Η Τουρκία ασθενεί και η Συρία είναι «κινούμενη άμμος

Ηλίας Κουσκουβέλης*

Λευκωσία: Η Τουρκία προσπαθεί να επανέλθει στην περιοχή, αλλά αυτή η επάνοδος της έχει κόστος. Αυτό το κόστος είναι η επίσημη και ανοιχτή εμπλοκή της Τουρκίας κατά της ISIS και, προφανώς, κατά των Κούρδων της Συρίας.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Ηλία Κουσκουβέλη, αναλύοντας τις νέες εξελίξεις στο νέο αυτό μέτωπο στο οποίο εισήλθε η Άγκυρα, εύστοχα σημειώνει πως «η Τουρκία ασθενεί και η Συρία είναι κινούμενη άμμος: Όσο πιο απρόσεκτα κανείς εμπλέκεται, τόσο πιο πολύ βυθίζεται..!».

Σύμφωνα με τον Ηλία Κουσκουβέλη, η Τουρκία μπήκε για να μείνει, μέχρι που να τελειώσει το ζήτημα της Συρίας -για χρόνια, δηλαδή- και να διασφαλίσει, εφόσον μπορέσει, κάποια από τα συμφέροντά της. Όσο όμως μένει, τόσο θα αυξάνεται το κόστος, σημειώνει.

Για τις συμφωνίες της Τουρκίας με Ρωσία και Ισραήλ, ο κ. Κουσκουβέλης σημειώνει πως Μόσχα και Τελ Αβίβ πέτυχαν συμφωνίες με τους δικούς τους όρους και «το μόνο που πέτυχε η Άγκυρα είναι να πει, να δεν είμαι πια μόνη, μετράω στο διεθνές προσκήνιο και, παρά το πραξικόπημα, είμαι ένας παίκτης στην περιοχή».

Με… γυμνό μάτι φαίνεται πως οι εξελίξεις έχουν αναβαθμίσει, εκ νέου, τον ρόλο της Τουρκίας. Τι είναι αυτό που έχει διαφοροποιήσει το σκηνικό και λειτουργεί κατά πολλούς υπέρ της Άγκυρας;

Η συγκεκριμένη εκτίμηση μπορεί να ισχύσει, μόνο αν συγκριθεί με την απελπιστική διεθνή απομόνωση στην οποία βρέθηκε η Τουρκία μέχρι και την περίοδο του πραξικοπήματος. Αν δούμε τα πράγματα στην εξέλιξή τους, μπορεί να γίνει αντιληπτό ότι η Τουρκία προσπαθεί να επανέλθει, ωστόσο η επάνοδος αυτή έχει κόστος. Το κόστος είναι η επίσημη και ανοιχτή εμπλοκή της Τουρκίας κατά της ISIS και, προφανώς, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, κατά των Κούρδων της Συρίας.

Η Δύση από καιρό επιθυμούσε την εμπλοκή της και της έδειξε ότι τα συμφέροντά της μπορούν να εξυπηρετηθούν και από άλλον παίχτη στη Συρία. Η Τουρκία βρέθηκε παγιδευμένη ή να συνεχίσει την επαμφοτερίζουσα στάση της ή να εμπλακεί κατά της ISIS και να αναλάβει το κόστος. Διότι, η επίθεση κατά του ISIS καταστρέφει τους όποιους δεσμούς είχε μαζί του η Τουρκία και οξύνει την αντιπαράθεση μαζί του αλλά και, φυσικά, με τους Κούρδους.

Ποιες θα είναι οι συνέπειες αυτής της όξυνσης στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό, όπου, πέραν των βομβιστικών επιθέσεων, τα μεγάλα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα όχι μόνο δεν λύνονται, αλλά και μεγεθύνονται; Άποψή μου είναι ότι η Τουρκία ασθενεί και η Συρία είναι κινούμενη άμμος: όσο πιο απρόσεκτα κανείς εμπλέκεται, τόσο πιο πολύ βυθίζεται..!

Υπήρξε προσέγγιση του καθεστώτος Ερντογάν με Ρωσία και Ισραήλ. Αυτό επηρέασε και τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών;

Εδώ μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι, πράγματι κάτι πέτυχε η Τουρκία. Το ζήτημα είναι αυτές οι συμφωνίες σε ποιον απέφεραν οφέλη. Στην Τουρκία ή στα άλλα κράτη; Έχω την αίσθηση ότι Ισραήλ και Ρωσία πέτυχαν συμφωνίες με τους δικούς τους όρους και το μόνο που πέτυχε η Τουρκία είναι να πει, «να δεν είμαι πια μόνη, μετράω στο διεθνές προσκήνιο και, παρά το πραξικόπημα, είμαι ένας παίκτης στην περιοχή». Θεωρώ πως η Ρωσία, αλλά και οι ΗΠΑ γνωρίζουν τα περιθώρια των κινήσεων της Τουρκίας – όπως και η ίδια.

Εκτιμώ δηλαδή ότι η επίσκεψη Μπάιντεν δεν ήταν αποτέλεσμα της επίσκεψης του Ερντογάν στη Ρωσία, αλλά περισσότερο μία προσπάθεια να επανέλθουν τα πράγματα σε μία κανονικότητα ή να καταλάβουν οι ορθολογικοί της Δύσης τι συμβαίνει με τον ανορθολογικό παίκτη στο παζάρι της Ανατολής. Ενδεχομένως και να τον κατευνάσουν, έστω και για λίγο, αφού ο κατευνασμός μόνο μεσοπρόθεσμα μπορεί να αποδώσει. Σημασία έχει ότι οι ΗΠΑ, επιτρέποντάς της να εισβάλει στη Συρία, έβαλαν την Τουρκία να συγκρουσθεί με την ISIS, όχι όμως και να δημιουργήσει τη ζώνη ασφαλείας νοτίως των συνόρων της που από χρόνια επιθυμούσε.

Το ερώτημα όμως που απομένει είναι: Πέραν των κάποιων οφελών που μπορεί να αποκομίσει η Ρωσία από τα προβλήματα που θα δημιουργήσει η ένταση Τουρκίας και Κούρδων της Συρίας, τι πολύ συγκεκριμένο πήρε; Τι απτό έδωσε η Τουρκία στη Ρωσία;

Πόσο θα κρατήσει και μέχρι πόσο θα προχωρήσει η Τουρκία στη Συρία;

Η Τουρκία μπήκε για να μείνει, μέχρι που να τελειώσει το ζήτημα της Συρίας -για χρόνια, δηλαδή- και να διασφαλίσει, εφόσον μπορέσει, κάποια από τα συμφέροντά της. Όσο όμως μένει, τόσο θα αυξάνεται το κόστος. Ως γνωστόν, ήδη υπήρξαν αρνητικές συνέπειες στον χρηματοοικονομικό τομέα. Το θέμα όμως δεν είναι αν μείνει ή αν κινηθεί λίγο πιο μέσα. Το θέμα είναι αν αποφασίσει και αν της επιτραπεί να εισβάλει και σε ένα ή δύο άλλα σημεία, ώστε να διασπάσει πλήρως την κουρδική οντότητα: Στο Αφρίν (δυτικά) ή στο Καμισλί (ανατολικά).

Πώς θα περιγράφετε το καθεστώς Ερντογάν αλλά και τον ίδιο;

Το καθεστώς Ερντογάν γίνεται, όπως όλοι το έχουν αντιληφθεί όλο και πιο αυταρχικό, με σαφέστατη και προφανή, ακόμη και για τους πιο δύσπιστους, τη μεγάλη ισλαμική στροφή. Όσο για τον Ερντογάν, το 2013 είχα δημοσιεύσει ένα κείμενο σε ιστοσελίδα (real.gr) με τίτλο «Η αλαζονεία ενός Ισλαμιστή». Θεωρώ πως ό,τι ίσχυε το 2013, ισχύει και σήμερα.Επιπλέον, σήμερα, πέραν της αλαζονείας και της ισλαμικής ιδεολογίας, ο Ερντογάν, του οποίου το κύρος έχει τρωθεί και ο εγωισμός πληγωθεί, διακατέχεται από ένα σύνδρομο ανασφάλειας. Αυτά τον σπρώχνουν σε περισσότερο αυταρχισμό και τον οδηγούν να παίρνει ακόμη μεγαλύτερα ρίσκα.
Η Τουρκία βέβαια ίσως χρειάζεται τις πολιτικές ενός άλλου Ερντογάν, όπως κάποιες στην αρχή της πρωθυπουργικής του καριέρας. Ωστόσο, το να αλλάξει τώρα, σε αυτήν την ηλικία, μετά τη συγκέντρωση εξουσιών και την εμπειρία του πραξικοπήματος είναι μάλλον απίθανο.

Πώς επηρεάζονται Ελλάδα και Κύπρος από τις εξελίξεις;

Όσο η Τουρκία βυθίζεται στον βάλτο της Συρίας, τόσο Κύπρος και Ελλάδα κερδίζουν χρόνο, ώστε να ορθοποδήσουν, να χαράξουν και να εφαρμόσουν στρατηγική. Ωστόσο, μετά τις εσωτερικές, αλλά και τις συγκεκριμένες διεθνείς εξελίξεις, οι ελάχιστες προοπτικές για μία λειτουργική και βιώσιμη λύση του Κυπριακού εκμηδενίζονται. Όπως είχα επισημάνει στην εφημερίδα σας, ας μην απορροφούν την ενέργειά μας οι διαπραγματεύσεις.

Πώς μπορούν να κινηθούν Αθήνα και Λευκωσία, παρεμβαίνοντας στις εξελίξεις και αποτρέποντας, εάν μπορούν, ενίσχυση του ρόλου της Τουρκίας;

Η άποψή μου είναι ότι δεν χρειάζεται να κάνουν κάτι το ιδιαίτερο στην υπόθεση της Συρίας, καθώς πρόκειται για μία πέραν των δυνατοτήτων τους υπόθεση. Ωστόσο, μπορούν να επισημαίνουν ή και να καταγγέλλουν συστηματικά τις παραβιάσεις τού Διεθνούς Δικαίου και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που καταγράφονται εντός και εκτός Τουρκίας και να παρακολουθούν πολύ στενά τις εξελίξεις ως προς την Τουρκία, ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι επίσης ευκαιρία να κινηθούν προσεκτικά προς την υλοποίηση των σχεδιασμών, εφόσον υπάρχουν, όπως στο θέμα οριοθέτησης ΑΟΖ με τρίτες χώρες.

Οι συνεργασίες της Ελλάδος και της Κύπρου με τρίτες χώρες αποδίδουν; Πόσο μπορεί να λειτουργήσει αυτό αντίβαρο στην Τουρκία;

Θεωρώ ότι αποδίδουν και λειτουργούν ως αντίβαρο. Πάλι συγκριτικά, οι τριμερείς συνεργασίες φέρνουν Ελλάδα και Κύπρο σε καλύτερη θέση από ό,τι στο παρελθόν. Το αν θα λειτουργήσει στην πράξη εξαρτάται φυσικά από το πόσο εμείς θα συνεχίσουμε να εμβαθύνουμε τις συγκεκριμένες συνεργασίες και από το ποια θα είναι η σχέση των τρίτων χωρών με την Τουρκία κατά τη συγκεκριμένη συγκυρία.

Η Αθήνα έχει αναλάβει μια πρωτοβουλία σε σχέση με το Κυπριακό για τα ζητήματα της ασφάλειας, ειδικότερα αυτό των εγγυήσεων. Μια χώρα που είναι υπό προστασία, με εγγυητές πώς περιγράφεται στο διεθνές σύστημα;

Μία χώρα υπό καθεστώς εγγυήσεων είναι προφανώς μία χώρα που έχει περιορισμούς στην κυριαρχία της. Βεβαίως η έννοια της κυριαρχίας ήταν και, πολύ περισσότερο στον 21ο αιώνα, παραμένει σχετική. Ωστόσο η κατάργηση των εγγυήσεων θα ήταν ένα θετικό βήμα, το οποίο όμως είναι δύσκολο να υλοποιηθεί, αφού δύο εγγυήτριες δυνάμεις, όπως πάντα, η μία ανοιχτά και η άλλη από το παρασκήνιο, διαφωνούν. Ας το προσπαθήσουμε.

*καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, και κάτοχος της Έδρας ΓΕΕΘΑ στις Στρατηγικές Σπουδές «Θουκυδίδης»

πηγή


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.