Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η Τουρκία δεν καθοδηγείται από την αρχή «ένας σαμουράι δεν έχει στόχο, παρά μόνο τη διαδρομή» στην προσπάθειά της να ενταχθεί στους BRICS. Άλλωστε, είναι πιθανό η Άγκυρα να μην ενταχθεί ποτέ στους BRICS.
Του Gevorg Mirzayan*
Ο κατάλογος των πιθανών συμμετεχόντων στους BRICS συμπληρώθηκε με ένα ακόμη κράτος. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν ανακοίνωσε την επιθυμία να ενταχθεί η χώρα του στον οργανισμό. «Θα δούμε τι μπορούμε να πετύχουμε φέτος», είπε.
Στους ρωσικούς πολιτικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους, η πρωτοβουλία της Άγκυρας προκάλεσε κύμα ενθουσιωδών δηλώσεων. Γράφουν για πισώπλατη μαχαιριά στο ΝΑΤΟ, για την Άγκυρα που αλλάζει την προτεραιότητά της από την Ευρωπαϊκή Ένωση στους BRICS, για έναν τουρκικό άσο στο μανίκι της Ρωσίας. Ωστόσο, το ερώτημα είναι: η είσοδος της Τουρκίας στους BRICS είναι πράγματι επωφελής για τη Ρωσία;
Πρώτον, οι BRICS – εάν θεωρηθούν ως το σχήμα ενός διευθυντηρίου ενός πολυπολικού κόσμου – θα πρέπει να περιλαμβάνουν χώρες σε επίπεδο περιφερειακών δυνάμεων. Και η Τουρκία είναι μια τέτοια δύναμη. Μάλιστα (όπως στην περίπτωση της Ρωσίας, της Ινδίας, της Αιγύπτου και του Ιράν) όχι μόνον μιας περιφέρειας. Η Άγκυρα διαδραματίζει βασικό ρόλο στην πολιτική της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης και επίσης έχει ενεργή ανάμειξη στην αφρικανική ήπειρο.
Δεύτερον, οι BRICS θα πρέπει να περιλαμβάνουν όχι έναν, αλλά πολλές περιφερειακές δυνάμεις. Για να εξισορροπούν η μια την άλλη, αλλά και με την παρουσία τους στο ίδιο σχήμα να λύνουν τις διαφορές τους διπλωματικά. Έτσι, θα εφαρμοστούν από κοινού πρωτοβουλίες των BRICS στην περιφέρεια. Εάν, όμως, η μια περιφερειακή δύναμη είναι στους BRICS και η άλλη όχι, τότε ένα τέτοιο σενάριο θα επιφέρει αναπόφευκτα σύγκρουση, όχι μόνο μεταξύ αυτών των δύο χωρών, αλλά και μεταξύ αυτής της χώρας και ολόκληρου του σχήματος των BRICS. Κάτι που θα ωθήσει αυτήν την περιφερειακή δύναμη, που είναι εκτός, να στηριχθεί σε οργανώσεις και μπλοκ εχθρικά προς τους BRICS.
Τώρα υπάρχουν τρεις τέτοιοι ηγετικές περιφερειακές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή – το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία. Η Τεχεράνη και το Ριάντ βρίσκονται ήδη στους BRICS. Και με την είσοδο της Τουρκίας στον οργανισμό, η τριάδα της Μέσης Ανατολής λαμβάνει μια αποτελεσματική πλατφόρμα για τον συντονισμό των περιφερειακών πολιτικών της.
Τρίτον, μεταξύ των 10 χωρών-μελών των BRICS δεν υπάρχει ακόμη καμία χώρα που να ανήκει στο δυτικό μπλοκ. Δηλαδή, με απλά λόγια, δεν υπάρχει ακόμη ούτε ένα παράδειγμα που ένα κράτος το οποίο ανήκει στη «συλλογική Δύση» να αναγνωρίζει επίσημα ότι οι BRICS είναι τουλάχιστον ίσος, ή πολύ περισσότερο ακόμη πιο σημαντικός θεσμός παγκόσμιας διακυβέρνησης από αυτούς που ελέγχονται από την Ουάσιγκτον.
Εξ αυτής της απόψεως, η Τουρκία πιθανότατα θα κάνει την αρχή. Επιπλέον, με την πρωτοβουλία της θα εξαναγκάσει την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες να αντιταχθούν δημόσια στην ένταξη της Άγκυρας στους BRICS. Το οποίο, με τη σειρά του, θα απαξιώσει Αμερικανούς και Ευρωπαίους στα μάτια των αναπτυσσόμενων χωρών. Θα βαθύνει το ρήγμα μεταξύ της συλλογικής Δύσης και του παγκόσμιου νότου. Από την άλλη πλευρά, η τουρκική πρωτοβουλία έχει επίσης μια σειρά από μειονεκτήματα. Κάτι που μπορεί ακόμη και να υπερβαίνει τα πλεονεκτήματα.
Πρώτον, οι BRICS έχουν ξεπεράσει εδώ και καιρό την αρχική τους σημασία ως κοινότητα κυρίαρχων χωρών. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα διευθυντήριο, ένα συμβούλιο, ένα εργαλείο για τη μετατροπή ενός μονοπολικού κόσμου σε πολυπολικό. Αλλά για να λειτουργήσει το διευθυντήριο, πρέπει να έχει ένα αποτελεσματικό σύστημα λήψης αποφάσεων. Τώρα οικοδομείται στη βάση της συναίνεσης, που σημαίνει (όπως έδειξε το παράδειγμα της Κοινωνίας των Εθνών) ότι όσο περισσότερες χώρες βρίσκονται στους BRICS, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να βρεθεί αυτή η συναίνεση.
Όντως στις 10 ή 11 χώρες δεν υπάρχουν ιδιαίτερες διαφορές, αλλά αυτό δεν αφορά μόνο τον συνολικό αριθμό, αλλά και τους παίκτες. Η Τουρκία του Ρετζέπ Ερντογάν –και αυτό είναι δεύτερο– ήταν πάντα ένας πολύ δύσκολος εταίρος στις διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, είναι ένας εταίρος που μπορεί να ακυρώσει συμφωνίες την τελευταία στιγμή ή να τις ερμηνεύσει όπως κρίνει ο ίδιος.
Όλοι το είδαν αυτό στο παράδειγμα της ιστορίας της ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ – όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέληξαν σε προκαταρκτικές συμφωνίες με την Τουρκία και στη συνέχεια ο Ερντογάν έπαιξε καθυστερήσεις για ένα χρόνο, αποσπώντας παραχωρήσεις σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το Ελσίνκι και ειδικά από τη Στοκχόλμη (που βρέθηκε σε αδιέξοδο).
Τρίτον, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Τουρκία, στο θέμα της ένταξης στους BRICS, δεν καθοδηγείται από την αρχή «ένας σαμουράι δεν έχει στόχο, παρά μόνο τη διαδρομή». Άλλωστε, είναι πιθανό η Άγκυρα να μην ετοιμάζεται καν να ενταχθεί στους BRICS.
Ολόκληρη η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας βασίζεται στην εξισορρόπηση. Η Άγκυρα δεν έχει μεγάλους φυσικούς πόρους, ούτε έναν υπερστρατό ή ενεργειακούς πόρους – αλλά έχει μια σημαντική γεωγραφική θέση και έναν πρόεδρο που αγαπά πολύ το διπλωματικό πόκερ. Ο Ερντογάν, ο οποίος στραγγίζει πόρους από άλλους, μεταξύ άλλων, με την εξισορρόπηση μεταξύ των κέντρων ισχύος. Διαφορετικά η Άγκυρα θα αποκτήσει αντιπάλους είτε στη Δύση (βασικός εμπορικός εταίρος) είτε στην Ανατολή (όπου υπάρχουν μεγάλες δυνάμεις που δεν επιθυμεί να ενωθούν ενάντια σε μια φιλοδυτική ή υπονομευτική Τουρκία).
Και από αυτή την άποψη, η δήλωση «ας δούμε τι μπορούμε να πετύχουμε φέτος» επινοήθηκε μόνο ως εργαλείο πίεσης προς τη Δύση. Ένας τρόπος να αυξηθεί η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας για τις Ηνωμένες Πολιτείες και να αποσπαστούν παραχωρήσεις από τους Αμερικανούς για το παλαιστινιακό, αρμενικό, ουκρανικό ή και άλλα ζητήματα. Εάν αυτό ισχύει, τότε η Μόσχα δεν θα πρέπει να υποστηρίξει το αφήγημα «θα δούμε».
Άλλωστε, τελικά, η Τουρκία είτε δεν θα μπει στους BRICS (εξευτελίζοντας έτσι τον οργανισμό), ή θα μπει με την ιδιότητα του δύσκολου εταίρου, ανάλογου με κάποιους που υπάρχουν ήδη στον οργανισμό. Τα πλεονεκτήματα θα αντισταθμίσουν τα μειονεκτήματα μόνο όταν ο κόσμος καταστεί τελικά πολυπολικός. Όταν η ένταξη στους BRICS θα είναι αυτοσκοπός για οποιαδήποτε περιφερειακή δύναμη, και όταν όλες αυτές οι δυνάμεις θα καταλάβουν ότι για να διατηρηθεί η ειρήνη και η συλλογική ευημερία, είναι απαραίτητο να συμφωνούν και όχι να παίζουν πόκερ.
Ο κατάλογος των πιθανών συμμετεχόντων στους BRICS συμπληρώθηκε με ένα ακόμη κράτος. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν ανακοίνωσε την επιθυμία να ενταχθεί η χώρα του στον οργανισμό. «Θα δούμε τι μπορούμε να πετύχουμε φέτος», είπε.
Στους ρωσικούς πολιτικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους, η πρωτοβουλία της Άγκυρας προκάλεσε κύμα ενθουσιωδών δηλώσεων. Γράφουν για πισώπλατη μαχαιριά στο ΝΑΤΟ, για την Άγκυρα που αλλάζει την προτεραιότητά της από την Ευρωπαϊκή Ένωση στους BRICS, για έναν τουρκικό άσο στο μανίκι της Ρωσίας. Ωστόσο, το ερώτημα είναι: η είσοδος της Τουρκίας στους BRICS είναι πράγματι επωφελής για τη Ρωσία;
Πρώτον, οι BRICS – εάν θεωρηθούν ως το σχήμα ενός διευθυντηρίου ενός πολυπολικού κόσμου – θα πρέπει να περιλαμβάνουν χώρες σε επίπεδο περιφερειακών δυνάμεων. Και η Τουρκία είναι μια τέτοια δύναμη. Μάλιστα (όπως στην περίπτωση της Ρωσίας, της Ινδίας, της Αιγύπτου και του Ιράν) όχι μόνον μιας περιφέρειας. Η Άγκυρα διαδραματίζει βασικό ρόλο στην πολιτική της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης και επίσης έχει ενεργή ανάμειξη στην αφρικανική ήπειρο.
Δεύτερον, οι BRICS θα πρέπει να περιλαμβάνουν όχι έναν, αλλά πολλές περιφερειακές δυνάμεις. Για να εξισορροπούν η μια την άλλη, αλλά και με την παρουσία τους στο ίδιο σχήμα να λύνουν τις διαφορές τους διπλωματικά. Έτσι, θα εφαρμοστούν από κοινού πρωτοβουλίες των BRICS στην περιφέρεια. Εάν, όμως, η μια περιφερειακή δύναμη είναι στους BRICS και η άλλη όχι, τότε ένα τέτοιο σενάριο θα επιφέρει αναπόφευκτα σύγκρουση, όχι μόνο μεταξύ αυτών των δύο χωρών, αλλά και μεταξύ αυτής της χώρας και ολόκληρου του σχήματος των BRICS. Κάτι που θα ωθήσει αυτήν την περιφερειακή δύναμη, που είναι εκτός, να στηριχθεί σε οργανώσεις και μπλοκ εχθρικά προς τους BRICS.
Τώρα υπάρχουν τρεις τέτοιοι ηγετικές περιφερειακές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή – το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία. Η Τεχεράνη και το Ριάντ βρίσκονται ήδη στους BRICS. Και με την είσοδο της Τουρκίας στον οργανισμό, η τριάδα της Μέσης Ανατολής λαμβάνει μια αποτελεσματική πλατφόρμα για τον συντονισμό των περιφερειακών πολιτικών της.
Τρίτον, μεταξύ των 10 χωρών-μελών των BRICS δεν υπάρχει ακόμη καμία χώρα που να ανήκει στο δυτικό μπλοκ. Δηλαδή, με απλά λόγια, δεν υπάρχει ακόμη ούτε ένα παράδειγμα που ένα κράτος το οποίο ανήκει στη «συλλογική Δύση» να αναγνωρίζει επίσημα ότι οι BRICS είναι τουλάχιστον ίσος, ή πολύ περισσότερο ακόμη πιο σημαντικός θεσμός παγκόσμιας διακυβέρνησης από αυτούς που ελέγχονται από την Ουάσιγκτον.
Εξ αυτής της απόψεως, η Τουρκία πιθανότατα θα κάνει την αρχή. Επιπλέον, με την πρωτοβουλία της θα εξαναγκάσει την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες να αντιταχθούν δημόσια στην ένταξη της Άγκυρας στους BRICS. Το οποίο, με τη σειρά του, θα απαξιώσει Αμερικανούς και Ευρωπαίους στα μάτια των αναπτυσσόμενων χωρών. Θα βαθύνει το ρήγμα μεταξύ της συλλογικής Δύσης και του παγκόσμιου νότου. Από την άλλη πλευρά, η τουρκική πρωτοβουλία έχει επίσης μια σειρά από μειονεκτήματα. Κάτι που μπορεί ακόμη και να υπερβαίνει τα πλεονεκτήματα.
Πρώτον, οι BRICS έχουν ξεπεράσει εδώ και καιρό την αρχική τους σημασία ως κοινότητα κυρίαρχων χωρών. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα διευθυντήριο, ένα συμβούλιο, ένα εργαλείο για τη μετατροπή ενός μονοπολικού κόσμου σε πολυπολικό. Αλλά για να λειτουργήσει το διευθυντήριο, πρέπει να έχει ένα αποτελεσματικό σύστημα λήψης αποφάσεων. Τώρα οικοδομείται στη βάση της συναίνεσης, που σημαίνει (όπως έδειξε το παράδειγμα της Κοινωνίας των Εθνών) ότι όσο περισσότερες χώρες βρίσκονται στους BRICS, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να βρεθεί αυτή η συναίνεση.
Όντως στις 10 ή 11 χώρες δεν υπάρχουν ιδιαίτερες διαφορές, αλλά αυτό δεν αφορά μόνο τον συνολικό αριθμό, αλλά και τους παίκτες. Η Τουρκία του Ρετζέπ Ερντογάν –και αυτό είναι δεύτερο– ήταν πάντα ένας πολύ δύσκολος εταίρος στις διαπραγματεύσεις. Επιπλέον, είναι ένας εταίρος που μπορεί να ακυρώσει συμφωνίες την τελευταία στιγμή ή να τις ερμηνεύσει όπως κρίνει ο ίδιος.
Όλοι το είδαν αυτό στο παράδειγμα της ιστορίας της ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ – όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέληξαν σε προκαταρκτικές συμφωνίες με την Τουρκία και στη συνέχεια ο Ερντογάν έπαιξε καθυστερήσεις για ένα χρόνο, αποσπώντας παραχωρήσεις σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το Ελσίνκι και ειδικά από τη Στοκχόλμη (που βρέθηκε σε αδιέξοδο).
Τρίτον, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η Τουρκία, στο θέμα της ένταξης στους BRICS, δεν καθοδηγείται από την αρχή «ένας σαμουράι δεν έχει στόχο, παρά μόνο τη διαδρομή». Άλλωστε, είναι πιθανό η Άγκυρα να μην ετοιμάζεται καν να ενταχθεί στους BRICS.
Ολόκληρη η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας βασίζεται στην εξισορρόπηση. Η Άγκυρα δεν έχει μεγάλους φυσικούς πόρους, ούτε έναν υπερστρατό ή ενεργειακούς πόρους – αλλά έχει μια σημαντική γεωγραφική θέση και έναν πρόεδρο που αγαπά πολύ το διπλωματικό πόκερ. Ο Ερντογάν, ο οποίος στραγγίζει πόρους από άλλους, μεταξύ άλλων, με την εξισορρόπηση μεταξύ των κέντρων ισχύος. Διαφορετικά η Άγκυρα θα αποκτήσει αντιπάλους είτε στη Δύση (βασικός εμπορικός εταίρος) είτε στην Ανατολή (όπου υπάρχουν μεγάλες δυνάμεις που δεν επιθυμεί να ενωθούν ενάντια σε μια φιλοδυτική ή υπονομευτική Τουρκία).
Και από αυτή την άποψη, η δήλωση «ας δούμε τι μπορούμε να πετύχουμε φέτος» επινοήθηκε μόνο ως εργαλείο πίεσης προς τη Δύση. Ένας τρόπος να αυξηθεί η γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας για τις Ηνωμένες Πολιτείες και να αποσπαστούν παραχωρήσεις από τους Αμερικανούς για το παλαιστινιακό, αρμενικό, ουκρανικό ή και άλλα ζητήματα. Εάν αυτό ισχύει, τότε η Μόσχα δεν θα πρέπει να υποστηρίξει το αφήγημα «θα δούμε».
Άλλωστε, τελικά, η Τουρκία είτε δεν θα μπει στους BRICS (εξευτελίζοντας έτσι τον οργανισμό), ή θα μπει με την ιδιότητα του δύσκολου εταίρου, ανάλογου με κάποιους που υπάρχουν ήδη στον οργανισμό. Τα πλεονεκτήματα θα αντισταθμίσουν τα μειονεκτήματα μόνο όταν ο κόσμος καταστεί τελικά πολυπολικός. Όταν η ένταξη στους BRICS θα είναι αυτοσκοπός για οποιαδήποτε περιφερειακή δύναμη, και όταν όλες αυτές οι δυνάμεις θα καταλάβουν ότι για να διατηρηθεί η ειρήνη και η συλλογική ευημερία, είναι απαραίτητο να συμφωνούν και όχι να παίζουν πόκερ.
*Αναπληρωτή Καθηγητή, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Μόσχα
πηγή
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.
Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ellada simera.
Δημοσίευση σχολίου