Οταν ο Γάλλος διπλωμάτης Francois Georges Picot και ο Sir Mark Sykes, Βρετανός αριστοκράτης και στέλεχος του Foreign Office, καθόριζαν τις σφαίρες επιρροής των κρατών τους στη Μέση Ανατολή, μια συμφωνία που κατέληξε στη γνωστή συμφωνία Sykes-Picot του 1916, σίγουρα δεν φανταζόταν ότι θα διαρκούσε για σχεδόν έναν αιώνα. Οπως δεν θα περίμεναν ότι η περιοχή της Μέσης Ανατολής θα γινόταν υποχείριο φανατικών ισλαμιστών ως εργαλείο μεταβολής των διπλωματικών αποτελεσμάτων της εν λόγω συμφωνίας.
Η Αραβική Ανοιξη θέτει το τέλος της μακράς μετάβασης από το αποικιακό σύστημα του 19ου αιώνα στο μεταποικιακό του 20ού και εισάγει το εν λόγω υποσύστημα σε μια νέα σκοτεινή περίοδο, αυτή του ισλαμιστικού ολοκληρωτισμού. Σήμερα, στη Μέση Ανατολή αλλά και στην αφρικανική ήπειρο δρουν πολλές δεκάδες μικρές ένοπλες ομάδες, κυρίως σουνιτικές, που είτε λειτουργούν ως τοπικές μαφίες,
εκμεταλλευόμενες τις τοπικές ροές παραγωγής, είτε ως μισθοφόροι, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στην Αλ Κάιντα ή στην ISIS. Το έως σήμερα απότοκο της Αραβικής Ανοιξης είναι ότι η Μέση Ανατολή βρίσκεται αντιμέτωπη με μια εμφατική διασπορά πολιτικής κυριαρχίας, αφού στην πλειονότητά τους τα αραβικά κράτη -με εξαίρεση την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τη Σαουδική Αραβία και τα εμιράτα της Αραβικής Χερσονήσου- έχουν απολέσει τη δυνατότητα να είναι οντολογικά αυθύπαρκτα, ευρισκόμενα σε μια διαρκή ενδοκρατική τριβή μεταξύ διαφορετικών ομάδων και φυλών.
Δεν είναι λίγοι αυτοί που για τη συγκεκριμένη κατάσταση κατηγορούν τον δυτικό κόσμο, αφού θεωρούν ότι και η Αραβική Ανοιξη αποτελεί δικό τους δημιούργημα. Ξεπερνώντας άλλο ένα σενάριο συνωμοσίας που δεν μπορεί να απαντήσει ικανοποιητικά ποια κέρδη έφερε για τον δυτικό κόσμο η Αραβική Ανοιξη ώστε να είναι αυτός ο παράγοντας που την παρήγαγε, είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι η Δύση δείχνει αδύναμη να παρέμβει στο φουρτουνιασμένο εσωτερικό του Ισλάμ, κυρίως εξαιτίας της έντασης του αποδομητικού φαινομένου, αλλά και γιατί ακόμα και σήμερα ένα μεγάλο μέρος των δυτικών πολιτικών ελίτ αδυνατεί να κατανοήσει τις θεωρητικές διαφοροποιήσεις που εμφανίζονται στον δογματικό πυρήνα της ισλαμικής θρησκευτικοκοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας.
Από καιρό σε καιρό διάφορες προσεγγίσεις εμφανίζονται στον πυρήνα της διεθνοπολιτικής σκέψης, που υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα του τζιχαντισμού είναι κοινωνικό ή ότι το Ισλάμ θα μπορούσε να ξεφύγει από το σφιχταγκάλιασμα με τον ζηλωτισμό μέσα από την εξάπλωση της αστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μακάρι τα πράγματα να ήταν τόσο απλά. Ο ισλαμιστικός ζηλωτισμός δεν είναι ένα ζήτημα που προκύπτει από το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των πλατιών μαζών του αραβικού κόσμου που ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας. Δίπλα σε έναν πάμφτωχο τρομοκράτη βομβιστή βρίσκεται ένα μέλος της αραβικής ελίτ, που κι αυτός είναι έτοιμος και πρόθυμος να θυσιαστεί σπέρνοντας τον τρόμο και τον θάνατο. Τι τους ενώνει; Η ακραία ανάλυση του περιεχομένου του Κορανίου. Μια ανάλυση που διαπερνά τάξεις και οικονομικά στεγανά και δημιουργεί ευρείες εσχατολογικές συλλογικότητες. Παράλληλα, το Ισλάμ δεν μπορεί να συμβαδίσει με την αστική φιλελεύθερη δημοκρατία. Το αποτυχημένο παράδειγμα της τουρκικής δημοκρατίας α λα καρτ υπό τον Ρ. Τ. Ερντογάν και του Πακιστάν αποδεικνύει ότι το Ισλάμ είναι μια ολοκληρωμένη ιδεολογία με απτό φιλοσοφικό πλαίσιο, δομή κοινωνικής συγκρότησης και οικονομικής διάστασης, καθώς επίσης και αναδιάταξης του διεθνοσυστημικού πεδίου που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την αστική φιλελεύθερη δημοκρατία και τις αρχές που αυτή πρεσβεύει.
Τι μπορεί να γίνει; Να ηττηθεί η ISIS, δίχως βέβαια αυτό να σημαίνει ότι οι φονταμενταλιστές θα εξαφανιστούν οριστικά. Επιπρόσθετα, η Δύση θα πρέπει να αποφασίσει να συγκρουστεί ανοιχτά με τους ισλαμιστικούς κύκλους σε θεωρητικό επίπεδο. Η σαλαφιστική προσέγγιση στο Κοράνι γεννά μίσος και νέους τζιχαντιστές, όταν ισλαμικές θεωρίες ανοχής και πασιφισμού, όπως για παράδειγμα ο σουφισμός, έχουν καταπέσει. Καιρός να ενεργοποιηθούν τα θεωρητικά αυτά αντίβαρα με τη στήριξη της Δύσης απέναντι στο μίσος και στον τρόμο των φανατικών που θεοποιούν τη δογματική διαστρέβλωση του al jihad al akbar, του «μεγάλου αγώνα» δηλαδή.
Σπύρος Ν. Λίτσας
Επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας
πηγή
Δημοσίευση σχολίου