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι η Ελλάδα είναι μία από τις ασφαλέστερες χώρες στον κόσμο. Όμως, σε μια μόνο στιγμή, η νέα ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να παραβλέψει αυτήν την στρατηγική και να χώσει την μύτη της στις ακτές των Στενών του Ορμούζ, σε μια ιδιαίτερα επικίνδυνη περίοδο που βρισκόμαστε κοντά σε έναν αιματηρό πόλεμο περισσότερο από ποτέ τα τελευταία σαράντα χρόνια. Άραγε αυτή η επιλογή προέκυψε μετά από σε βάθος μελέτη της περιοχής και της χρονικής στιγμής ή έγινε συναισθηματικά και χωρίς περίσκεψη ως προς τα θετικά και τα αρνητικά της αποτελέσματα;
Κατ’αρχάς, πρέπει να τονιστεί ότι η νέα ελληνική κυβέρνηση από το σχηματισμό της το καλοκαίρι του περασμένου έτους, δεν είχε τον χρόνο να ηρεμήσει εξαιτίας των εξωτερικών εξελίξεων, ειδικά των περιφερειακών. Αυτό το γεγονός είχε μεγάλο αντίκτυπο πάνω στο σχέδιο που είχε επεξεργαστεί ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Αυτό το σχέδιο, που είχα την ευκαιρία να εξετάσω προσωπικά πριν από τις εκλογές, βασιζόταν στο σκεπτικό ότι το εσωτερικό της χώρας είναι το πιο σημαντικό. Επικεντρωνόταν στην πάταξη της διαφθοράς και του νεποτισμού, στην διαμόρφωση της χώρας σε έναν ελκυστικότερο προορισμό για επενδύσεις, εξ ου και η συζήτηση για το άνοιγμα των πυλών της σε δυτικούς, Άραβες και Κινέζους επενδυτές με την οργάνωση δράσεων υποστηριζομένων από την κυβέρνηση.
Ωστόσο, από την πρώτη ημέρα και κατά την διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου, η Τουρκία κινήθηκε προκλητικά στην περιοχή της Κύπρου, αναπτύσσοντας τρία ερευνητικά πλοία, αναζητώντας φυσικό αέριο και πετρέλαιο σε περιοχές που αμφισβητεί. Αυτή η εξωτερική κρίση εισήγαγε ένα είδος έντασης στην κυβέρνηση που πήρε αποφάσεις περισσότερο συναισθηματικά και λιγότερο μετά από μελέτη. Από την άλλη πλευρά, οι τουρκικές παραβιάσεις βασίζονται στην ικανότητα του Ερντογάν και της κυβέρνησής του να δαμάζουν την ευρωπαϊκή πλευρά μέσω του φακέλου των τεσσάρων εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων που ζουν στην Τουρκία. Επιπλέον, οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις λόγω Τραμπ είναι πολύ καλές σε γενικές γραμμές. Ενώ οι τουρκικές κινήσεις είναι καλά μελετημένες, η ελληνική κυβέρνηση δείχνει ότι αδυνατεί να συμβαδίσει με τις εξελίξεις και κινείται τυχαία, με αποτέλεσμα να συνεχίζει η Τουρκία τις έρευνες και η Ελλάδα να οπισθοχωρεί.
Μετά την συνάντηση του Ερντογάν με τον πρωθυπουργό της Λιβυκής Κυβέρνησης Εθνικής Συμφιλίωσης Σαράτζ, ανακοινώθηκε ότι οι δύο πλευρές υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης που περιλάμβανε την συνεργασία τους σε διάφορους τομείς, όπως της άμυνας, της ασφάλειας και της οικονομίας. Ένα από τα θέματα, το πιο σημαντικό για την Ελλάδα, ήταν η χάραξη από τις δύο πλευρές τουρκο-λιβυκών συνόρων μακριά από προηγούμενους χάρτες και την διεθνή νομοθεσία για το δίκαιο της θάλασσας του 1982. Το αποτέλεσμα αυτών ήταν η πειρατεία της Τουρκίας σε ένα τεράστιο τμήμα των ελληνικών χωρικών υδάτων. Εδώ πρέπει να σταθώ για να τονίσω την συμφωνία που συνοδεύει το μνημόνιο συνεννόησης, της οποίας οι λεπτομέρειες δεν έχουν δημοσιευτεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης:
Η συμφωνία αυτή προβλέπει ότι η Τουρκία και οι ιδιωτικές της εταιρείες θα έχουν το δικαίωμα να κατασκευάσουν αγωγούς και να μεταφέρουν το φυσικό αέριο της Λιβύης προς την Τουρκία (μέσω των υδάτων που η Τουρκία κλέβει από την Ελλάδα βάσει του μνημονίου) και αγωγούς που θα μεταφέρουν το φυσικό αέριο της Λιβύης προς την Ιταλία και από εκεί προς την νότια και κεντρική Ευρώπη, με τεράστια οφέλη για την τουρκική οικονομία. Γι’αυτόν τον λόγο ήταν αναγκαίος ο επανασχεδιασμός των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης.
Το μνημόνιο μεταξύ της Άγκυρας και της κυβέρνησης Εθνικής Συμφιλίωσης της Λιβύης οδήγησε την νέα ελληνική κυβέρνηση να λάβει περισσότερες αποφάσεις χωρίς προηγούμενη μελέτη, η σημαντικότερη των οποίων είναι, περιέργως, η αποστολή μιας ελληνικής συστοιχίας πυραύλων Patriot και 130 στρατιωτικών στο ανατολικό τμήμα του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας κοντά στο στενό του Ορμούζ. Μια ακόμα ελληνική αντίδραση στις κινήσεις της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο ήταν η πιθανότητα αποστολής ομάδας του ελληνικού στρατού στο εσωτερικό της Λιβύης για την επίβλεψη της της διατήρησης της κατάπαυσης του πυρός. Δηλαδή, όπως λέει σε ένα ποίημά του ο διάσημος Παλαιστίνιος ποιητής Mahmoud Darwish: ”Προσευχόμαστε για την Ανδαλουσία, όταν το Χαλέπι πολιορκείται”.
Για να αποσαφηνίσω τους κινδύνους που εγκυμονεί αυτή η ελληνική κίνησηστην Σαουδική Αραβία, θα πρέπει να υπενθυμίσω αυτό που ο ιρανός πρεσβευτής στην Αθήνα δήλωσε μετά τη δολοφονία του στρατηγού Κάσεμ Σουλεϊμάνι από τους Αμερικανούς, τονίζοντας ότι η Τεχεράνη θα απαντήσει σκληρά σε οποιαδήποτε χώρα από την οποία ξεκίνησαν οι αμερικανικές επιθέσεις εναντίον του Ιράν. Όταν η Ελλάδα γίνεται συμβαλλόμενο μέρος, έστω και με μία συστοιχία Patriot, το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι το σκηνικό γίνεται πολύ επικίνδυνο. Το σημερινό καθεστώς του Ιράν, από την ίδρυσή του το 1979, εργάστηκε για την δημιουργία θυλάκων κατασκοπείας και στρατιωτικών πολιτοφυλακών σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Από την Hezbollah στον Λίβανο και την Al-Baqr της Συρίας, την al-Ḥashd ash-Shaʿbī και την Kataib Hezbollah στο Ιράκ έως τους Houthi στην Υεμένη. Χωρίς να παραλείψουμε το γεγονός ότι η Τεχεράνη βρίσκεται πίσω από πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ως εκ τούτου, όταν η νέα ελληνική κυβέρνηση κάνει ένα τέτοιο βήμα, σημαίνει ότι τοποθετεί την Ελλάδα στην λίστα των στόχων των πολιτοφυλακών της Τεχεράνης. Με την πρώτη τρομοκρατική επίθεση στην γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας, το όνειρο των τριάντα εκατομμυρίων τουριστών για φέτος θα παραμείνει όνειρο και οι διασκέψεις προσέλκυσης επενδυτών θα είναι έρημες.
Μεταξύ των αφιχθέντων γαλλικών ναυτικών δυνάμεων και των εξερχόμενων ελληνικών δυνάμεων, οι Έλληνες αξιωματούχοι γίνονται όλο και πιο ανοιχτοί στις γαλλικές ιδέες και διεθνείς ενέργειες. Οι ελληνικοί Patriot που αποστέλλονται στην ανατολική Σαουδική Αραβία θα συνοδεύονται από γαλλικούς Patriot στο πλαίσιο της τρέχουσας γαλλικής πολιτικής που στοχεύει στην ενίσχυση του γαλλικού ρόλου στις διεθνείς κρίσεις και συγκρούσεις μετά από μακρά χρονική περίοδο κατά την οποία η Γαλλία είχε επιλέξει την θέση του θεατή. Επίσης, και η ελληνική κίνηση προς την Λιβύη να συμφωνήσει να στείλει ελληνικές δυνάμεις, είναι γαλλική ιδέα. Η Γαλλία είναι ένας από τους σημαντικότερους υποστηρικτές του Χάφταρ στρατιωτικά και πολιτικά και θα έχει σημαντικό μερίδιο στο πετρέλαιο της Λιβύης. Όμως, αυτή η ταύτιση της Αθήνας με τις επιθυμίες του Παρισιού σε οποιαδήποτε πολιτική ή στρατιωτική λύση, τί όφελος θα έχει για εμάς; Μήπως πήραμε προφορικές υποσχέσεις ή κερδίσαμε μυστικές συμφωνίες ότι θα εμποδιστεί η Τουρκία να συνεχίσει την εξερεύνησή της; Και εάν ναι, γιατί δεν την σταμάτησαν στην περιοχή της Κύπρου; Θα εμποδίσουν την Άγκυρα να εξερευνήσει τα ελληνικά ύδατα; Ας είμαστε πραγματιστές. Το Παρίσι δεν είναι σε θέση, ούτε διπλωματικά, ούτε στρατιωτικά, να σταματήσει την Τουρκία από την έρευνα και την εξόρυξη, αλλά και την προμήθεια όπλων στην Τρίπολη. Γιατί, λοιπόν να βάλουμε την ύαινα στο σπίτι μας;
Στις ακτές της Κρήτης, μεταξύ της τουρκικής πειρατείας και των γαλλικών πολεμικών πλοίων, η θερμοκρασία ανεβαίνει συνεχώς. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μειονεκτική θέση και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δεν προμηνύει θετικές εξελίξεις. Οποιαδήποτε επιπόλαιη κίνηση μπορεί να οδηγήσει σε ελληνοτουρκική σύγκρουση ευρέως ή περιορισμένου μεγέθους. Οι χαμένοι θα είναι οι Έλληνες και οι Τούρκοι, ενώ οι νικητές βρίσκονται πολύ μακριά από το Αιγαίο πέλαγος.
Ο Μακρόν είναι χαμένος εξαιτίας της εσωτερικής του πολιτικής. Οι διαδηλώσεις στους δρόμους του Παρισιού που συνεχίζονται για περισσότερο από ένα χρόνο το επιβεβαιώνουν, όπως εξάλλου και η εξωτερική του πολιτική, με τον πόλεμο στο Μάλι έως τον βρώμικο ρόλο του στην Αλγερία, την Λιβύη και την Μέση Ανατολή που αποδεικνύουν ότι αυτή η γαλλική κυβέρνηση δεν είναι αξιόπιστος φίλος ή μέντορας για την Ελλάδα. Η νέα ελληνική κυβέρνηση πρέπει να καθίσει και να ξαναδιαβάσει την εσωτερική, περιφερειακή και διεθνή σκηνή για να χαράξει έναν κατάλληλο οδικό χάρτη.
*Πολιτική αναλύτρια ειδική σε θέματα Μέσης Ανατολής
Δημοσίευση σχολίου