Τσιλιόπουλος Ευθύμιος
H ιστορία με το ισραηλινό κατασκοπευτικό λογισμικό Pegasus είναι τόσο μεγάλη και σαρωτική, για να μην πούμε επικίνδυνη, που είναι δύσκολο να βρεις άκρη. Το θέμα είναι τόσο μπλεγμένο, που τα αληθινά όριά του είναι δυσδιάκριτα. Το 2017 ενώ το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία ήταν εχθροί, μια μικρή ομάδα Ισραηλινών επιχειρηματιών βρισκόταν σε μυστικές συναντήσεις με Σαουδάραβες αξιωματούχους στη Βιέννη, την Κύπρο και το Ριάντ. Οι επιχειρηματίες εκπροσωπούσαν τον ισραηλινό όμιλο NSO. Αποστολή τους ήταν να πουλήσουν το σύστημα υποκλοπών της NSO στη Σαουδική Αραβία.
Σύμφωνα με την Guardian, άτομο που παρευρέθηκε στη συνάντηση τον Ιούνιο 2017 στην Κύπρο, ανέφερε ότι αξιωματούχος της σαουδαραβικής υπηρεσίας πληροφοριών έμεινε έκπληκτος από αυτό που είδε. Μετά από μακρά τεχνική συζήτηση, ο Σαουδάραβας κατάσκοπος, ο οποίος είχε φέρει ένα νέο iPhone, είδε πώς το Pegasus θα μπορούσε να μολύνει το τηλέφωνο και στη συνέχεια αυτό να χρησιμοποιηθεί για τη λειτουργία της κάμερας από απόσταση.
H NSO είχε λάβει ρητή άδεια από την ισραηλινή κυβέρνηση να προσπαθήσει να πουλήσει τις εφαρμογές υποκλοπών στους Σαουδάραβες. Ήταν μια μυστική συμφωνία και είχε ως αποτέλεσμα η πώληση αργότερα να οριστικοποιηθεί στο Ριάντ σε μια συμφωνία αξίας τουλάχιστον 55 εκατ. δολαρίων. Το Ισραήλ έχει ένα παρελθόν στη διεξαγωγή εξωτερικής πολιτικής μέσω επιχειρηματικών κινήσεων. Οι εταιρείες ανοίγουν πολλές διπλωματικές πόρτες.
Ταυτόχρονα, οι ισραηλινές κυβερνήσεις βοηθούν τις εταιρείες να εξάγουν τα προϊόντα τους. Η NSO, εξάλλου, απασχολεί πρώην Ισραηλινούς αξιωματούχους στον κυβερνοχώρο και διατηρεί δεσμούς με το υπουργείο Άμυνας. Ωστόσο, αποκαλύψεις σχετικά με το πώς αυταρχικά κράτη, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Αζερμπαϊτζάν και άλλα έχουν χρησιμοποιήσει την τεχνολογία της NSO για να στοχεύσουν ακτιβιστές και δημοσιογράφους για τα ανθρώπινα δικαιώματα έφεραν αρνητικά στο προσκήνιο το Ισραήλ και έθεσαν το ζήτημα υπό νέο έλεγχο.
Τα όσα έγιναν γνωστά απειλούν να οδηγήσουν στην άσκηση διπλωματικών πιέσεων στο Ισραήλ. Ή εκφράζονται ερωτήματα σχετικά με το εάν το εβραϊκό κράτος χρησιμοποιεί την αδειοδότηση εξαγωγής του λογισμικού της εταιρείας NSO για πολιτική σκοπούς, επιτρέποντας την πώληση του λογισμικού υποκλοπών σε μη δημοκρατικές χώρες που πιθανό θα κάνουν κατάχρηση.
Σκληρή επιτήρηση από το κράτος
Πρόσφατη έκθεση σχετικά με τη διαφάνεια που κυκλοφόρησε από τον Όμιλο NSO αναγνώρισε ότι η εταιρεία υφίστατο στενή εποπτεία από τις αρχές ελέγχου εξαγωγών του Ισραήλ. Η Υπηρεσία Ελέγχου Εξαγωγών Άμυνας στο ισραηλινό υπουργείο Άμυνας «περιορίζει αυστηρά την αδειοδότηση ορισμένων προϊόντων, που χρησιμεύουν για παρακολούθηση, με βάση τη δική της ανάλυση των πιθανών πελατών από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει απορρίψει αιτήματα της NSO για άδειες εξαγωγής, σε αρκετές περιπτώσεις».
Επιπλέον, η NSO ισχυρίζεται ότι υποβλήθηκε επίσης σε «βαθειά» επιθεώρηση από τις ισραηλινές αρχές. Η διαδικασία που χρησιμοποιεί το Ισραήλ για να αξιολογήσει εάν μπορούν να πωληθούν προϊόντα της NSO σε κάποιες χώρες, θεωρείται κρατικό μυστικό. Αλλά από ό,τι είδε το φως της δημοσιότητας αξιωματούχοι στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας του Ισραήλ και στο Γραφείο του πρωθυπουργού συνέβαλαν στη έγκριση των πωλήσεων της NSO.
Για την περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας αναφέρθηκε ότι αποκόπηκε προσωρινά από τη χρήση του Pegasus το 2018, για αρκετούς μήνες, μετά τη δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι. Του επετράπη, όμως, να αρχίσει να χρησιμοποιεί ξανά το λογισμικό υποκλοπής το 2019 μετά από παρέμβαση της ισραηλινής κυβέρνησης. Αυτή η πληροφορία δείχνει την δυνατότητα της εταιρίας να μπορεί εξ αποστάσεως να αδρανοποιεί την χρήση του λογισμικού.
Χρήση για καταστολή
Δέκα χώρες, που έχουν κάνει κατάχρηση του Pegasus έχουν καλές σχέσεις με το Ισραήλ ή αυτές έχουν βελτιωθεί σημαντικά τελευταία. Σε δύο χώρες-πελάτες της NSO, την Ινδία και την Ουγγαρία, φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις άρχισαν να χρησιμοποιούν το λογισμικό αφότου οι πρωθυπουργοί τους συναντήθηκαν με τον τότε πρωθυπουργό Νετανιάχου. Σε καμία χώρα που θεωρείται εχθρός του Ισραήλ, όπως η Τουρκία, δεν έχει επιτραπεί να αγοράσει προϊόντα της NSO.
Αυτό που παραμένει ασαφές είναι εάν οι υπηρεσίες πληροφοριών του Ισραήλ έχουν ειδικά προνόμια με την NSO, όπως η πρόσβαση σε υλικό παρακολούθησης που συλλέγεται από τρίτες χώρες που χρησιμοποιούν το λογισμικό υποκλοπών Pegasus. Οι αμερικανικές υπηρεσίες, πάντως, αυτό πιστεύουν. Κι αυτό εξάλλου δείχνει η διακοπή της χρήσης του λογισμικού από την Σαουδική Αραβία και η μετέπειτα επανεργοποίησή του. Πρώην αξιωματούχοι πληροφοριών των ΗΠΑ δήλωσαν στην Washington Post ότι υπήρχε τεκμήριο πως το Ισραήλ είχε κάποια πρόσβαση, μέσω κάποιας “πίσω πόρτας”, σε πληροφορίες που συνελέγησαν μέσω του Pegasus. Αυτό βέβαια, όπως ήταν αναμενόμενο, το αρνείται κατηγορηματικά και η εταιρεία και η ισραηλινή κυβέρνηση.
Η Washington Post αποκάλυψε λίστα με πάνω από 50.000 αριθμούς τηλεφώνων που παρακολουθούντο με το Pegasus. Αυτοί ήταν συγκεντρωμένοι σε χώρες που είναι γνωστό ότι ασχολούνται με την παρακολούθηση των πολιτών τους και είναι επίσης γνωστό ότι ήταν πελάτες της NSO. Η λίστα δεν προσδιορίζει ποιος έβαλε τους αριθμούς ή γιατί, και είναι άγνωστο πόσα τηλέφωνα παρακολουθήθηκαν.
Το Pegasus εν δράσει
Οι αριθμοί στη λίστα δεν είναι κατανεμημένοι, αλλά οι δημοσιογράφοι μπόρεσαν να εντοπίσουν περισσότερα από 1.000 άτομα σε περισσότερες από 50 χώρες: αρκετά μέλη αραβικών βασιλικών οικογενειών (τελευταίες πληροφορίες δείχνουν τον βασιλιά του Μαρόκου μεταξύ τους), τουλάχιστον 65 ανώτατα στελέχη επιχειρήσεων, 85 ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, 189 δημοσιογράφοι και περισσότεροι από 600 πολιτικοί και κρατικοί αξιωματούχοι (υπουργοί, διπλωμάτες, στρατιωτικοί και αξιωματικών ασφαλείας). Στον κατάλογο ήταν και αρκετοί αρχηγοί κρατών και πρωθυπουργοί.
Το εγκληματολογικό εργαστήριο της Διεθνούς Αμνηστίας βρήκε αποδεικτικά στοιχεία ότι το Pegasus στόχευε τις δύο γυναίκες που ήταν πιο κοντά στον Σαουδάραβα αρθρογράφο Κασόγκι. Το τηλέφωνο της αρραβωνιαστικιάς του, Hatice Cengiz, μολύνθηκε με επιτυχία κατά τη διάρκεια των ημερών μετά τη δολοφονία του στην Τουρκία στις 2 Οκτωβρίου 2018, σύμφωνα με την ανάλυση της Διεθνούς Αμνηστίας.
Στον κατάλογο ήταν οι αριθμοί και δύο Τούρκων αξιωματούχων που συμμετείχαν στη διερεύνηση της υπόθεσης Κασόγκι. Το τηλέφωνο της Hanan Elatr πρώην συζύγου του Κασόγκι παγιδεύτηκε από κάποιον που χρησιμοποίησε το Pegasus τους μήνες πριν από τη δολοφονία του Κασόγκι. Η Διεθνής Αμνηστία δεν μπόρεσε να προσδιορίσει εάν η παγίδευση ήταν επιτυχής.
Δύο ποιοτικές διαφορές
Το θέμα δεν είναι η υποκλοπή, πράγμα που συνέβαινε πολύ πριν το Pegasus. Ούτε και το μέγεθος των δραστηριοτήτων εκπλήσσει. Βέβαια, η ευκολία και οικονομία μe την οποία μπορεί πλέον να γίνονται οι παρακολουθήσεις προσφέρει μεγάλη ευελιξία σε χώρες με περιορισμένες δυνατότητες προσωπικού και οικονομικών πόρων. Δύο πράγματα διαφοροποιούν την απειλή από το Pegasus.
Πρώτον, πλήττει το κινητό τηλέφωνο σ’ ένα σημείο στο οποίο συγκεντρώνονται όλα τα προσωπικά δεδομένα και οι πληροφορίες ενός ατόμου και το οποίο μπορεί να ενεργοποιηθεί αυτόνομα και εν αγνοία του ιδιοκτήτη, ώστε να καθίσταται δυνάμει “κοριός” κατά την βούληση του παρακολουθούντος. Καθίσταται δεν επιπλέον ύπουλο, καθώς ελάχιστοι γνωρίζουν πως λειτουργούν και τι ακριβώς κάνουν τα έξυπνα τηλέφωνά τους. Σε αντίθεση με τους υπολογιστές που λίγο-πολύ μπορούμε να διαχειριστούμε τα προγράμματα, τις εφαρμογές και τα δεδομένα μας, αλλά και να τα επιθεωρούμε για κακόβουλο λογισμικό και να τα από-μολύνουμε, ελάχιστα ασχολούμαστε με το πώς το τηλέφωνο διαχειρίζεται το λογισμικό που είναι εγκατεστημένο.
Δεύτερον, στην συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε σειρά υποκλοπών από κρατικούς φορείς, τα προϊόντα των οποίων κατά πάσα πιθανότητα καταλήγουν στα χέρια του Ισραήλ. Έτσι οι κατέχοντες τα “κλειδιά της πίσω πόρτας” του Pegasus γνωρίζουν όχι μόνο τα άπλυτα ή τα πιο αθώα τεκταινόμενα όσων είναι θύματα υποκλοπής, αλλά και τις ενέργειες, και άρα εν δυνάμει και τις προθέσεις τους.
Βέβαια, Ισραήλ και NSO διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους ότι δεν έχουν πρόσβαση κι ότι ελέγχουν σχολαστικά σε ποιον πωλείται το λογισμικό. Καταλήγουν δε στο επιχείρημα που ακούμε και από τους κατασκευαστές όπλων: «Εμείς απλά τα κατασκευάζουμε, το πώς τα χρησιμοποιούν είναι άλλο θέμα». Τί κι αν κράτη-αγοραστές δεν έχουν τα καλύτερα διαπιστευτήρια στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Δημοσίευση σχολίου