Μια κρίση όπως αυτή των Ιμίων του 1996 θα μπορούσε να βάλει την Τουρκία ξανά στο παιχνίδι της Μέσης Ανατολής, εγείροντας διλήμματα στις εμπλεκόμενες πλευρές για το αν η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να δοθεί ως αντάλλαγμα στην Τουρκία προκειμένου να πάψει να αποζητά ρόλο στη Συρία και στη Μέση Ανατολή.Του Αλέξανδρου Δρίβα*
Στις διεθνείς σχέσεις, οι χώρες που έχουν συνοριακές διαφορές τηρούν πάντα ένα προφίλ φόβου και καχυποψίας η μία για την άλλη. Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, αρκετοί πρόεδροι των ΗΠΑ άφηναν να εννοηθεί στην αμερικανική κοινή γνώμη πως η ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών) είναι «πιο ισχυρή, πιο πανούργα και επαρκέστερα προετοιμασμένη». Αυτή η έννοια που περιγράφει αυτού του είδους την καχυποψία αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως «hostility».
Η ιστορία της ελληνο-τουρκικής διένεξης παρουσιάζει επίσης τέτοια στοιχεία. Ο λόγος που πολλές φορές οι ίδιες οι κυβερνήσεις επιλέγουν αυτήν τη μορφή κλιμάκωσης καχυποψίας στην κοινή τους γνώμη είναι γιατί στοχεύουν στη δημιουργία ενός κλίματος συσπείρωσης. Στην Τουρκία, που το έλλειμμα της δημοκρατίας είναι πολύ μεγάλο, αυτή η καχυποψία μπορεί να θρέφεται συνεχώς. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν όρια στο προαναφερθέν πλαίσιο. Η Ελλάδα, είναι η συντηρητική δύναμη του υπάρχοντος status quo και η Τουρκία η αντίστοιχη αναθεωρητική. Υπάρχουν σημάδια που μας δείχνουν ότι η Τουρκία έχει περιέλθει σε πανικό και αυτός ο πανικός είναι πιθανόν να διοχετευθεί στο Αιγαίο.
Οι Κούρδοι της Συρίας περάσαν τον Ευφράτη
Αν έναν χρόνο πριν κάποιος σύμβουλος του Ταγίπ Ερντογάν του έλεγε ως πιθανά όσα έχουν λάβει χώρα σε μια περιοχή που η Τουρκία ήθελε να φέρει υπό την επιρροή της, τότε πιθανόν να του έλεγε πως του περιγράφει τον τουρκικό εφιάλτη. Παρόλα αυτά, η Τουρκία δοκιμάζει τις συνέπειες της φιλόδοξης στρατηγικής της. Η Μόσχα επέλεξε να χτυπήσει την Τουρκία στο ζήτημα των Κούρδων και η αστάθεια στη χώρα μπορεί να θεωρείται σίγουρη, καθώς αναμένουμε περαιτέρω καταπίεση των Κούρδων της Τουρκίας από το ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης). Η ένωση των Κούρδων της Τουρκίας, της Συρίας και του Ιράκ αποτελεί εφιάλτη για την Άγκυρα. Τα τουρκικά παράπονα της Τουρκίας προς τις ΗΠΑ δεν εισακούονται από την Ουάσινγκτον, καθώς η τελευταία δε θέλει σε καμία περίπτωση να παρέμβει σε μια περιοχή που προσπαθεί να απεγκλωβιστεί. Αυτός άλλωστε είναι και ο βασικός λόγος που οι ΗΠΑ δεν αντιδρούν ιδιαίτερα στη ρωσική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Η περιφερειακή πολιτική της Τουρκίας έχει ανοίξει πολλά μέτωπα και η οικονομία της δέχεται συνεχείς πληγές, έμμεσες και άμεσες, ενώ η διεθνής εικόνα της είναι συνυφασμένη με τη στήριξη του Daesh (του γνωστού ISIS).
Θυμόμαστε τον Thomas Schelling
Ο Νορβηγός νομπελίστας (οικονομολόγος) προσέφερε στις διεθνείς σχέσεις μια νέα ρεαλιστική κατεύθυνση. Τον στρατηγικό ρεαλισμό. Το περιεχόμενο αυτής της θεωρίας αναλώνεται στην παρουσίαση ενός ολοκληρωμένου σκεπτικού που συμβάλλει στη δημιουργία ενός διαπραγματευτικού πλαισίου. Ο Schelling, παίρνοντας στοιχεία από τον Ψυχρό Πόλεμο, στο έργο του «The Strategy of Conflict», αναφέρει πως η απειλή χρήσης βίας είναι πολύ πιο αποτελεσματική από τη χρήση αυτής. Ως εκ τούτου, οφείλουμε να γνωρίζουμε καλά «τι πονάει» τον αντίπαλο και να τον φέρουμε να επιλέξει ο ίδιος αυτό που εμείς επιθυμούμε. Αυτό που έχει αξία στο προκείμενο ζήτημα με την Τουρκία και αναφέρεται εντός της θεωρίας είναι μια προϋπόθεση μιας πετυχημένης διαπραγμάτευσης. Ο νομπελίστας οικονομολόγος θεωρεί πως για να πετύχει μια διαπραγμάτευση υπέρ μιας δύναμης δεν αρκεί η απειλή προς τον αντίπαλο. Χρειάζεται το μέλος που απειλεί να παράσχει μια ανεκτή διέξοδο στη χώρα που απειλείται, έτσι ώστε να μην αντιδράσει σαν λιοντάρι στο κλουβί (όπως χαρακτηριστικά λέει).
Στο κομμάτι της νεο-οθωμανικής πολιτικής, η Τουρκία φαίνεται να μην έχει κατοχυρώσει ανεκτή διέξοδο που θα της δίνει το δικαίωμα να έχει λόγο στη Συρία στην επόμενη μέρα. Το ζήτημα της Συρίας έχει άμεσες επιπτώσεις στο Κουρδικό. Ταυτόχρονα, οι Σουνίτες σύμμαχοί της (Σαουδική Αραβία, Κατάρ) έχουν οικονομικά προβλήματα και, συν τοις άλλοις, έχουν να αντιμετωπίσουν την κρίση με το Ιράν. Η Τουρκία μοιάζει απομονωμένη και χωρίς να έχει την πολυτέλεια άλλων «διαμεσολαβήσεων». Αν λοιπόν δεν υπάρχει ανεκτή διέξοδος, τι γίνεται; Ο Αννίβας ο Καρχηδόνιος είχε αναφέρει πως αν δεν υπάρχει δρόμος, τότε θα τον δημιουργήσουμε. Αυτή η ρύση φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ελκυστική για την Τουρκία, που παραδοσιακά εξάγει και μεταφέρει κρίσεις που την αφορούν.
Ξανά στο δυτικό της βάθος η Άγκυρα με τη χρήση εκβιασμών
Η Τουρκία ακολουθεί πάγια τη στρατηγική της έντασης όταν τα εσωτερικά της προβλήματα την κυκλώνουν. Παρόλα αυτά, όπως έχει δείξει η εμπειρία, αυτή η στρατηγική ακολουθείται υβριδικά από την Τουρκία. Δημιουργεί την ένταση και, ακολούθως, προβάλλει τον εαυτό της ως μέρος της λύσης της κρίσης που η ίδια δημιούργησε. Αν η ανατολική πολιτική έχει ήδη αποτύχει, η Τουρκία θα στραφεί στη δυτική της πλευρά. Εκεί, θεωρεί πως έχει αντιπάλους τους οποίους μπορεί να εκβιάσει (Ελλάδα, Κύπρο, Ευρωπαϊκή Ένωση). Ειδικά στο προσφυγικό ζήτημα, η Τουρκία ανταμείφθηκε πλουσιοπάροχα από την Ε.Ε, η οποία δεν είχε ποτέ επεξεργαστεί ένα σχέδιο που θα αντιμετώπιζε κρίσεις στην ευρύτερη γειτονιά της. Σε μια περίοδο που ΗΠΑ και Ρωσία περιφρονούν την Τουρκία, το ΑΚΡ θεωρεί πως αν απειλήσει σχετικά με το προσφυγικό ζήτημα, θα λάβει ανταλλάγματα στα οποία εντάσσονται οι ελληνοτουρκικές διαφορές και το ζήτημα της Κύπρου. Παράλληλα, μια κρίση όπως αυτή των Ιμίων του 1996 θα μπορούσε να βάλει την Τουρκία ξανά στο παιχνίδι της Μέσης Ανατολής, εγείροντας διλήμματα στις εμπλεκόμενες πλευρές για το αν η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να δοθεί ως αντάλλαγμα στην Τουρκία προκειμένου να πάψει να αποζητά ρόλο στη Συρία και στη Μέση Ανατολή.
Ελληνική και κυπριακή πολιτική κατάσταση και ο τουρκικός στόχος για τορπιλισμό της Τριμερούς
Τα σενάρια για δημιουργία οικουμενικής κυβέρνησης στην Ελλάδα πληθαίνουν. Στην Κύπρο επέρχονται βουλευτικές εκλογές. Η Τουρκία, όταν διεξάγονται εκλογές σε Ελλάδα και Κύπρο, φροντίζει να υπενθυμίζει στις επανεκλεγείσες ή νεοεκλεγείσες κυβερνήσεις πως οι διεκδικήσεις της παραμένουν στο ακέραιο. Πέρυσι η Τουρκία εξέδωσε μια προκλητική ΝΟΤΑΜ (Notice to Airmen - ειδοποίηση προς αεροναυτιλλομένους) που δέσμευε σχεδόν όλο το Αιγαίο, μόλις λίγες μέρες μετά την εκλογή της νέας κυβέρνησης. Η κρίση των Ιμίων το 1996 ήταν επίσης ένα τουρκικό «καλωσόρισμα» στην κυβέρνηση Σημίτη. Όλες αυτές οι τουρκικές «συνήθειες» εξυπηρετούνται από μια περιφερειακή συγκυρία που θα διευκόλυνε τον γεωπολιτικό της απεγκλωβισμό. Σε λίγες μέρες αναμένουμε και την Τριμερή μεταξύ Ελλάδος, Κύπρου και Ισραήλ.
Η Άγκυρα, με το ζήτημα της Συρίας να έχει πάρει επικίνδυνη τροπή για την ίδια, με τον Κόλπο να φλέγεται, τη Ρωσία να κλιμακώνει τα αντίμετρα εναντίον της και την τιμή των φυσικών πόρων να αυξάνεται σε μια περίοδο που η οικονομία της ματώνει, θα προσπαθήσει να παρέμβει δυναμικά στις συζητήσεις που αφορούν τους ενεργειακούς πόρους. Στο βάθος, η Τουρκία θα προσπαθήσει να φέρει τριβές στις συνεννοήσεις του Ελληνισμού με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, καθώς, κατά την οπτική της, αυτές οι συνεργασίες έχουν «αντιτουρκικό» χαρακτήρα και έχουν ως στόχο την περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό των τουρκικών συμφερόντων. Σημαντικός παράγοντας είναι πως το Αιγαίο έχει καταστεί πύλη προσφύγων και η Τουρκία θα εξυπηρετούσε περισσότερο τα συμφέροντά της, αν δημιουργούσε μια ένταση με την Ελλάδα στο Αιγαίο για ζητήματα που άπτονται την έρευνα και τη διάσωση, προσπαθώντας να πάρει ακόμη περισσότερο με το μέρος της εκείνες τις ευρωπαϊκές φωνές που δεν αφουγκράζονται την ελληνική ανησυχία. Τόσο η Ελλάδα, όσο και η Κύπρος οφείλουν να ορίσουν το 2016 ως έτος σταθμό αναφορικά με τις σχέσεις τους με την Τουρκία. Ειδικά στην Ελλάδα, όποιο κυβερνητικό σχήμα λάβει χώρα οφείλει να θεωρήσει τα ελληνο-τουρκικά ως ύψιστη προτεραιότητα.
Η Τουρκία, «βιάζεται» τόσο για το Κυπριακό, όσο και για τις ελληνοτουρκικές διαφορές, καθώς γνωρίζει πως η ανισορροπία δυνάμεων υπέρ της δε θα ισχύει εσαεί. Όσο περνούν οι μήνες, η Άγκυρα θα ασχολείται με όλο και περισσότερα διεθνοποιημένα ζητήματα εντός της, που θα αφορούν την ίδια της την ύπαρξη και αυτή είναι μια σημαντική παράμετρος που πρέπει να υπολογίζουμε.
* Ο κ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Παν/μιο Πελοποννήσου - συντονιστής στο Παρατηρητήριο Ανατολικής Μεσογείου στον Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ).πηγή
Δημοσίευση σχολίου