Ο Erdogan καταστρέφει την Τουρκία;

Carnegie Europe

Bayram Balci, research engineer στο Κέντρο Επιστημών Διεθνών Σπουδών

Ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan δεν καταστρέφει την Τουρκία, αλλά η συριακή κρίση καταστρέφει όλη τη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας.

Από το 2002 που ήρθε στην εξουσία, ο Erdogan και το κόμμα του Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (ΑΚΡ) έχουν μεταμορφώσει σημαντικά την Τουρκία, κατά μία θετική και προοδευτική έννοια. Ο Erdogan έχει συμβάλει στην επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με την Ευρώπη, εκσυγχρονίζοντας την τουρκική οικονομία και διαδραματίζοντας έναν σημαντικό ρόλο στο να ενοποιηθούν οι Κούρδοι στην τουρκική κοινωνία και πολιτική. Αυτή η τελευταία συνειδητοποίηση είναι κρίσιμη: ο Erdogan ήταν ο πρώτος Τούρκος ηγέτης που ασχολήθηκε απευθείας με την ηγεσία των ανταρτών του ΡΚΚ, παρά το γεγονός ότι η Τουρκια και οι σύμμαχοί της την θεωρούν μια τρομοκρατική οργάνωση.

Από το 2011, ο Erdogan έχει αρχίσει να αλλάζει και έχει σταδιακά γίνει αγνώριστος: πιο αυταρχικός, απρόβλεπτος και αναξιόπιστος γα τους συμμάχους της Τουρκίας, και με μικρότερο σεβασμό στη διάκριση των εξουσιών. Υπό αυτή την έννοια, υπάρχει ένα ισχυρό αίσθημα ότι ο Erdogan καταστρέφει τη σύγχρονη Τουρκία στην οποία συνέβαλε ο ίδιος να δημιουργηθεί.

Αλλά θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι αυτή η αυταρχική στροφή είναι σύμφυτη με τον Erdoga και το ΑΚΡ. Οι αναλυτές δεν κατορθώνουν να παρατηρήσουν την σύμπτωση μεταξύ δύο μεγάλων γεγονότων που επηρεάζουν την Τουρκία: την έναρξη του αυταρχισμού του Erdogan και της συριακής κρίσης, στην οποία η Τουρκία έχει αναπόφευκτα εμπλακεί. Ο Erdogan δεν είναι δικτάτορας από τη φύση του, αλλά έχει μεταμορφωθεί σε έναν αυταρχικό ηγέτη λόγω της συριακής κρίσης. Αυτό που κάνει ο Erdogan είναι να συντηρήσει την τουρκική εδαφική ακεραιότητα με πιθανώς αυταρχικές μεθόδους που θα μπορούσαν να επιδεινώσουν την κατάσταση.

Dimitar Bechev, επισκέπτης υπότροφος στο Minda de Gunzburg Center Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Harvard.

Ακόμη και στην Τουρκία, όπου οι απόψεις είναι εμφανώς πολωμένες, δύο πράγματα δεν χωρούν αμφιβολία. Το ένα είναι ότι η μεγάλη προσωπικότητα του προέδρου Receo Tayyip Erdogan έχει έλθει για να κυριαρχήσει στην πολιτική. Ακόμη και χωρίς μια επίσημη συνταγματική αλλαγή, ο θρίαμβος του κόμματός του στις εκλογές του Νοεμβρίου 2015, εγκαινίασαν μια προεδρική δημοκρατία. Η άλλη αλήθεια είναι ότι αντί να μεταμορφώσει τους γείτονές της σύμφωνα με την δική της εικόνα, η Τουρκία τώρα εισάγει προβλήματα από την ευμετάβλητη Μέση Ανατολή. Η σταθερότητα που υποσχέθηκε ο Erdogan στους ψηφοφόρους του, έχει αποδειχθεί απατηλή, και ως ηγέτης του έθνους, φέρει την ευθύνη.

Το ρίσκο δεν είναι μια κατάρρευση του τουρκικού κράτους αλλά μια επιστροφή στη δεκαετία του ’90. Υπό τον πρώην πρόεδρο Turgut Ozal, η Τουρκία ήταν γεμάτη αυτοπεποίθηση και δυναμισμό. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας, η χώρα βυθίστηκε σε δυσεπίλυτα προβλήματα, αν μη τι άλλο το κουρδικό ζήτημα και τις τεταμένες σχέσεις με την Δύση. Αν και τα επεισοδιακά υπουργικά συμβούλια εκείνης της εποχής έχουν ξεθωριάσει από τη μνήμη, υπάρχει μια αίσθηση του déjà vu. Και μπορεί να γίνει πολύ χειρότερο εάν η τουρκική οικονομία πέσει θύμα της πολιτικής, όπως τότε. Είναι ως εκ τούτου συμφέρον του Erdogan να αποφύγει να μπλεχθεί με οικονομικές αποφάσεις. Αν και είναι μακριά από μια λαμπρή επιτυχία, η Τουρκία δεν είναι μια αποτυχία, όσο συνεχίζει να αναπτύσσεται.

Kristian Brakel, διευθυντής του Heinrich Boll Foundation στην Κωνσταντινούπολη

Είτε θέλετε να δείτε τον Τούρκο πρόεδρο Erdogan ως σωτήρια ή ως μάστιγα τα σύγχρονης Τουρκίας εξαρτάται από το που στέκεσαι πολιτικά. Με την ιδιαίτερα πολωμένη πολιτική της Τουρκίας, είναι κάποιες φορές ελκυστικό να φορτωθούν όλα τα δεινά στον Erdogan, αλλά δεν θα πρέπει κανείς να ξεχνά ότι σχεδόν το 50% των ψηφοφόρων, εξέλεξαν το κόμμα του στις εκλογές του Νοεμβρίου. Αυτή η αναμέτρηση δεν ήταν δίκαιη, αλλά αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι πολλοί Τούρκοι βλέπουν τον πρόεδρό τους ως τον άνθρωπο που έδωσε ώθηση στην χώρα τους από το τέλμα στο οποίο βρισκόταν, και την έφερε στην ομάδα των 20 μεγαλύτερων οικονομιών παγκοσμίως. Για μια πλειοψηφία των Τούρκων, οι ζωές τους είναι απλώς καλύτερες από ό,τι ήταν πριν από 15 χρόνια.

Η κατάσταση είναι διαφορετική για εκείνους που είναι ενεργοί στην αντιπολίτευση ή που ονειρεύονται την Τουρκία ως μια φιλελεύθερη δημοκρατία και όχι ένα κράτος στο οποίο ο πρόεδρος ενεργεί ως ένας πατέρας όλων που πιστεύει ότι τα θέματα εξαρτώνται από την σοφή καθοδήγησή του. Με τον αρχηγό του κράτους να χάνεται όλο και περισσότερο στην δική του κοσμοθεωρία, με λίγους ανθρώπους στον κύκλο του που να μπορούν να ασκήσουν κριτική στην πορεία του, ο κύριος κίνδυνος για την Τουρκία είναι ότι ο Erdogan είναι ο μόνος κριτής για πολλές πολιτικές αποφάσεις. Το γεγονός ότι οι περισσότεροι φορείς χάραξης πολιτικής φαίνεται να εξαρτώνται από τις ιδέες του Erdogan και την εύθικτη προσωπικότητά του, ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την χώρα, ιδιαίτερα για την όλο και περισσότερο παράλογη εξωτερική πολιτική.

Αυτό είναι ιδιαίτερα αλήθεια σε μια στιγμή που οι περισσότερες από τις στρατηγικές εξωτερικής πολιτικής του προέδρου –είτε είναι η συμμαχία της Τουρκίας με την Ρωσία είτε η σχεδιαζόμενη ανατροπή του προέδρου της Συρίας, Bashar al-Assad- καταρρέουν, αφήνοντας την Τουρκία απομονωμένη και με λίγους πραγματικούς φίλους. Μόνο η ΕΕ έχει μείνει ως ένας διστακτικός σύζυγος σε έναν άβολο γάμο.

Bahadir Kaleagasi, Διεθνής συντονιστής του Τουρκικού Βιομηχανικού και Επιχειρηματικού Συνδέσμου (TUSIAD)

Το κόστος αποκλεισμού της Τουρκίας από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι πολύ υψηλό τόσο για τους πολίτες της ΕΕ όσο και για αυτούς της Τουρκίας. Εάν η Τουρκία είχε εμπλακεί στη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ από το 2005 που ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις -σε ζητήματα από την εξωτερική πολιτική και τους μετανάστες μέχρι την οικονομική ανάπτυξη και την ενέργεια- η σημερινή εικόνα θα ήταν διαφορετική. Η ΕΕ θα ήταν μια καλύτερη παγκόσμια δύναμη, και η Τουρκία θα ήταν μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή δημοκρατία, επιδεικνύοντας μεγαλύτερη σύγκλιση με τις ευρωπαϊκές αξίες και συμφέροντα. Τα αποτελέσματα των δοκιμών της αποτυχημένης πολιτικής της ΕΕ σε σχέση με την Τουρκία, είναι σαφή.

Στο μεταξύ, το ζήτημα μιας πιθανής βρετανικής εξόδου από την ΕΕ έχει επισπεύσει μια εξέλιξη προς μια ένωση που χαρακτηρίζεται από διαφοροποιημένη ενοποίηση, και τελικά από δύο κύκλους: η πλήρης ΕΕ και η πιο ομοσπονδιακή ευρωζώνη του πυρήνα. Αυτή η προοπτική καθιστά την ευρωπαϊκή ενοποίηση της Τουρκίας δυνατή για άλλη μία φορά. Και για μια ακόμη φορά, η ΕΕ μπορεί να ασκήσει μετασχηματιστική δύναμη στην Τουρκία. Αυτή η θετική επιρροή είναι επίσης μια πολιτική που δοκιμάστηκε -με επιτυχία- από τα μέσα της δεκαετίας 1990 μέχρι τα μέσα του 2000.

Ωστόσο, εξαιτίας του θολού οράματος, της αδύναμης δημιουργικότητας και της διστακτικής δράσης, η Ευρώπη ρισκάρει τώρα να καταστρέψει το μέλλον της. Το πρόβλημα αφορά όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. Αυτό δεν αφορά μόνο τις προκλήσεις των προσφύγων ή της ασφάλειας, αλλά επίσης τις τεράστιες ευκαιρίες που απορρέουν από τις ριζικές αλλαγές στην κοινωνία: την ψηφιακή οικονομία, την πράσινη ενέργεια, τις έξυπνες πόλεις και ούτω καθεξής. Αυτές οι αλλαγές απαιτούν όλες πιο έξυπνη δημοκρατία και μια πιο έξυπνη Ευρώπη. Ένα από τα έξυπνα εργαλεία δράσης είναι περισσότερη Ευρώπη και για την Τουρκία και για την ΕΕ.

Renad Mansour, El-Erian fellow στο Carnegie Middle East Center

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εικόνα της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή έχει πληγεί τελευταία. Από τις ευρείες κατηγορίες για συνενοχή που διευκόλυναν τις ροές των αυτοαποκαλούμενων μαχητών του Ισλαμικού Κράτους στην Συρία (και πίσω) στην καταδίκη των επιθέσεων εναντίον της κουρδικής πολιτικής αντιπολίτευσης, ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan όλο και περισσότερο θεωρείται ως ένας ακόμη ηγέτης που έχει φθαρεί από την μακρά παραμονή στην εξουσία.

Σήμερα, για να εξαλείψει τους ελέγχους, ελέγχει τον στρατό και το δικαστικό σύστημα και παρεμβαίνει στα ΜΜΕ. Ο ίδιος δικαιολογεί αυτές τις αντιδημοκρατικές τάσεις, επισημαίνοντας την εκλογική επιτυχία. Ωστόσο, αυτές οι πολιτικές έρχονται σε αντίθεση με τον Erdogan των πρώτων ημερών, όταν η πρωθυπουργία του λειτούργησε σαν ελπίδα για την ισλαμική δημοκρατία που δίνει προτεραιότητα στην οικονομική πρόοδο και στην διευκόλυνση των μειονοτήτων.

Για τους Κούρδους της Τουρκίας, η αρχή του 2016 είναι το ακριβώς αντίθετο από τις αρχές του 2015. Την ίδια περίοδο πέρυσι, το φιλό-κουρδικό Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (HDP) προετοιμαζόταν να συμμετέχει στις εκλογές του Ιουνίου 2015 για να εκπροσωπήσει τους Κούρδους. Το κόμμα τελικά κέρδισε το 13% των ψήφων, και για πρώτη φορά οι Κούρδοι είχαν την δική τους εκπροσώπηση στο τουρκικό κοινοβούλιο. Για το κουρδικό εθνικιστικό κίνημα, η θεσμική πολιτική αντικατέστησε την βία.

Αυτά όλα άλλαξαν όταν ο Erdogan, απογοητευμένος από τα αποτελέσματα των εκλογών του Ιουνίου 2015, όταν το ΑΚΡ απέτυχε να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία στην Βουλή, ξεκίνησε μια εκστρατεία για να το εμποδίσει αυτό και προκάλεσε την στρατιωτική πτέρυγα του κινήματος. Ως εκ τούτου, η βία έχει επιστρέψει και το τουρκικό κράτος βρίσκεται ξανά σε πόλεμο.

Kati Piri, μέλος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Η Τουρκία διέρχεται ταραχώδεις καιρούς. Εάν αυτό δικαιολογεί το ερώτημα παραπάνω, θα το αποφασίσει το τουρκικό εκλογικό σώμα.

Ως εισηγήτρια για την Τουρκία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, παρουσίασα το προσχέδιο της ετήσιας έκθεσης προόδου για την χώρα στις 16 Φεβρουαρίου. Ενώ επαίνεσα την προθυμία της Τουρκίας να φιλοξενήσει εκατομμύρια πρόσφυγες από την Συρία και χαιρέτισα την συνεργασία μεταξύ της Άγκυρας και των Βρυξελλών για την διαχείριση της ροής των αιτούντων ασύλου, είμαι επίσης επικριτική. Υπάρχουν αρνητικές εξελίξεις αναφορικά με το κράτος δικαίου -ιδιαίτερα αναφορικά με την ελευθερία των media. Η επιδείνωση της ελευθερίας του Τύπου φαίνεται να είναι μέρος μιας ευρύτερης τάσης στην κατεύθυνση της περισσότερο προεδρικής και αυταρχικής εξουσίας.

Στη Νοτιοανατολική Τουρκία, η βία έχει ξεσπάσει και πάλι μεταξύ των ανταρτών του ΡΚΚ και των κρατικών δυνάμεων ασφαλείας. Ενώ οι τουρκικές αρχές έχουν κάθε δικαίωμα να πολεμήσουν την τρομοκρατία, είναι σαφές ότι το κουρδικό ζήτημα μπορεί να επιλυθεί μόνο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πολλές ζωές, και από τις δύο πλευρές, έχουν ήδη καταστραφεί από αυτή την διαμάχη που διαρκεί δεκαετίες. Ως εκ τούτου, πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να επιστρέψουν στον διάλογο.

Τέλος, ειλικρινά ελπίζω ότι η αναταραχή στην Τουρκία δεν θα είναι επιζήμια για την συνεχιζόμενη -και πολύ θετική- ειρηνευτική διαδικασία στο διαιρεμένο νησί της Κύπρου.

Gianni Riotta, μέλος του Council on Foreign Relations

Ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan έδωσε στον κόσμο την πρώτη γεύση του πειράματός του με τον ήπιο ισλαμισμό το 2003 ως πρωθυπουργός. Έκτοτε, έχει μαλώσει με φίλους και εχθρούς, εναλλασσόμενος μεταξύ υποσχέσεων και απειλών ενώ παράλληλα οδηγεί την χώρα προς ένα αυταρχικό καθεστώς. Οι αποτυχημένες αραβικές επαναστάσεις, η σύγκρουση σουνιτών-σιιτών, η άνοδος του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους, και η έξοδος των προσφύγων από τον πόλεμο στη Συρία, έχουν δώσει στον Erdogan πολλές κάρτες για να παίζει.

Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ είναι πολύ λιγότερο διατεθειμένες σε σχέση με το παρελθόν, να αμφισβητήσουν το αβυσσαλέο ρεκόρ του Erdogan στα ανθρώπινα δικαιώματα. Στις 28 Φεβρουαρίου, καυχήθηκε ότι δεν θα σεβαστεί την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Τουρκίας για να αφήσει ελεύθερους δύο δημοσιογράφους της Cumhuriyet, οι οποίοι κρατούνταν εξαιτίας της δημοσίευσης άρθρων για φερόμενα τουρκικά όπλα που πέρασαν λαθραία στους υποστηρικτές του Ισλαμικού Κράτους στην Συρία. Στην βίαιη ατμόσφαιρα τύπου Game of Thrones, που πλήττει τώρα την περιοχή, ο Erdogan προκαλεί την αυξανόμενη επιρροή του Ρώσου προέδρου Putin στην Μέση Ανατολή, ενώ διεξάγει έναν προσωπικό πόλεμο εναντίον των Κούρδων.

Η Ευρώπη έχασε μια χρυσή ευκαιρία να ορίσει μια διαδρομή για την Τουρκία –ίσως όχι μια λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας, αλλά μια διαδικασία που θα δεσμεύσει την Άγκυρα σε ένα κοινό περιβάλλον. Αυτή η ανόητη στάση, έδωσε στον Erdogan μια δικαιολογία για να παίξει τον Οθωμανό αυτοκράτορα, χρησιμοποιώντας περήφανες τουρκικές παραδόσεις προς όφελός του. Το αποτέλεσμα είναι ένα άγριο, βίαιο θέατρο στο οποίο οι τρομοκράτες αναπτύσσουν τα όπλα τους, οι ξένες δυνάμεις προσπαθούν να στρέψουν την Τουρκία προς τα δικά τους συμφέροντα, και η μετριοπαθής αντιπολίτευση έχει να διαδραματίσει έναν ακόμη μικρότερο ρόλο.

Όπως πολλοί ηγέτες της Μέσης Ανατολής, ο Erdogan είναι τώρα ένας άνθρωπος που έχει περάσει η εποχή του, με παρωχημένες ιδέες και αξίες. Ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστεί οποιαδήποτε αξιόπιστη, βιώσιμη εναλλακτική στην εξουσία.

Marietje Schaake, αντιπρόεδρος της αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις σχέσεις με τις ΗΠΑ

Στις 25 Φεβρουαρίου, το συνταγματικό δικαστήριο της Τουρκίας αποφάσισε ότι οι δημοσιογράφοι Can Dundar και Erdem Gul, οι οποίοι φυλακίστηκαν για ένα δημοσίευμα που αναφέρει πως η Άγκυρα είχε προσπαθήσει να μεταφέρει όπλα στους Ισλαμιστές στην Συρία, θα πρέπει να απελευθερωθούν. Η ανακούφιση που αισθάνθηκαν πολλοί Τούρκοι με την απόφαση, γρήγορα επισκιάστηκε. Ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan απάντησε δηλώνοντας ότι "ούτε θα υπακούσει ούτε θα σεβαστεί" την απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου.

Ας το σκεφτούμε για λίγο. Αυτές οι λέξεις συνοψίζουν το μεγάλο πρόβλημα της Τουρκίας. Αυτά τα λόγια "πέρασαν" από το επίσημο account της τουρκικής προεδρίας στο twitter, μαζί με μια πλήρη ανακοίνωση. Ένα σαφές μήνυμα στον κόσμο επιβεβαιώνει ότι ούτε το κράτος δικαίου ούτε ο διαχωρισμός των εξουσιών γίνονται σεβαστά στην Τουρκία. Οι προσωπικές επιθέσεις σε δημοσιογράφους ή σε προσωπικότητες της αντιπολίτευσης, έχουν πολύ συχνά οδηγήσει σε άμεσες συλλήψεις. Επίσης έχουν μια άσχημη επίδραση στον συνολικό πληθυσμό και καταλήγουν σε αυτό-λογοκρισία.

Το επικίνδυνο, αρνητικό σπιράλ μπορεί να σταματήσει μόνο από τους ανθρώπους στην Τουρκία. Καμία εξωτερική οντότητα δεν μπορεί να αποφασίσει την μοίρα της χώρας, αλλά η ΕΕ πρέπει τουλάχιστον να στηρίξει τις αρχές της και να μην τις θέσει σε κίνδυνο, όπως έκανε με την συμφωνία του Νοεμβρίου 2015. Οι δημοσκοπήσεις εμφανίζουν περισσότερη στήριξη μεταξύ των Τούρκων για την ένταξη στην ΕΕ, και η ειρηνική ανυπακοή προσφέρει ελπίδα ότι κανένας δεν μπορεί να καταστρέψει την υπόσχεση μιας δημοκρατικής Τουρκίας.

Αλλά δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο. Μόνο η διενέργεια αποτελεσματικών ελέγχων και ο σεβασμός των δημοκρατικών αρχών με λόγια και με πράξεις, μπορεί να αποτρέψει τον αυταρχισμό από το να βγει εκτός ελέγχου.

πηγή