Η τουρκική κοινωνία αρχίζει να αισθάνεται τον κίνδυνο για το που τον οδηγούν ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του στην οικονομία αφενός και στις διεθνείς σχέσεις αφετέρου.
Εύα Ι. Κουλουριώτη*Τις τελευταίες εβδομάδες παρατηρούνται κινήσεις κλιμάκωσης της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο με την αποστολή τριών πλοίων εξερεύνησης αερίου στη Δυτική, Ανατολική και Νότια Κύπρο. Αυτό συνιστά ένα σαφές και ρητό προκλητικό βήμα, μέσω του οποίου η τουρκική διοίκηση δείχνει ότι αγνοεί διεθνείς συμφωνίες και προειδοποιήσεις είτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση είτε από τις ΗΠΑ. Σε αυτήν την κίνηση της Τουρκίας, η Ευρώπη επέβαλε περιορισμένες οικονομικές κυρώσεις σε μια προσπάθεια να στείλει μήνυμα προς την κυβέρνηση Ερντογάν ότι αυτό το βήμα είναι απαράδεκτο καθώς και η όποια περαιτέρω κλιμάκωση. Από την άλλη πλευρά, η νεοεκλεγείσα ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να διαχειριστεί το ζήτημα με ισορροπημένο τρόπο μέσω της αποστολής διπλωματικών μηνυμάτων. Όμως το ζήτημα είναι ιδιαίτερα περίπλοκο και χρήζει περισσότερων ενεργειών εκ μέρους της Ελλάδας. Για να γίνει περισσότερο κατανοητό το σκηνικό και ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις, πρέπει να εξετασθούν σε βάθος οι λεπτομέρειες του τουρκικού βήματος, τα αίτιά του και το χρονικό πλαίσιο.
Στην Τουρκία, η κατάσταση πριν από την ήττα του Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη ήταν διαφορετική από ό,τι μετά. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα επιβεβαιώνει ότι η τουρκική κοινωνία αρχίζει να αισθάνεται τον κίνδυνο για το που τον οδηγούν ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του στην οικονομία αφενός και στις διεθνείς σχέσεις αφετέρου. Αυτή η ένταση παρατηρείται ακόμα και στο εσωτερικό του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Η δημόσια παραίτηση του Άλι Μπαμπατζάν, ενός από τα πρωτοκλασάτα στελέχη του κόμματος, επιβεβαιώνει την διαίρεση που έχω αναφέρει επανειλημμένα σε προηγούμενα άρθρα μου σχετικά με τα τουρκικά ζητήματα. Όμως τα πράγματα δεν σταματούν εδώ. Στην πρόσφατη συνάντηση των στελεχών του ΑΚΡ παρουσία του Ερντογάν υπήρξαν πολλές φωνές που χτύπησαν τον κώδωνα του κινδύνου για την πολιτική που ακολουθείται και που θεωρούν ότι θα οδηγήσει σε δραματική πτώση στις επικείμενες βουλευτικές εκλογές. Επίσης, υπήρξαν σαφείς απειλές από πρωτοκλασάτα στελέχη ότι εάν δεν επαναπροσδιορίσει την εσωτερική και διεθνή θέση της χώρας, θα προχωρήσουν στην διάσπαση και στην ίδρυση νέου κόμματος. Αυτή είναι η εικόνα που μου μεταφέρθηκε από σημαντική διπλωματική πηγή, η οποία επιβεβαίωσε ότι ο επόμενος μήνας θα είναι ο πιο καθοριστικός: είτε θα δούμε αλλαγές στην πολιτική του Ερντογάν ή θα γίνουμε μάρτυρες της γέννησης ενός νέου κόμματος.
Περιφερειακά η ατμόσφαιρά επίσης δεν είναι η καλύτερη. Η επίθεση στο τουρκικό προξενείο του Εμπίλ, η οποία στοίχισε την ζωή του Τούρκου αναπληρωτή προξένου, μπορεί να υποδηλώνει ότι η Τουρκία βρίσκεται στα πρόθυρα νέων τρομοκρατικών επιθέσεων, γεγονός που σημαίνει ότι οι δηλώσεις του Ερντογάν στο παρελθόν για τη νίκη του και το τερματισμό του κόμματος του ΡΚΚ δεν είναι τίποτε άλλο παρά μελάνι στο χαρτί. Η επίθεση αυτή ήρθε την ίδια ώρα που η τουρκική πολεμική αεροπορία πραγματοποιούσε αεροπορικές επιδρομές στη νοτιοανατολική Τουρκία αφενός και στην περιοχή του Κουρδιστάν στο Ιράκ αφετέρου, κάτι που αποδεικνύει ότι το ΡΚΚ εξακολουθεί να είναι μια δύναμη που πρέπει να ληφθεί υπόψιν και μπορεί να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνη για την Τουρκία. Από την άλλη πλευρά, τα σύνορα μεταξύ Συρίας και Τουρκίας δεν είναι σε καλύτερη κατάσταση. Οι μάχες που διεξάγονται κατά τους τελευταίους τρεις μήνες στο Ίντλιμπ της βόρειας Συρίας, παρά τη συμφωνία του Σότσι μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας να μην πραγματοποιήσει καμμία στρατιωτική δράση, επιβεβαιώνει ότι οι ρωσοτουρκικές συνομιλίες για το συριακό αρχείο δεν είναι πλέον ίδιες. Η Τουρκία δεν είναι έτοιμη για την πτώση του Ίντλιμπ και των περιχώρων του στα χέρια του στο καθεστώτος Άσαντ και της Ρωσίας. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα τεράστιο κύμα προσφύγων που εκτιμάται σε περισσότερο από ένα εκατομμύριο Σύριων ενώ η απώλεια αυτού του ευαίσθητου χαρτιού από την Τουρκία θα σήμαινε την απομάκρυνσή της από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την συριακή κρίση, οπότε δεν θα μπορεί να επηρεάσει το μέλλον της πολιτικής λύσης και την κουρδική παρουσία στην ανατολική Συρία.
Σε διεθνές επίπεδο, η Άγκυρα άρχισε να παραλαμβάνει το ρωσικό αμυντικό σύστημα S400 παρά τις προειδοποιήσεις των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα η Ουάσιγκτον να τερματίσει την συμμετοχή των τουρκικών αμυντικών εταιρειών στο πλαίσιο του προγράμματος F-35. Πέραν αυτού, οι συνεχείς πιέσεις από το Κογκρέσο προς τον Τραμπ για την επιβολή περαιτέρω οικονομικών κυρώσεων θα οδηγήσουν σε σοβαρή οικονομική κρίση για τον Ερντογάν και την κυβέρνησή του.
Ο φάκελος αέριο
Είναι γνωστό ότι η Τουρκία έχει υπογράψει συμφωνία με τη Μόσχα για την κατασκευή του ρωσικού αγωγού, γνωστού ως “Turkish Stream”. Η Άγκυρα έχει εναποθέσει πολλές ελπίδες σε αυτήν γιατί θα της προσφέρει κάποια σταθερότητα στον τομέα της ενέργειας. Όμως υπάρχουν πολλά εμπόδια στην υλοποίηση αυτού του έργου, τα οποία δεν προκύπτουν μόνο από την Ουάσιγκτον. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει επανειλημμένα τονίσει ότι αυτός ο αγωγός δεν πρέπει να γίνει και ότι η Ευρώπη θα πρέπει να αντικαταστήσει το ρωσικό αέριο με άλλες πηγές αερίου, όπως των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ βλέπουν πως το φυσικό αέριο είναι ισχυρό όπλο της Ρωσίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την Μόσχα κατά των χωρών του ΝΑΤΟ εάν χρειαστεί.
Ο πρώην Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δέχθηκε μεγάλη πίεση από την αμερικανική κυβέρνηση για να εμποδίσει την διέλευσή του ρωσικού αγωγού από την ελληνική επικράτεια. Όμως ο Ερντογάν κινήθηκε προσωπικά προς την Βοσνία και μπόρεσε να πάρει έγκριση από την κυβέρνησή της για την διέλευση του αγωγού από την επικράτειά της. Υπάρχει, όμως και συνέχεια. Σύμφωνα με πολύ καλά ενημερωμένες πηγές υπάρχουν επιπλέον εμπόδια που καθυστερούν την υλοποίηση της ”βουλγαρικής φάσης” του αγωγού φυσικού αερίου “Turkish Stream” που δεν θα προχωρήσει έως τα τέλη του χρόνου όπως είχε προγραμματισθεί. Ο διαγωνισμός για την κατασκευή του τμήματος του αγωγού μήκους 474 χλμ. από τη Βουλγαρία στα σύνορα της Σερβίας ανεστάλη μετά τα προβλήματα που έχουν προκύψει κατά την διαδικασία μεταξύ των επενδυτικών ομίλων (της Σαουδαραβικής κοινοπραξίας Arkad και δύο άλλων εταιρειών) και τα οποία έχουν παραπεμφθεί στο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο. Η ίδια η ρωσική εταιρεία Gazprom συνέβαλε στην καθυστέρηση της υλοποίησης της γραμμής που διέρχεται από την Βουλγαρία γιατί η Μόσχα δεν επιθυμεί την ολοκλήρωσή της αυτήν την στιγμή γιατί θέλει να ασκήσει πίεση στην Ευρώπη για την ανανέωση της σύμβασης τροφοδοσίας φυσικού αερίου μέσω του αγωγού της Ουκρανίας που λήγει στο τέλος του τρέχοντος έτους. Αυτή η κρίση αποτέλεσε ένα ακόμα πλήγμα για την κυβέρνηση Ερντογάν και είναι ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους για την στροφή της προς την Ανατολική Μεσόγειο.
Κύπρος
Τα τελευταία πέντε χρόνια, οι τουρκο-ελληνοκυπριακές διαπραγματεύσεις μπήκαν σε αδιέξοδο (είναι αναμφισβήτητο ότι η ευρωπαϊκή επιθυμία είναι να υποστηριχθεί η Αθήνα να μην προχωρήσει σε αυτές τις διαπραγματεύσεις). Εν τω μεταξύ η Αθήνα και η Λευκωσία προχώρησαν σε συμφωνίες για το αέριο της ανατολικής Μεσογείου όπως ο ευρω-ισραηλινός αγωγός. Επίσης, άρχισαν να διεξάγουν τακτικές συναντήσεις με το Ισραήλ και την Αίγυπτο από τις οποίες η Τουρκία είναι πλήρως αποκλεισμένη, ωθώντας την να κάνει μονομερή βήματα αποστέλλοντας τρία πλοία εξερεύνησης αερίου στην ΑΟΖ της Κύπρου.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά, η ερμηνεία αυτών των πρόσφατων τουρκικών κινήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο συνδέεται με όλες τις κρίσεις που ανέφερα προηγουμένως. Η εξαγωγή φυσικού αερίουαπό την Ανατολική Μεσόγειο θα επηρεάσει θετικά την τουρκική οικονομική κατάσταση, πράγμα που θα σήμαινε μια σημαντική επιτυχία για τον Ερντογάν να παρουσιάσει στον τουρκικό λαό. Η καθυστέρηση των ενεργειακών σχεδίων της Ρωσίας έσπρωξαν την Τουρκία να αναζητήσει νέες πηγές ενέργειας. Από την άλλη πλευρά, η πρόοδος των ενεργειακών έργων στην Κύπρο δημιούργησαν ένα είδος αυτοπεποίθησης στην κυπριακή κυβέρνηση ώστε να μην σπεύδει να επιλύσει την κρίση με την Τουρκία. Έτσι η Τουρκία ήθελε μέσω των πρόσφατων ενεργειών της να ταράξει τα στάσιμα νερά και να ωθήσει την Λευκωσία και την Αθήνα να επιστρέψουν στην τραπέζι των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Η Τουρκία στέλνει το μήνυμα ότι είτε θα είναι εταίρος σε αυτά τα έργα είτε θα προχωρήσει σε δικά της. Υπό την σκιά των νωχελικών κινήσεων της Ουάσιγκτον και των κοινών συμφερόντων Ρωσίας-Τουρκίας, η Ευρώπη είναι η μόνη που μπορεί να μπλοκάρει την τουρκική προκλητικότητα. Η λύση για την Ελλάδα είναι κατ’αρχήν να πιέσει το Ευρωκοινοβούλιο να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο ζήτημα και να κινηθεί άμεσα. Κατά τη γνώμη μου η επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον ήταν ένα σωστό και έγκαιρο βήμα. Το σημαντικότερο βήμα για τη νέα ελληνική κυβέρνηση θα είναι να επιστρέψει η Ελλάδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να ανοίξει εκ νέου το κυπριακό αρχείο. Οι Έλληνες διαπραγματευτές θα πρέπει να θέσουν πάνω από όλα τα ελληνικά και κυπριακά συμφέροντα και να προσπαθήσουν να σημειώσουν την πρόοδο που θα φέρει την ηρεμία στην Ανατολική Μεσόγειο.
*Πολιτική αναλύτρια ειδική σε θέματα Μέσης Ανατολής
Κύπρος
Τα τελευταία πέντε χρόνια, οι τουρκο-ελληνοκυπριακές διαπραγματεύσεις μπήκαν σε αδιέξοδο (είναι αναμφισβήτητο ότι η ευρωπαϊκή επιθυμία είναι να υποστηριχθεί η Αθήνα να μην προχωρήσει σε αυτές τις διαπραγματεύσεις). Εν τω μεταξύ η Αθήνα και η Λευκωσία προχώρησαν σε συμφωνίες για το αέριο της ανατολικής Μεσογείου όπως ο ευρω-ισραηλινός αγωγός. Επίσης, άρχισαν να διεξάγουν τακτικές συναντήσεις με το Ισραήλ και την Αίγυπτο από τις οποίες η Τουρκία είναι πλήρως αποκλεισμένη, ωθώντας την να κάνει μονομερή βήματα αποστέλλοντας τρία πλοία εξερεύνησης αερίου στην ΑΟΖ της Κύπρου.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά, η ερμηνεία αυτών των πρόσφατων τουρκικών κινήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο συνδέεται με όλες τις κρίσεις που ανέφερα προηγουμένως. Η εξαγωγή φυσικού αερίουαπό την Ανατολική Μεσόγειο θα επηρεάσει θετικά την τουρκική οικονομική κατάσταση, πράγμα που θα σήμαινε μια σημαντική επιτυχία για τον Ερντογάν να παρουσιάσει στον τουρκικό λαό. Η καθυστέρηση των ενεργειακών σχεδίων της Ρωσίας έσπρωξαν την Τουρκία να αναζητήσει νέες πηγές ενέργειας. Από την άλλη πλευρά, η πρόοδος των ενεργειακών έργων στην Κύπρο δημιούργησαν ένα είδος αυτοπεποίθησης στην κυπριακή κυβέρνηση ώστε να μην σπεύδει να επιλύσει την κρίση με την Τουρκία. Έτσι η Τουρκία ήθελε μέσω των πρόσφατων ενεργειών της να ταράξει τα στάσιμα νερά και να ωθήσει την Λευκωσία και την Αθήνα να επιστρέψουν στην τραπέζι των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Η Τουρκία στέλνει το μήνυμα ότι είτε θα είναι εταίρος σε αυτά τα έργα είτε θα προχωρήσει σε δικά της. Υπό την σκιά των νωχελικών κινήσεων της Ουάσιγκτον και των κοινών συμφερόντων Ρωσίας-Τουρκίας, η Ευρώπη είναι η μόνη που μπορεί να μπλοκάρει την τουρκική προκλητικότητα. Η λύση για την Ελλάδα είναι κατ’αρχήν να πιέσει το Ευρωκοινοβούλιο να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο ζήτημα και να κινηθεί άμεσα. Κατά τη γνώμη μου η επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον ήταν ένα σωστό και έγκαιρο βήμα. Το σημαντικότερο βήμα για τη νέα ελληνική κυβέρνηση θα είναι να επιστρέψει η Ελλάδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να ανοίξει εκ νέου το κυπριακό αρχείο. Οι Έλληνες διαπραγματευτές θα πρέπει να θέσουν πάνω από όλα τα ελληνικά και κυπριακά συμφέροντα και να προσπαθήσουν να σημειώσουν την πρόοδο που θα φέρει την ηρεμία στην Ανατολική Μεσόγειο.
*Πολιτική αναλύτρια ειδική σε θέματα Μέσης Ανατολής
Δημοσίευση σχολίου