Του Βασίλη Κωνσταντίνου Φούσκα
Η κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού από τουρκικά μαχητικά είναι ένα γεγονός σύνθετο και φωτογραφίζει την πολυπλοκότητα των συσχετισμών ισχύος στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και παγκόσμια.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι η Τουρκία έδρασε έπειτα από παρότρυνση των ΗΠΑ ή/και ότι πήρε το «ΟΚ» από την υπερδύναμη προτού προχωρήσει σ’ αυτή την ενέργεια.
Δεν συμφωνούμε μ’ αυτή την άποψη. Ακόμη κι αν αυτό πράγματι συνέβη, η Τουρκία έπραξε αυτό που έπραξε για λόγους που έχουν να κάνουν με δικά της γεωπολιτικά συμφέροντα και με δικούς της υπολογισμούς που υπαγορεύονται από τις εσωτερικές της ανάγκες.
Η ενίσχυση του Ερντογάν στις πρόσφατες εκλογές έδωσε επιπρόσθετη ώθηση στο νεο-ισλαμικό όραμα της αύξησης της τουρκικής επιρροής σε όλο τον πρώην οθωμανικό χώρο.
Αυτό το πρόγραμμα στηρίζεται από συγκεκριμένους οικονομικούς εξαγωγικούς και χρηματιστηριακούς κολοσσούς, που έχουν διεισδύσει εδώ και χρόνια στα Βαλκάνια, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή.
Οι Ερντογάν-Νταβούτογλου είναι οι πολιτικοί εκφραστές της υπερθέρμανσης της τουρκικής οικονομίας και των τάσεων εκχείλισής της προς τα έξω.
Μάλιστα, κατάφερε να ανασυντάξει το κεμαλικό καθεστώς και να δημιουργήσει μια νέα σχέση με τον στρατό με άξονα μια νέα πολιτική επεκτατισμού σε όλα τα γειτονικά κράτη.
Κοντολογίς, μεγάλο κεφάλαιο, νεο-οθωμανικό/ισλαμικό ιδεώδες και στρατιωτικό κατεστημένο είναι ενωμένα σε ένα κοινό πρόγραμμα μικρομεσαίου ιμπεριαλισμού, που όμως είναι εξαιρετικά ανησυχητικό σε μια σειρά από γειτονικές χώρες, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Κύπρος.
Ωστόσο, το νεο-οθωμανικό αυτό πρόγραμμα συναντά σφοδρές αντιστάσεις τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές.
Οι εσωτερικές αντιστάσεις είναι γνωστές και δεν θα επιθυμούσαμε να τις αναφέρουμε αναλυτικά ξανά εδώ (κοσμικά κινήματα, Κουρδικό, μερίδες του στρατού και της αστικής τάξης κ.λπ.).
Το Κουρδικό, βέβαια, δεν είναι απλά ένα «εσωτερικό» θέμα. Πρόκειται για ένα διεθνές ζήτημα και δεν αφορά μόνο την Τουρκία αλλά μια σειρά από κράτη, μεταξύ των οποίων η Συρία, το Ιράν και το Ιράκ.
Οι Κούρδοι είναι από τους πιο λυσσαλέους και σταθερούς αντιπάλους των τζιχαντιστών του ΙSIS.
Η εμπλοκή της Τουρκίας των Ερντογάν-Νταβούτογλου στη Συρία από πολύ νωρίς, τουλάχιστον από το 2011, καθορίζεται έτσι όχι μόνο από τους εσωτερικούς συσχετισμούς υπερθέρμανσης της οικονομίας και το νεο-οθωμανικό πολιτικό πρόγραμμα, αλλά και από το άμεσο γεωπολιτικό περιβάλλον το οποίο η Τουρκία το διαβάζει ως απειλή της ενότητάς της ως ενιαίου κράτους.
Η Τουρκία ήθελε και θέλει την ανατροπή του Ασαντ στη Συρία προκειμένου να αποτρέψει τη δημιουργία κουρδικού κρατικού μορφώματος στη Βόρεια Συρία και την ενίσχυση του άξονα Ιράν-Συρίας-Χεζμπολάχ, τη στιγμή μάλιστα που οι ΗΠΑ και η Δύση έχουν αμβλύνει τις διαφορές τους με το Ιράν.
Η όποια γεωστρατηγική αναβάθμιση του Ιράν στους γεωπολιτικούς υπολογισμούς της Δύσης θα υποβαθμίσει την Τουρκία ως ΝΑΤΟϊκό σύμμαχο και πολύ πιθανόν να συμπεριληφθεί στη δυτική (και ισραηλινή) στρατηγική για την αναδιάταξη των συνόρων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή στην προοπτική ανατροπής μη φιλο-ισραηλινών καθεστώτων.
Αν το Ιράν προσχωρήσει στον δυτικό συνασπισμό συμφερόντων, τότε ο ρόλος της Τουρκίας υποβαθμίζεται ρητά και ο άξονας Συρίας-Χεζμπολάχ καταρρέει.
Αυτό το «remake» της Μέσης Ανατολής ήταν και το σχέδιο του Μπους, το οποίο φαίνεται να γίνεται και πάλι επίκαιρο προς το τέλος της δεύτερης τετραετίας του Ομπάμα.
Αυτοί είναι οι υπολογισμοί του Ερντογάν και του νεο-οθωμανικού κατεστημένου της Τουρκίας και αυτά είναι τα βαθύτερα αίτια της απόφασης για την κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού.
Το «τζογαδόρικο» στοίχημα των Ερντογάν-Νταβούτογλου βρίσκεται ακριβώς στο εξής σημείο: να προσπαθήσουν να πείσουν ΗΠΑ και Ευρώπη, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστών στο Παρίσι, ότι ο βασικός εχθρός παραμένει ο Ασαντ και η συμμαχία του με τη Ρωσία και όχι οι τζιχαντιστές του ISIS, τους οποίους η Τουρκία μαζί με σειρά άλλων κρατών, όπως η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, υποστήριξαν και υποστηρίζουν τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά.
Οι ΗΠΑ μάλλον διστάζουν να πάρουν θέση και το χαρτί που έπαιξε ο Ερντογάν τις έφερε σε τρομερή αμηχανία επίσημης επιλογής φίλων και εχθρών.
Αν όμως ποτέ οι ΗΠΑ και το Ισραήλ αρχίσουν να διαμορφώνουν μια άποψη σύμφωνα με την οποία η Τουρκία δεν παράγει πια ασφάλεια στην περιοχή αλλά, μάλλον, καταναλώνει ασφάλεια με το να εξάγει ή να υποθάλπει τζιχαντιστές, οι οποίοι μάλιστα δημιουργούν μακελειά τύπου Παρισιού, τότε τα πράγματα δεν θα είναι και τόσο ρόδινα για τον νεο-οθωμανισμό των Ερντογάν-Νταβούτογλου και για την ίδια την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας.
Από την πρώτη επέμβαση της Δύσης στον Περσικό Κόλπο με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης μέχρι σήμερα, η Δύση, με τις πράξεις της και τις παραλείψεις της, έχει ξανανοίξει το Ανατολικό Ζήτημα. Δεν γνωρίζει όμως, όπως και ποτέ δεν γνώριζε, πώς θα το κλείσει.
* Ο Βασίλης Κωνσταντίνου Φούσκας είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου
πηγή
Δημοσίευση σχολίου