“There is no longer such thing as strategy, only crisis management”
Robert McNamara, υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ κατά τη κρίση των πυραύλων στη Κούβα (1962)
Στόχος κάθε προσπάθειας διαχείρισης κρίσης μπορεί να είναι εναλλακτικά η κλιμάκωση, η αποτροπή κλιμάκωσης ή η αποκλιμάκωση με βάση τις επιδιώξεις του κάθε εμπλεκόμενου παράγοντα. Η διαχείριση κρίσης δε συνεπάγεται απαραίτητα αποτροπή της κλιμάκωσης ή αποκλιμάκωση καθώς οι κρίσεις προσφέρουν τη δυνατότητα για αποσαφήνιση καταστάσεων, δυναμικών ή άλλων συμφερόντων. Με άλλα λόγια, η κρίση δεν είναι απαραίτητα αρνητική αφού επιλύει χωρίς ή με ελάχιστη βία καταστάσεις που στο παρελθόν οδηγούσαν τελεσίδικα με πόλεμο. Το ενδεχόμενο πρόκλησης μιας νέας ελληνοτουρκικής κρίσης είναι ορατό με τις πληροφορίες να συγκλίνουν ως προς τη πιθανότητα μιας σημειακής κρίσης στην ευρύτερη περιοχή του Καστελόριζου. Παρακάτω παρουσιάζονται επιγραμματικά οι τέσσερις αδυναμίες του ελληνικού μηχανισμού διαχείρισης κρίσεων με βάση προσωπικά συμπεράσματα από τη κρίση των Ιμίων. 1. Εθνικοί Κανόνες Εμπλοκής
Ο όρος ήρθε με δραματικό τρόπο στο προσκήνιο όταν στη σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου 1996, ο τότε Α/ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης ζήτησε την αποδέσμευση των Κανόνων Εμπλοκής που θα καθόριζε τις ενέργειες αντίδρασης των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στο ενδεχόμενο αποβίβασης Τούρκων σε βραχονησίδα και εγκατάσταση σημαίας σε αυτό, για να λάβει την απάντηση ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε διαπραγματεύσεις για μια πολιτική λύση. Αδιευκρίνιστο παραμένει εάν ο Α/ΓΕΕΘΑ ζητούσε αποδέσμευση πρόσθετων Κανόνων Εμπλοκής, πλέον εκείνων δηλαδή που αποδεσμεύθηκαν από τον τότε ΥΕΘΑ Γεράσιμο Αρσένη για ρίψη προειδοποιητικών βολών και ίση ανταπόδοση στις τουρκικές ενέργειες ή αν ήθελε επιβεβαίωση και επικύρωση αυτών των διαταγών από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών & Άμυνας (ΚΥΣΕΑ). Η άγνοια των Κανόνων Εμπλοκής είναι κυριολεκτικά απαγορευτική για την ομάδα διαχείρισης της κρίσης καθώς οι Ένοπλες Δυνάμεις θα κληθούν να ενεργήσουν βάση των ΕΚΕ, οι οποίοι καθορίζουν σε απόλυτο βαθμό τους προσφερόμενους τρόπους αντίδρασης σε επεξεργασμένα σενάρια δράσης του εχθρού. Από όσα έχουν γίνει γνωστά, η τελευταία επικαιροποίηση των Εθνικών Κανόνων Εμπλοκής των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων αποφασίστηκε από το Συμβούλιο Άμυνας (ΣΑΜ) στη συνεδρίαση της 22ας Σεπτεμβρίου 2008.
2. Ομάδα διαχείρισης κρίσεων και λήψη αποφάσεων
«Μια πολιτική παρέα που διαχειριζόταν άτσαλα τη κρίση». Αυτή ήταν η εντύπωση που σχημάτισε ο Α/ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Λυμπέρης για την ομάδα του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη που ανέλαβε να διαχειρισθεί τη κρίση των Ιμίων από το γραφείο του στη Βουλή. Είναι σαφές ότι σε περίπτωση μελλοντικής κρίσης, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία θα πρέπει να αντιμετωπίσει τη κρίση στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων, στα υπόγεια του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, όπου παρέχεται η πλήρης εικόνα της τακτικής κατάστασης και η δυνατότητα ασφαλών επικοινωνιών και επαλήθευσης. Ο συντονισμός διπλωματίας και στρατιωτικής ισχύος δε μπορεί να γίνει με τη χρήση στρατιωτικών χαρτών και κινητών τηλεφώνων από τη Βουλή με τη συμμετοχή άπειρων και ευθυνόφοβων στελεχών.
Στον απόηχο της κρίσης των Ιμίων υπήρξαν εισηγήσεις για τη σύσταση ενός εξειδικευμένου θεσμικού οργάνου (ενδεικτικά, Γραμματεία Εθνικής Ασφάλειας) που θα δρούσε υποστηρικτικά στο ΚΥΣΕΑ, το κατ΄εξοχήν κέντρο λήψης αποφάσεων σε ζητήματα άμυνας και εξωτερικής πολιτικής της ελληνικής κυβέρνησης. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν υλοποιήθηκε ποτέ ενώ ακόμα και το ΚΥΣΕΑ παρακάμπτεται ή επικυρώνει εκ των υστέρων τις αποφάσεις που λαμβάνει ο εκάστοτε πρωθυπουργός, βασιζόμενος σε στενούς συνεργάτες και πρόσωπα εμπιστοσύνης ή ad hoc ομάδες διαχείρισης κρίσης αφού ο παράγοντας χρόνος είναι αμείλικτος.
Σημαντικός παράγοντας του μηχανισμού διαχείρισης κρίσης είναι επίσης ο αριθμός αλλά και η πνευματική και φυσική κόπωση των μελών που διαχειρίζονται τη κρίση. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί, ότι η διαμεσολάβηση εκ μέρους των ΗΠΑ για αποκλιμάκωση της κρίσης των Ιμίων εκδηλώθηκε στις πρώτες πρωινές ώρες Ελλάδας και Τουρκίας ενώ για τους μεσολαβητές ήταν νωρίς το βράδυ, δηλαδή μια στιγμή για αυτούς πλήρους πνευματικής και σωματικής ευεξίας. Ο πυρήνας διαχείρισης της κρίσης θα πρέπει να αποτελείται από τον υπουργό Εθνικής Άμυνας, τον υφυπουργό Εθνικής Άμυνας, τον υπουργό Εξωτερικών, τον υφυπουργό Εξωτερικών ή εναλλακτικά του Γ.Γ. του ΥΠΕΞ (με παραμονή ενός στη Μονάδα Διαχείρισης Κρίσεων του ΥΠΕΞ), τον Α/ΓΕΕΘΑ και το διοικητή της ΕΥΠ. Σύμφωνα με μελέτη 278 κρίσεων, στο 51% των περιπτώσεων η ομάδα που έπαιρνε αποφάσεις απαρτιζόταν από τέσσερα ή λιγότερα άτομα ενώ μόνο στο 22% ξεπερνούσε τα 10 άτομα (Ηλίας Κουσκουβέλης, Λήψη Αποφάσεων Κρίση Διαπραγμάτευση, Παπαζήσης, Αθήνα 1997).
3. Ο ρόλος των υπηρεσιών πληροφοριών
Το παράδειγμα της απώλειας του ελικοπτέρου στη κρίση των Ιμίων είναι μια τραγική αλλά αντικειμενική απόδειξη του κόστους έλλειψης της πληροφόρησης. Λίγα 24ωρα πριν από την κορύφωση της κρίσης, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών είχε στα χέρια της το περιεχόμενο μιας συνομιλίας του τότε Αρχηγού του Τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού Ναυάρχου Guven Erkaya, που έδειχνε ότι η κλιμακούμενη κρίση στα Ίμια δεν ήταν η απρόβλεπτη εξέλιξη ενός τυχαίου επεισοδίου. Το ερώτημα που μένει αναπάντητο είναι κατά πόσο υπήρξε έγκαιρη προειδοποίηση για την τουρκική απόβαση στα Ίμια. O σταθμός της ΕΥΠ στην Αλεξανδρούπολη είχε εντοπίσει από ανοικτά κανάλια επικοινωνίας εντολές του τουρκικού Αρχηγείου Στόλου προς δύο περιπολικά το απόγευμα της 29ης Ιανουαρίου. Η εντολή ήταν σαφής, να πλησιάσουν και στις δύο βραχονησίδες και να ελέγξουν αν και πού υπάρχουν Έλληνες κομάντος, αλλά και Ελληνική σημαία. O κυβερνήτης του ενός περιπολικού ρωτήθηκε μάλιστα επίμονα από το κέντρο κατά πόσο θα μπορούσε να διαπιστώσει την τακτική κατάσταση κατά τη διάρκεια της νύχτας και με δεδομένες τις κακές καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν. Η σχετική συνομιλία μεταφράστηκε το βράδυ της 29ης Ιανουαρίου και στάλθηκε στην κεντρική υπηρεσία της ΕΥΠ το επόμενο πρωί. Από εκεί στάλθηκε από τον απόρρητο τηλέτυπο στο Κέντρο Επιχειρήσεων του ΓΕΝ. Είναι σαφές πως οι επιτελείς δεν έδωσαν την ανάλογη σημασία στην κρίσιμη πληροφορία, ενδεχομένως επειδή βομβαρδίζονταν εκείνη την ώρα με πληροφορίες για τις κινήσεις των τουρκικών πλοίων. Το βέβαιο πάντως είναι πως η ΕΥΠ είχε προειδοποιήσει εγκαίρως για επικείμενη ενέργεια των Τούρκων. Ένα από τα σοβαρά προβλήματα εκείνων των ημερών ήταν η καχυποψία του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη για τον τότε διοικητή της ΕΥΠ Ναύαρχο ε.α. Λεωνίδα Βασιλικόπουλο, ο οποίος περίμενε επί ματαίω στο προθάλαμο του πρωθυπουργικού γραφείου.
4. ΜΜΕ και Προπαγάνδα
Η αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων δυσχεραίνεται αφόρητα από την ανεξέλεγκτη ροή πληροφοριών προς τα ΜΜΕ, όπως απέδειξε και η κρίση των Ιμίων. Η έξοδος του Στόλου από το Ναύσταθμο Σαλαμίνας σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση έδωσε στην Τουρκία το διαμετρικά αντίθετο μήνυμα σε σχέση με το πολιτικό στόχο που είχε τεθεί για αποκλιμάκωση και «αποστρατικοποίηση» της κρίσης. Οι άστοχες και ασυντόνιστες δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών καθώς και η παγκόσμια πρωτοτυπία του τότε υπουργού Εξωτερικών Θεόδωρου Πάγκαλου να δίνει συνέντευξη σε τηλεοπτικό σταθμό τις κρισιμότερες ώρες της κρίσης, καλλιέργησαν κλίμα ανησυχίας στη κοινή γνώμη, η οποία δρα καταλυτικά στη λήψη αποφάσεων από πολιτικά πρόσωπα. Έλεγχος των πληροφοριών, περιορισμένες δημόσιες δηλώσεις σε συντονισμό με την ομάδα διαχείρισης κρίσης, επιτήρηση των ραδιοτηλεοπτικών μέσων (ιδιαίτερα στις ακριτικές περιοχές) και του διαδικτύου είναι ενέργειες επιβεβλημένες σε μία μελλοντική ελληνοτουρκική κρίση. Η Ελλάδα δεν αντέχει δεύτερα Ίμια.
ΠΗΓΗ
Δημοσίευση σχολίου