Leonid Bershidsky
Ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin υπερηφανευόταν ότι η Ρωσία κατέκτησε την Κριμαία "χωρίς να πέσει ούτε μία σφαίρα". Υπάρχει, μάλιστα, μια προπαγανδιστική ταινία που προβάλλει την επέμβαση στην Κριμαία ως το αποτέλεσμα του εξαιρετικού σχεδιασμού και της απρόσκοπτης εκτέλεσής τους από το Κρεμλίνο. Ένα έγγραφο που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα ρίχνει εκ νέου φως στο γιατί η προσάρτηση ήταν αναίμακτη, αλλά και στο γιατί η επιθετικότητα του Putin είχε όρια.
Η ιστοσελίδα Pranda.com.eu δημοσίευσε τα πρακτικά της συνεδρίασης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας που έλαβε χώρα στις 28 Φεβρουαρίου του 2014. Την προηγούμενη ημέρα, ρωσικά στρατεύματα που δεν έφεραν κάποιο διακριτικό, βοήθησαν τους φιλορώσους ακτιβιστές να καταλάβουν το κοινοβούλιο και την κυβέρνηση της Κριμαίας. Την επομένη, η ρωσική βουλή εξουσιοδότησε τον Putin για την έναρξη στρατιωτικών επιχειρήσεων επί ουκρανικού εδάφους.
Οι αξιωματούχοι που συμμετείχαν στη συνάντηση -οι οποίοι ανέλαβαν τα καθήκοντά τους κατά την επονομαζόμενη "Επανάσταση της Αξιοπρέπειας" στην Ουκρανία - μάταια προσπάθησαν να αποτρέψουν την κατάκτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και τελικά αποφάσισαν να παραχωρήσουν την χερσόνησο, θεωρώντας πως η εναλλακτική λύση θα ήταν χειρότερη.
Ο Oleksandr Turchynov, ο εκτελών χρέη προέδρου στη βουλή, έθεσε το ζήτημα της αντεπίθεσης. Ο πρωθυπουργός Arseniy Yatsenyuk - ο οποίος διατηρεί από τότε ακόμη τα καθήκοντά του, σε αντίθεση με εκείνους που ήλθαν στην εξουσία μετά από την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 2014 - τάχθηκε ενάντια στο ενδεχόμενο μιας αντεπίθεσης.
"Μιλάμε για κήρυξη πολέμου στη Ρωσία", είχε δηλώσει, σύμφωνα με το έγγραφο. "Αφότου το κάνουμε αυτό, θα υπάρξει ρωσική εντολή για να προστατευθούν οι Ρώσοι πολίτες και οι ρωσόφωνοι. Αυτό το σενάριο έχουν γράψει οι Ρώσοι και με αυτό 'παίζουμε'".
Ο Yatsenyuk διευκρίνισε ότι τα ταμεία του υπουργείου Οικονομικών ήταν άδεια και ότι, σύμφωνα με το υπουργείο Άμυνας, η Ουκρανία δεν διέθετε στρατιωτικά μέσα, προκειμένου να υπερασπιστεί το Κίεβο, σε περίπτωση ρωσικής εισβολής. Εκτός αυτού, ο Yatsenyuk επεσήμανε ότι θα ξεσπούσε μια "οξεία εθνοτική σύγκρουση" στην Κριμαία και ότι η ουκρανική κυβέρνηση θα δεχόταν "πυρά" με την κατηγορία πως απέτυχε να την αποτρέψει. Ο ίδιος απηύθυνε έκκληση για πολιτικές διαπραγματεύσεις μέσω ξένων διαμεσολαβητών, με σκοπό να χορηγηθεί στην Κριμαία μεγαλύτερη αυτονομία και στο μεταξύ να καταβληθούν προσπάθειες για την αναμόρφωση του στρατού.
Κατά της αντεπίθεσης τάχθηκαν και ο επικεφαλής της εθνικής τράπεζας, Stepan Kubiv και η πρώην πρωθυπουργός, Yulia Tymoshenko που είχε βγει από τη φυλακή τις τελευταίες ημέρες της επανάστασης. Η Tymoshenko υποστήριξε πως ο Putin ήθελε να επαναλάβει το σενάριο που εκτυλίχθηκε στη διάρκεια του ρωσο-γεωργιανού πολέμου του 2008 (τότε ο Γεωργιανός πρόεδρος, Mikheil Saakashvili, είχε επιτεθεί στις φιλο-ρωσικές δυνάμεις που είχαν καταλάβει την εξεγερθείσα Νότια Οσσετία, αλλά η Ρωσία επενέβη και ισοπέδωσε τον γεωργιανό στρατό). Η Tymoshenko είπε για τον Putin:
"Απλώς περιμένει να του δώσουμε αφορμή. Θυμηθείτε πώς ο Saakashvili πιάστηκε στο δόλωμά του και έχασε! Δεν έχουμε το δικαίωμα να επαναλάβουμε το ίδιο λάθος. Επομένως, σας καλώ να σκεφτείτε 100 φορές προτού κάνουμε το επόμενο βήμα. Οφείλω να σας πω πως αν είχαμε μία στις εκατό πιθανότητες να νικήσουμε, θα ήμουν η πρώτη που θα υποστήριζα μια δραστική απάντηση".
Στη συνέχεια, ο Turchynov δέχθηκε κλήση από τον πρόεδρο της ρωσικής βουλής, Sergei Naryshkin. Αφού συνομίλησε μαζί του, δήλωσε:
"Ο Naryshkin μου μετέφερε τις απειλές του Putin. Είπε ότι είναι έτοιμοι να λάβουν σκληρές αποφάσεις για τη δίωξη Ρώσων και ρωσόφωνων από την Ουκρανία. Ενδεχομένως εννοούν πως θα στείλουν στρατεύματα και όχι μόνο στην Κριμαία. Μετέφερε τα λόγια του Putin ότι εάν έστω και ένας Ρώσος πεθάνει, θα μας ανακηρύξει εγκληματίες πολέμου και θα μας καταδιώξει σε ολόκληρο τον κόσμο".
Έπειτα, ο επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών, Valentin Nalivaichenko, ανέφερε ότι τα ρωσικά στρατεύματα είχαν ξεκινήσει να συγκεντρώνονται στα σύνορα της Ουκρανίας. Είπε συγκεκριμένα:
"Και οι Αμερικανοί και οι Γερμανοί, όλοι μας ζητούν να μην κάνουμε τίποτα δραστικό, επειδή ο Putin θα το εκμεταλλευόταν, προκειμένου να ξεκινήσει μία μεγάλης κλίμακας εισβολή".
Το Συμβούλιο ψήφισε: Μόνο ο Turchynov τάχθηκε υπέρ του να κηρυχθεί η περιοχή σε κατάσταση πολέμου. Και αυτό ήταν: Η Ρωσία διοργάνωσε ένα ψεύτικο δημοψήφισμα στην Κριμαία και την κατέλαβε. Η ουκρανική κυβέρνηση εγκατέλειψε αμαχητί, υπό τον φόβο ότι θα μπορούσε να χάσει ολόκληρη τη χώρα.
Είναι αδιανόητο να σκεφτεί κανείς ότι ο Putin δεν ήξερε πόσο αδύναμη ήταν η Ουκρανία, δεδομένου ότι είχε πρόσβαση στις πληροφορίες που έρχονταν από τη γειτονική χώρα. Μπορούσε ακόμη και να έχει άμεση συνομιλία με τον έκπτωτο πρόεδρο, Viktor Yanukovych, ο οποίος μόλις είχε βρει καταφύγιο στη Ρωσία. Δεν υπήρχε τίποτα να αποτρέψει τη ρωσική εισβολή. Επιπλέον, ο Putin δεν χρειαζόταν κάποιο επιπρόσθετο πρόσχημα για να επέμβει: Η Ρωσία χαρακτήρισε την ανατροπή του Yanukovych ως "αντισυνταγματικό πραξικόπημα" και από τεχνικής άποψης ήταν, παρά το γεγονός πως το καταπιεστικό καθεστώς του πρώην προέδρου "έτρεφε" πολύ λίγο σεβασμό απέναντι στο Σύνταγμα. Ο Yanukovych θα μπορούσε να έχει υπογράψει ένα αίτημα για βοήθεια σαν αυτό που σήμερα δικαιολογεί τη στρατιωτική δράση της Ρωσίας στη Συρία.
Ωστόσο, ο Putin δεν έκανε τίποτα από αυτά. Δεν ήθελε να εισβάλει στην υπόλοιπη Ουκρανία και να κληθεί να αντιμετωπίσει τις βαρυσήμαντες διεθνείς συνέπειες. Ήθελε μόνο την Κριμαία, τη ρωσική ναυτική βάση που κατοικείται κυρίως από ρωσόφωνους. Ο Yatsenyuk δεν είχε αυταπάτες για την Κριμαία, όταν μιλούσε για το ενδεχόμενο "εθνοτικής σύρραξης".
Αργότερα, όταν η Ρωσία στήριξε μια αυτονομιστική εξέγερση στην Ανατολική Ουκρανία -παρέχοντας στρατιωτικούς συμβούλους, όπλα και εν τέλει στρατεύματα- ο Putin ήταν εξίσου προσεκτικός, προκειμένου να αποφύγει μια εισβολή μεγάλης κλίμακας, ακόμη και αν είχε την ικανότητα να συνθλίψει τον ουκρανικό στρατό. Στην πραγματικότητα, όσο και αν ο Ουκρανός πρόεδρος, Petro Poroshenko, υπερηφανεύεται ότι ο στρατός του είναι σήμερα ο "ισχυρότερος στην Ευρώπη", η Ρωσία εξακολουθεί να κατέχει ένα συντριπτικό πλεονέκτημα, από άποψη έκτασης, εξοπλισμού και εκπαίδευσης.
Σε όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης, ο Putin δεν έχει πιεσθεί ποτέ από καμία απειλή ενδεχόμενης ουκρανικής απόκρουσης. Δεν επιδιώκει ολοκληρωτικό έλεγχο ούτε σε αυτή, ούτε και σε καμία άλλη γειτονική χώρα, μόνο πολιτική και οικονομική ισχύ. Σε ό,τι αφορά στην Ουκρανία, θέλει να ακρωτηριάσει τη χώρα σε βαθμό τέτοιο, ώστε η Δύση να τηρεί επιφυλάξεις ως προς την ενσωμάτωσή της στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Μέχρι στιγμής, το σχέδιο αποδίδει: Η Ουκρανία παραμένει πάμπτωχη και μαστίζεται από εσωτερικές διαμάχες.
Ο Saakashvili, ο τωρινός κυβερνήτης της Οδησσού στην Ουκρανία, έχει μάθει το μάθημά του: Χτίζει μια πολιτική δύναμη με σαφή στόχο να απαλλάξει την Ουκρανία από τη διαφθορά. Αυτού του είδους η άμυνα ενάντια στον Putin είναι πολύ πιο αποτελεσματική, σε σχέση με την πρακτική της αντεπίθεσης με στρατιωτική επέμβαση. Οι πολιτικοί της Δύσης θα έπρεπε να κρατούν σημειώσεις και, αντί να δρομολογούν στρατιωτικούς αμυντικούς μηχανισμούς στην Ανατολική Ευρώπη, να επικεντρωθούν στην παροχή βοήθειας προς τους γείτονες της Ρωσίας, προκειμένου να οικοδομήσουν αποτελεσματικές οικονομίες και κυβερνήσεις.
Δημοσίευση σχολίου