Διαχείριση κρίσεων, πελατειακές σχέσεις
Παναγιώτης Ήφαιστος
Παραθέτουμε σύνδεσμο ανάλυσης από το London Review of Books για την κρίση της Συρίας: http://www.lrb.co.uk/2014/04/06/seymour-m-hersh/the-red-line-and-the-rat-line. Υπογραμμίζουμε αυτή την ανάλυση γιατί πρόκειται για τυπική περιγραφή του τρόπου λήψης αποφάσεων μιας μεγάλης δύναμης και την διαχείριση κρίσεων που λαμβάνει χώρα από τους επιτελείς της, καθώς επίσης του τρόπου που λαμβάνουν χώρα «πελατειακές σχέσεις» και συναλλαγές (patron-client relations). Κανείς θα πρέπει να σκεφτεί ότι ανά πάσα στιγμή στήνονται πολλές συμπληγάδες και ότι σε κάθε κρίση κατασκευάζεται μια κλίνη του Προκρούστη στρατηγικών παιγνίων πάνω στην οποία «εχθροί» και «φίλοι» θυσιάζονται εάν είναι απρόσεκτοι ή εάν είναι αδύναμοι και αναλώσιμοι.
Μεταξύ πολλών άλλων περιπτώσεων που θα μπορούσαν να ονομαστούν, αναφέρουμε τον εμφύλιο πόλεμο της Ελλάδας.
Επίσης, την περίπτωση της παρ’ ολίγο σφαγής μας το 1964 όταν σχεδιαζόταν κατά Αμερικανική υποβολή η διχασμένη και ανεύθυνη πολιτική ηγεσία της Αθήνας σχεδίαζε πραξικόπημα στην Κύπρο, αποδοχή απόβασης των Τούρκων στην Καρπασία, «ελεγχόμενες διενέξεις» «συγκράτησης» των «θερμοκεφάλων» και δημόσιες δηλώσεις που καμιά σχέση δεν μπορούσαν να έχουμε με τα παζάρια στο υπέδαφος όταν θάβεται ο αδύναμος και προικοδοτείτε ο ισχυρός και συμμαχικά σημαντικός (σήμερα γνωρίζουμε και χαρακτηριστική δήλωση του Αρχηγού του Αμερικανικού Επιτελείου στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ).
Τα ίδια ισχύουν και για την κρίση του 1974 με το πραξικόπημα και την εισβολή στην Κύπρο ή τις διμερείς κρίσης με την Τουρκία στο Αιγαίο μετά το 1974. Το 2003-4, εξάλλου, όπως ομολόγησε Αμερικανός αξιωματούχος, με το σχέδιο Αναν σε μια καθαρά τακτική κίνηση εκποίησης Ιθαγενών «προσφέρανε την Κύπρο στο πιάτο της Τουρκίας», ελπίζοντας ότι θα τους δώσει πρόσβαση για να κτυπηθεί το Ιράκ. Ως γνωστό η Άγκυρα δεν τους έδωσε ενώ το φασιστικό, ανελεύθερο και αντί-δημοκρατικό σχέδιο Αναν έγινε «κεκτημένο διαπραγματεύσεων» και κυριολεκτικά ακατανόητα άξονας των σημερινών διαπραγματεύσεων.
Η παράθεση πληροφοριών στο κείμενο που ακολουθεί για τον τρόπο που πάρθηκε η απόφαση να μην βομβαρδιστεί η Συρία από τις ΗΠΑ, είναι τυπική για το πως γίνεται η διαχείριση των κρίσεων με εναλλακτικά και ρευστά σενάρια δράσεων. Στην διαδικασία για την λήψη αποφάσεων σταθεροποιούνται κάποια σενάρια ως πιθανά ενώ διαρκώς εισρέουν πλήθος παραγόντων που οδηγούν σε αδιάκοπη αλληλουχία διαφοροποιήσεων και αλλαγών στην βάση σταθμίσεων και εκτιμήσεων για το πώς επηρεάζονται οι εμπλεκόμενοι από την εξέλιξη των πραγμάτων.
Οι ανά πάσα στιγμή αλλαγές στόχων και τακτικής δεν εξαρτώνται από συναισθηματικά νοούμενες «φιλίες» και «έχθρες» αλλά από υπολογισμούς κόστους και οφέλους αναφορικά με τα συμφέροντά τους. Συμφέροντα τα οποία, όπως γνωρίζουμε, είναι προγραμματικά προσδιορισμένα και ιεραρχημένα. Στις ΗΠΑ ορίζονται κάθε χρόνο στο Κογκρέσο από τον πρόεδρο και κινούνται σε τρία αλληλένδετα (για κάθε μεγάλη δύναμη) επίπεδα, το πλανητικό, το περιφερειακό και το τοπικό.
Η διαχείριση μιας κρίσης, όπως προαναφέραμε, είναι βασικά μια κλίνη του Προκρούστη στρατηγικών παιγνίων με σκοπό τον έλεγχο της κατανομής ισχύος στα τρία επίπεδα σύμφωνα με τα συμφέροντα της δύναμης που εμπλέκεται (βλ. ανάλυσή μας για την Συρία με βάση το αριστούργημα του John Mearsheimer Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων (αναρτημένο στο διαδίκτυο ευρώς βλ. για παράδειγμα http://piotita.gr/2014/04/03/η-σύρραξη-στη-συρία-και-ο-ανελέητος-ηγε/ ).
Η ανελέητη θεώρηση του Παναγιώτη Κονδύλη στο βιβλίο του «Ισχύς και απόφαση» για το σκεπτικό που υποβόσκει όταν συγκρούονται αξιώσεις ισχύος, ταιριάζει εδώ πλήρως: «Η έσχατη πραγματικότητα συνίσταται από υπάρξεις, άτομα ή ομάδες που αγωνίζονται για την αυτοσυντήρησή τους και μαζί αναγκαστικά, για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Γι’ αυτό συναντώνται ως φίλοι ή ως εχθροί και αλλάζουν φίλους και εχθρούς ανάλογα με τις ανάγκες του αγώνα για την αυτοσυντήρησή τους και τη διεύρυνση της ισχύος τους».
Κύριο ζήτημα που αξίζει να υπογραμμιστεί είναι οι «πελατειακές σχέσεις» μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών, συνήθως περιφερειακών ή τοπικών δυνάμεων. Η πτυχή αυτή είναι από τις σημαντικότερες της στρατηγικής θεωρίας, καθότι, η αύξηση του αριθμού των κρατών έδωσε έναυσμα για μελέτη και κατανόηση του τρόπου που οι ασύμμετρες σχέσεις ισχύος οδηγούνται με στρατηγικές του λιγότερου ισχυρού κράτους σε μια ισορροπία συναλλαγών και ανταλλαγμάτων.
Πρόκειται βασικά για μια σχοινοβασία πάρε – δώσε. Από την πλευρά του λιγότερο ισχυρού (που μπορεί να είναι και μια περιφερειακή δύναμη) δημιουργούνται εξισώσεις κόστους – οφέλους που εμπλέκουν το ισχυρότερο κράτος σε διαρκείς διαπραγματεύσεις: Μεταξύ άλλων, συναλλαγές και παραχωρήσεις, παγίδευση του ισχυρότερου κράτους με «επενδυμένα συμφέροντα» που δεν εγκαταλείπονται εύκολα και με δημιουργία τετελεσμένων τα οποία δημιουργούν διαρκώς νέες ισορροπίας κόστους και οφέλους εναλλακτικών δράσεων.
Αναρίθμητοι παράγοντες και κριτήρια εισρέουν στην διαδικασία λήψης αποφάσεων που συνδέουν πλανητικά, περιφερειακά και τοπικά συμφέροντα, ενώ η ετερογονία των σκοπών κρατών και άλλων δρώντων ή κοινωνικών ομάδων εντός των κρατών όπου εκτυλίσσεται η κρίση οδηγούν σε διαρκή εάν όχι στιγμιαία αλλαγή σχεδίων. Μικρά και μεγάλα κύματα στρατηγικών, τακτικών και συμφερόντων που κυμαίνονται συμπλέκονται αστάθμητα και απρόβλεπτα.
Γίνεται συνεχής εκτίμηση της κατάστασης στην βάση πληροφοριών που διαρκώς εισρέουν και επανεξετάζονται, επίσης, οι δυνατότητες των εμπλεκομένων, εκτίμηση εξέλιξης αστάθμητων παραγόντων, απροσδόκητη επίδειξη ικανοτήτων που δεν ήταν ορατές, εκδήλωση αδιαλλαξίας ενός ή άλλου δρώντα, εξέλιξη της κατάστασης στο πεδίο της μάχης, εναλλαγές συμμαχιών στα τρία επίπεδα και πλήθος άλλων κριτηρίων και παραγόντων. Η ετερογονία σκοπών και δράσεων, δηλαδή, σε πλήρη δράση.
Η ανάλυση του London Review of Books σε αναφορά με την οποία γίνεται η παρούσα παρέμβαση αφορά ζωτικά και με πολλούς τρόπους την Ελλάδα και την Κύπρο. Δείχνει τον ανελέητο, αδίστακτο –αλλά και στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των αξιώσεων ισχύος των δρώντων πολύ «επαγγελματικό»– τρόπο που η Τουρκία βλέπει τις μεγάλες δυνάμεις. Όσον με αφορά έχω μελετήσει (ξενόγλωσση δημοσίευση) τις «πελατειακές συναλλαγές» της Τουρκίας και άλλων δυνάμεων στην πρώτη κρίση του Κόλπου αρχές της δεκαετίας του 1990. Αυτά που περιγράφει ο Seymour Hersh στο London Review of Books δεν μου είναι άγνωστα όσον αφορά την μεταπολεμική στάση της Τουρκίας. Οι Τούρκοι είναι αριστοτέχνες στην εκμετάλλευση της γεωπολιτικής τους θέσης και παραδοσιακά ένας πολύ δύσκολος «συνεταίρος» κάθε μεγάλης δύναμης με την οποία συναλλάσσεται. Για να σταθούμε στην Συρία, βλέπουμε τα εξής.
Πρώτον, οι Τούρκοι δεν είναι απαθείς και άβουλοι περιφερειακοί δρώντες όπως οι Έλληνες αλλά βλέπουν με καθαρό μάτι τις ανταγωνιστικές προϋποθέσεις της διεθνούς πολιτικής. Χαράσσουν στρατηγικές και τακτικές κινήσεις, διεισδύουν παντοιοτρόπως στις γραμμές των εμπλεκομένων, συναλλάσσονται ακατάπαυστα με όλους ανεξαιτέτως και βρίσκονται σε διαρκή επαφή με τις μεγάλες δυνάμεις τα συμφέροντα και τις στρατηγικές των οποίων συνεκτιμούν και μεταδίδουν ένα διαχρονικό μήνυμα: «Δεν είμαστε κράτος του «κλότσου και του μπάτσου». Στο κείμενο στο οποίο αναφερόμαστε γίνεται λόγος για τον Ερτγογάν να κουνά το δάκτυλο του Ομπάμα όταν βρισκόταν στις ΗΠΑ επιδιώκοντας να δώσει μια δική του εικόνα των πραγμάτων.
Δεν λέμε ότι κράτη που λειτουργούν οργανωμένα, βάση σχεδίου, ενεργητικά, στο πλαίσιο διαρκών συναλλαγών και μετατοπίσεων θέσεων, και τα λοιπά, πάντα επιτυγχάνουν. Άθλημα είναι η στρατηγική και συνταγές επιτυχίας δεν υπάρχουν. Υπάρχουν όμως ελάχιστες και στοιχειώδεις προϋποθέσεις χωρίς τις οποίες ένα κράτος είναι ανύπαρκτο και αναλώσιμο. Ισχύει ανελέητα ότι ενώ οργανωμένα κράτη έτσι κινούμενα συχνά κερδίζουν ή διασφαλίζουν τα ελάχιστα, όσα είναι απαθή και ανενεργά γίνονται κυριολεκτικά βορά των σκυλιών. Όσοι δε αφελώς ως αναλώσιμοι ιθαγενείς όταν τους κουνούν καθρεπτάκια οδηγούνται στην κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων (δεν έγινε το 1964 έγινε όμως το 1974), απλά κομματιάζονται και σκορπίζονται.
Αυτό πάντως συμβαίνει και στην Κύπρο το έτος 2014 όταν ο Ανανικός πρόεδρος τον οποίο οι κομματικές παρωπίδες εξέλεξαν επικεφαλής του κράτους σέρνει το νησί στην αγκαλιά των νέο-Οθωμανών με την Ελλάδα να είναι θλιβερός απαθής συνοδοιπόρος. Μόνο ασύλληπτη φαντασία θα μπορούσε να περιγράψει το όργιο στρατηγικών παιγνίων πάνω στο ημιθανές κορμί της Κυπριακής Δημοκρατίας στο τιμόνι της οποίας βρίσκονται ερασιτέχνες (ή και χειρότερα!).
Συνιστώ να διαβαστεί ολόκληρο το άρθρο του London Review of Books ως μια τυπικά αντιπροσωπευτική ανάλυση. Κλείνοντας, ακριβώς, στέκομαι σ’ ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα της ανάλυσης στο τέλος του άρθρου για το πώς εξελισσόταν η διαπραγμάτευση με την Τουρκία σε διάφορες φάσεις.
Αναφέρεται: «Ζήτησα από τους συναδέλφους μου να μου πουν εάν υπάρχει τρόπος να σταματήσουμε το Ερτογάν να υποστηρίζει τους στασιαστές και τους αντάρτες. Ειδικά τώρα που τα πράγματα δεν πάνε καλά, μου είπε ο πρώην αξιωματούχος των μυστικών υπηρεσιών. Η απάντηση [Σημ. βλ. το πως βλέπουν οι Αμερικανοί τους τούρκους και τις συναλλαγές μαζί τους] ήταν η εξής: “Γ……ε. Θα μπορούσαμε να πούμε δημόσια διάφορα πράγματα εάν ήταν κάποιος άλλος από τον Ερτογάν. Αλλά η Τουρκία είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Είναι σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ. Οι Τούρκοι δεν εμπιστεύονται την Δύση. Δεν μπορούν να ζήσουν μαζί μας εάν ενεργητικά υιοθετήσουμε ρόλους κατά των Τουρκικών συμφερόντων [αυτή την παράσταση δίνουν οι Τούρκοι ενώ πιθανώς δεν θα ήταν και τόσο εύκολο για αυτούς]. Εάν δημοσιοποιήσουμε τι γνωρίζουμε με τον ρόλο του Ερτογάν στα χημικά θα είναι καταστροφή. Οι Τούρκοι θα πούνε. Σας μισούμε γιατί μας λέτε τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να κάνουμε».
Όπως γνωρίζουμε την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές τα εν λόγω ζητήματα είναι σε πλήρη εξέλιξη. Σείεται επίσης το εσωτερικό της Τουρκίας και ολοφάνερα πολλοί αναζητούν εναλλακτικό σχήμα για να αντικατασταθεί ο σκληροτράχηλος Ερτογάν. Σίγουρο είναι ότι οι στρατηγικές ανακατατάξεις είναι ραγδαίες, οι συναλλαγές συμφερόντων καθημερινές, τα συμφέροντα γύρω από τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους και τους γεωπολιτικούς παράγοντες μεγάλα και οι εναλλαγές συμμαχιών διαρκείς. Πάνω σε αυτές τις τεκτονικές πλάκες που συγκρούονται, η Ελλάδα αδύναμη και διαιρεμένη η δε Κύπρος εξουθενωμένη και πολιτικά ημιθανής, ενδέχεται, όπως όλα δείχνουν, να ενταχθεί σύντομα στον τουρκικό χώρο επιρροής.
Πέραν πολλών άλλων δεινών θα καταστεί και ένας θανατηφόρος για τα Ελληνικά συμφέροντα στρατηγικός όμηρος μέσω του οποίου θα εκβιάζεται η Ελλάδα. Έχει ο καιρός γυρίσματα: Μέχρι τώρα συχνά πολλοί έλεγαν ότι το 18% των τουρκοκυπρίων ήταν στρατηγικός όμηρος της Τουρκίας για να προωθεί τους σκοπούς στο νησί. Φρικτά Ελληνικά λάθη και απουσία στρατηγικής μας έφερε στην έσχατη κατάντια: Ολόκληρη η Κύπρος και το 82% των Ελλήνων κατοίκων, δηλαδή το ένα δέκατο του Ελληνισμού, να είναι στα πρόθυρα να καταστούν και αυτοί στρατηγικοί όμηροι.
πηγή
Δημοσίευση σχολίου