Όταν το εναντίον της λιτότητας κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2015, γράψαμε με τον Cornel Ban σε ένα άρθρο στο Foreign Affairs ότι, κάποια στιγμή, η Ευρώπη θα ήταν υποχρεωμένη να αντιμετωπίσει έναν Αλέξη Τσίπρα, τον ηγέτη του κόμματος και Έλληνα πρωθυπουργό, «γιατί δεν μπορείς για πολύ καιρό να ζητάς από τους ανθρώπους να ψηφίζουν σήμερα για την εξαθλίωσή τους, βασισμένοι σε υποσχέσεις για ένα καλύτερο αύριο που δεν έρχεται ποτέ». Παρά τις προσπάθειες του Eurogroup, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου από τον Φεβρουάριο του 2015 να πιέσουν την Ελλάδα σε όλο και περισσότερα μέτρα λιτότητας, οι Έλληνες ψήφισαν με ακόμη μεγαλύτερη διαφορά από όση ψήφισαν υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ για να πουν «όχι» για μια ακόμη φορά. Έτσι, το σκορ είναι τώρα Δημοκρατία 2 - Λιτότητα 0. Αλλά τώρα τι μέλλει γενέσθαι; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να είμαστε σαφείς για το τι είναι αυτή η κρίση και τι δεν είναι. Παραδόξως, παρά τις ατελείωτες τεμπέλικες σχολιογραφικές ηθικολογίες για το αντίθετο, η Ελλάδα έχει πολύ μικρή σχέση με την κρίση που φέρει το όνομά της. Για να δούμε το γιατί, είναι καλύτερα να ακολουθήσουμε το χρήμα -και αυτούς που το συσσωρεύουν.
Οι ρίζες της κρίσης βρίσκονται μακριά από την Ελλάδα˙ βρίσκονται στην αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής τραπεζικής. Όταν το ευρώ δημιουργήθηκε το 1999, όχι μόνο οι Έλληνες δανείζονταν όπως οι Γερμανοί, αλλά όλων οι τράπεζες δανείζονταν και δάνειζαν σε αυτό που ήταν ουσιαστικά ένα φτηνό ξένο νόμισμα. Και με σούπερ-χαμηλά επιτόκια, οι χώρες φώναζαν για να μπουν στο ευρώ, καθώς με μια πιστωτική έκρηξη σε εξέλιξη σε ολόκληρη την ήπειρο, είχε νόημα για τις εθνικές τράπεζες να επεκτείνουν τον ιδιωτικό δανεισμό όσο περισσότερο μπορούσε να φθάσει το ευρώ.
Οπότε τα ίχνη των περιουσιακών στοιχείων των ευρωπαϊκών τραπεζών (δάνεια και λοιπά στοιχεία ενεργητικού) επεκτάθηκαν μαζικά σε όλη την πρώτη δεκαετία του ευρώ, ιδίως στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Πράγματι, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, από το 2010, όταν ξέσπασε η κρίση, οι γαλλικές τράπεζες κρατούσαν το ισοδύναμο των περίπου 465 δισεκατομμυρίων ευρώ σε λεγόμενα απομειωμένα περιφερειακά περιουσιακά στοιχεία (impaired periphery assets), ενώ οι γερμανικές τράπεζες είχαν 493 δισεκατομμύρια στα βιβλία τους. Μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των απομειωμένων περιουσιακών στοιχείων ήταν ελληνικά, και εδώ είναι το πρόβλημα: Η Ελλάδα μετρούσε μέχρι το 2% της ευρωζώνης το 2010 και το αναθεωρημένο έλλειμμα του προϋπολογισμού της Ελλάδας εκείνη τη χρονιά ήταν στο 15% του ΑΕΠ της χώρας, που είναι το 0,3% της οικονομίας της ευρωζώνης.
Με άλλα λόγια, το ελληνικό έλλειμμα ήταν [σε επίπεδο ίσο με] ένα λάθος στρογγυλοποίησης, δεν ήταν λόγος πανικού. Εκτός αν, φυσικά, οι άνθρωποι που κατέχουν ελληνικά χρέη, αυτές οι μεγάλες τράπεζες στον πυρήνα της ευρωζώνης, είχαν, κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, διπλασιάσει το μέγεθός τους (από την άποψη των στοιχείων του ενεργητικού) -και με επιχειρησιακούς δείκτες μόχλευσης (ενεργητικό προς παθητικό) διπλάσιους- σε σχέση με τους «πολύ μεγάλους για να χρεοκοπήσουν» (too big to fail) αμερικανούς ομολόγους, που όμως το είχαν κάνει 9στμ: δηλαδή, είχαν χρεοκοπήσει). Σε έναν τέτοιο υπερ-μοχλευμένο κόσμο, αν η Ελλάδα πτώχευε, οι εν λόγω τράπεζες θα έπρεπε να πωλήσουν άλλα παρόμοια κρατικά στοιχεία ενεργητικού για την κάλυψη των ζημιών. Αλλά αν όλα αυτά τα συμβόλαια πώλησης έβγαιναν μονομιάς στην αγορά θα προκαλούσαν τραπεζικό πανικό σε όλες τις αγορές ομολόγων της ευρωζώνης, ο οποίος [πανικός] θα μπορούσε να εξαλείψει τις τράπεζες του ευρωπαϊκού πυρήνα.
Είναι σαφές ότι κάτι έπρεπε να γίνει για να σταματήσει η σήψη, και αυτό το κάτι ήταν το πρόγραμμα της τρόικας για την Ελλάδα, το οποίο πέτυχε να σταματήσει τον πανικό στην αγορά ομολόγων –κρατώντας τους Έλληνες μέσα [στο σύστημα] και τις αποδόσεις [των ομολόγων] χαμηλά- με κόστος να γίνει το ένα τέταρτο των Ελλήνων άνεργοι και να καταστραφεί σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ της χώρας. Συνεπώς, η Ελλάδα μετρά πλέον μόλις το 1,7% της ευρωζώνης, και η αντιπαράθεση των τελευταίων μηνών ήταν για την φορολογία και το μίγμα των δαπανών για μερικά δισεκατομμύρια ευρώ. Γιατί, τότε, δεν υπήρχε καμία συμφωνία για την Ελλάδα, ειδικά όταν οι έρευνες του ίδιου του ΔΝΤ έχουν πει ότι αυτές οι πολιτικές είναι στην καλύτερη περίπτωση αντιπαραγωγικές; Και πώς μια τόσο μικρή οικονομία κατάφερε να δημιουργήσει μια τέτοια θανάσιμη απειλή για το ευρώ;
Μέρος της ιστορίας, όπως γράψαμε τον Ιανουάριο ήταν ο πολιτικός κίνδυνος που παρουσίαζε ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος απείλησε να ενθαρρύνει άλλους συνασπισμούς εναντίον των πιστωτών σε όλη την Ευρώπη, όπως οι Podemos στην Ισπανία. Αλλά, ένα άλλο μέρος της ιστορίας βασίζεται σε αυτό που οι ευρωπαϊκές ελίτ έθαψαν βαθιά μέσα στις υποτιθέμενες διασώσεις τους για την Ελλάδα. Δηλαδή, οι διασώσεις δεν ήταν καθόλου για την Ελλάδα. Ήταν διασώσεις «στα κρυφά» για τις μεγάλες τράπεζες της Ευρώπης, και οι φορολογούμενοι σε κύριες χώρες έχουν μείνει με τον λογαριασμό, καθώς οι Έλληνες αρνήθηκαν να πληρώσουν. Είναι αυτό το κρυφό παιχνίδι που βρίσκεται στην καρδιά της αποφάσεως της Ελλάδας να πει «όχι», και της αδυναμίας της Ευρώπης να λύσει το πρόβλημα.
Στην Ελλάδα δόθηκαν δύο πακέτα διάσωσης. Το πρώτο διήρκεσε από τον Μάιο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2013 και αποτελείτο από ένα οικονομικό πρόγραμμα (Stand By Agreement) 30 δισεκατομμυρίων ευρώ από το ΔΝΤ και 80 δισεκατομμύρια σε διμερή δάνεια από άλλες κυβερνήσεις της ΕΕ. Το δεύτερο διήρκεσε από το 2012 μέχρι το τέλος του 2014 (στην πράξη, αυτό κράτησε μέχρι πριν από λίγες ημέρες) και περιελάμβανε άλλο ένα πρόγραμμα 19,8 δισεκατομμυρίων ευρώ από το ΔΝΤ και άλλα 144,7 δισ. ευρώ που καταβλήθηκαν από μια οντότητα που έχει συσταθεί στα τέλη του 2010 και ονομάστηκε Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility,EFSF, τώρα πλέον Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, European Stability Mechanism, ESM). Δεν εκταμιεύθηκαν όλα αυτά τα κεφάλαια. Το τελικό ποσό που «δανείστηκε» στην Ελλάδα ήταν περίπου 230 δισεκατομμύρια ευρώ.
Το EFSF ήταν ένας οργανισμός που συνέστησε η ΕΕ στο Λουξεμβούργο «για την διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην οικονομική και νομισματική ένωση της Ευρώπης» με την έκδοση ομολόγων ύψους 440 δισεκατομμυρίων ευρώ που θα παρήγαγαν δάνεια σε χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Οπότε, τι έκαναν με την εν λόγω χρηματοδότηση; Έφτιαξαν ομόλογα για να διασώσουν τους πιστωτές της Ελλάδας -τις τράπεζες της Γαλλίας και της Γερμανίας, κυρίως- μέσω δανείων προς την Ελλάδα. Η Ελλάδα ήταν επομένως ένας απλός αγωγός για ένα σχέδιο διάσωσης. Δεν ήταν αποδέκτης καθ’ οιονδήποτε σημαντικό τρόπο, παρά τα όσα επαναλαμβάνονται συνεχώς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Από τα περίπου 230 δισεκατομμύρια ευρώ που εκταμιεύθηκαν προς την Ελλάδα, υπολογίζεται ότι μόνο 27 δισ. πήγαν προς την διατήρηση του ελληνικού κράτους σε λειτουργία. Πράγματι, από το 2013 η Ελλάδα είχε πλεόνασμα και δεν χρειάζεται τέτοιου είδους χρηματοδότηση. Κατά συνέπεια, το 65% των δανείων προς την Ελλάδα πήγε κατ ' ευθείαν από την Ελλάδα στις τράπεζες του πυρήνα για πληρωμές τόκων, για ληξιπρόθεσμα χρέη, και για την εγχώρια τραπεζική ανακεφαλαιοποίηση που απαιτήθηκε από τους πιστωτές. Με έναν άλλο υπολογισμό, το 90% των «δανείων προς την Ελλάδα» παρέκαμψε τελείως την Ελλάδα .
Με το να περιγράφεται όμως το πώς είναι αυτοί οι αριθμοί, εξακολουθεί να μην σημειώνεται το γεγονός ότι, αφότου ο Mario Draghi πήρε την σκυτάλη από τον Jean Claude Trichet στην ΕΚΤ στα τέλη του 2011, ο Draghi έριξε περίπου 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ δημόσιου χρήματος στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα για μειώσει τις αποδόσεις στις πράξεις μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (Long Term Refinancing Operations, LTROs ). Οι αποδόσεις των ομολόγων μειώθηκαν και οι τιμές τους σύντομα ανέβηκαν. Αυτό χαροποίησε τους ομολογιούχους, οι οποίοι άρχισαν να πωλούν τα ενισχυμένα πλέον LTROs πίσω στις κυβερνήσεις που τις είχαν μόλις διασώσει.
Τον Μάρτιο του 2012, η ελληνική κυβέρνηση, υπό την αιγίδα της τρόικα, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα εξαγοράς το οποίο εξαγόρασε τους πιστωτές, τις ιδιωτικές και εθνικές κεντρικές τράπεζες, με 53,4% έκπτωση στην ονομαστική αξία του ομολόγου. Με τον τρόπο αυτό, 164 δισεκατομμύρια ευρώ χρέους παραδόθηκαν από τον ιδιωτικό τομέα στο EFSF. Το χρέος αυτό βρίσκεται τώρα στα χέρια του διαδόχου του EFSF, στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, όπου προκαλεί μεγάλη αστάθεια . Έτσι, αν θέλουμε να κατανοήσουμε γιατί οι συνδυασμένες δυνάμεις της ευρωζώνης δεν μπορούν να ασχοληθούν με ένα πρόβλημα που έχει το μέγεθος μιας υπέρβασης σε κάποια αμυντική σύμβαση των ΗΠΑ, είναι πιθανώς σοφό να ξεκινήσουμε εδώ και όχι από τους διεφθαρμένους Έλληνες ή την οικονομική σοφία των νοικοκυρών της Σουηβίας . Όπως παραδέχθηκε ο πρώην επικεφαλής της Bundesbank, Karl Otto Pöhl, , η όλη υπόθεση «ήταν για την προστασία των γερμανικών τραπεζών, αλλά κυρίως των γαλλικών τραπεζών, από την διαγραφή χρέους».
Σκεφτείτε το με αυτό τον τρόπο. Αν τα 230 δισεκατομμύρια ευρώ είχαν δοθεί στην Ελλάδα, θα μεταφραζόταν σε μόλις κάτω από 21.000 ευρώ ανά άτομο. Δεδομένης αυτής της γενναιοδωρίας, θα ήταν αδύνατο να δημιουργηθεί ποσοστό ανεργίας 25% στους ενήλικες, πάνω από 50% στους νέους, μια απότομη αύξηση των φτωχών ηλικιωμένων, και κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος -ακόμη και με το πακέτο λιτότητας της τρόικας να ισχύει.
Για να διορθώσει το πρόβλημα, κάποιος στον πυρήνα της Ευρώπης θα πρέπει να ομολογήσει όλα τα παραπάνω και να παραδεχθεί ότι τα χρήματά τους δεν δόθηκαν σε τεμπέληδες Έλληνες, αλλά σε ήδη διασωθέντες τραπεζίτες οι οποίοι, παρά το κούρεμα της προσωπικής τους αξίας, κατέληξαν να έχουν κέρδος από την συμφωνία. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, θα συνεπαγόταν επίσης μια παραδοχή ότι με την μετατόπιση, εντελώς συνειδητά, της ευθύνης από τους απερίσκεπτους δανειστές στους ανεύθυνους (εθνικούς) δανειολήπτες, η Ευρώπη αναγέννησε ακριβώς το είδος του μικροαστικού εθνικισμού, στον οποίο ηθικοί Γερμανοί αντιμετωπίζουν διεφθαρμένους Έλληνες, που η ΕΕ αποσκοπούσε να εξαλείψει. Και η ομολογία αυτή, ειδικά όταν τα ποσοστά των βασικών κομμάτων συρρικνώνονται και κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ανοδικά, απλώς δεν πρόκειται να συμβεί. Οπότε, τι θα γίνει;
Παρότι η Γερμανία έχει υπάρξει κατά συρροήν χρεοκοπημένη και έλαβε ελάφρυνση χρέους τέσσερις φορές στον 20ό αιώνα , η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δεν πρόκειται να αφαιρέσει [κεφάλαια για] διάσωση από τις γερμανικές τράπεζες και να την δώσει στους Έλληνες. Ούτε ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ ούτε οποιοσδήποτε άλλος. Εν ολίγοις, οι δυνατότητες για μια λογική λύση ξεθωριάζουν μέρα με τη μέρα, και το αναπόφευκτο ενός Grexit δεσπόζει. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Τσίπρας και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν επανειλημμένα την φράση «48 ώρες» -μερικές φορές «72 ώρες» - ως την προθεσμία για να κάνουν μια νέα συμφωνία με τους πιστωτές από την στιγμή που θα γινόταν το δημοψήφισμα. Ο αριθμός αυτός αναφέρεται στο πόσο χρονικό διάστημα οι ελληνικές τράπεζες θα μπορούσαν πιθανώς να μείνουν φερέγγυες από την ώρα που το σκορ πήγε στο 2-0.
Την ώρα που γράφονται αυτά, η ΕΚΤ όχι μόνο παραβιάζει το καταστατικό της με τον περιορισμό της επείγουσας παροχής ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες, αλλά και αυξάνει το κούρεμα στις ελληνικές εγγυήσεις που προσφέρονται για νέα μετρητά. Με άλλα λόγια, η ΕΚΤ, μακράν του να είναι μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα, ενεργεί ως εκτελεστικό όργανο του Eurogroup, παρά τον κίνδυνο που κάτι τέτοιο συνεπάγεται για το ευρωπαϊκό σχέδιο στο σύνολό του. Ποτέ δεν καταλάβαμε την Ελλάδα, γιατί έχουμε αρνηθεί να δούμε την κρίση όπως ήταν –η συνέχεια μιας σειράς διασώσεων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, που ξεκίνησε το 2008 και καταλήγει μέχρι σήμερα. Είναι πολύ πιο εύκολο να κατηγορηθούν οι Έλληνες και στην συνέχεια να εκπλαγούμε όταν αρνούνται να παίξουν σύμφωνα με το σενάριο.
Δημοσίευση σχολίου