Γιώργος Στάμκος
Καλώς ήλθατε στο νέο “Περσικό Κόλπο” της Ευρώπης! Πρόκειται φυσικά για την Ανατολική Μεσόγειο, εκείνη τη μεγάλη θάλασσα στα νοτιοανατολικά μας, η οποία περιβρέχει την Κύπρο και ενώνει τρεις ηπείρους (Ασία, Αφρική, Ευρώπη). Μέχρι πρότινος η αξία αυτής της θαλάσσιας περιοχής ήταν σχεδόν αποκλειστικά γεωστρατηγική, με κομβικά σημεία της τη Διώρυγα του Σουέζ και την Κύπρο, που γειτνιάζουν επικίνδυνα με την ασταθή ζώνη του Λεβάντε και των Ισραηλινο-Αραβικών συγκρούσεων. Η ανακάλυψη ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία, των τεράστιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου, προσέδωσε σε αυτή την περιοχή και τεράστια γεωοικονομική και ενεργειακή αξία.
Ενέργεια και γεωπολιτικές ανακατατάξεις
Αυτή η ανακάλυψη, αρχικά του κοιτάσματος φυσικού αερίου στο Πεδίο Ταμάρ (ΑΟΖ Ισραήλ, 2009), του Λεβιάθαν (ΑΟΖ Ισραήλ, 2010), της Αφροδίτης (ΑΟΖ Κύπρου 2011) και του Ζορ (ΑΟΖ Αιγύπτου 2015), συνέπεσε με ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις στην περιοχή. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη (2011), ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία (2011-2019), οι αναταραχές στην Αίγυπτο με την άνοδο και πτώση της “Μουσουλμανικής Αδελφότητας” (2011-2013) και στη συνέχεια με την εκλογή του φιλοδυτικού προέδρου Αλ Σίσι, αλλά κυρίως η διάρρηξη και ψύχρανση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων, μετά το περιστατικό στο πλοίο Mavi Marmara το 2010, οδήγησαν σε αναδιάταξη των γεωπολιτικών ισορροπιών στην περιοχή.
Ο πόλεμος στη Συρία, εκτός από το μισό εκατομμύριο νεκρούς και τα πολλά εκατομμύρια των προσφύγων, οδήγησε στην ενεργή παρουσία και εμπλοκή του ρωσικού παράγοντα, με τη Ρωσία να διαθέτει πλέον μόνιμη ναυτική βάση στο συριακό λιμάνι στην Ταρτούς, και καθοριστικό ρόλο στις συριακές εξελίξεις και γεωπολιτικές βλέψεις στην Αν. Μεσόγειο. Οδήγησε σε στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στη βορειοδυτική Συρία και σε πλήθος προκλητικών ενεργειών του πολεμικού ναυτικού της Άγκυρας, η οποία αμφισβητεί ευθέως το μέγεθος ακόμη και την ύπαρξη της κυπριακής και ελληνικής ΑΟΖ στην περιοχή. Οδήγησε όμως ταυτόχρονα και στη σύσφιξη των διμερών σχέσεων Ισραήλ-Κύπρου και στη δημιουργία ενός “ενεργειακού άξονα” στον οποίο προστέθηκε και η Ελλάδα.
Το “ενεργειακό τρίγωνο” Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ
Το τριμερές σχήμα συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως το “ενεργειακό τρίγωνο” της Αν. Μεσογείου, το οποίο προσβλέπει στη σταθερότητα της περιοχής και στη συνεργασία πάνω στην εκμετάλλευση και διοχέτευση των τεράστιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων από τη λεκάνη της νοτιοανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη μέσω Ελλάδος. Βασικός στόχος της τριμερούς συνεργασίας είναι η κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου East-Med, κόστους περίπου 10 δισ. Ευρώ, ο οποίος θα μεταφέρει αέριο από τα κοιτάσματα της, πλούσιας σε υδρογονάνθρακες, λεκάνης της Λεβαντίνης, μέσω Κύπρου και Κρήτης, στην ηπειρωτική Ελλάδα και από εκεί προς την Ευρώπη, μέσω Βαλκανίων και Ιταλίας (με την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού Poseidon), εφοδιάζοντας τις ευρωπαϊκές αγορές. Είναι ένα έργο το οποίο βλέπουν πολύ θετικά οι Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον, καθώς θα βοηθήσει στην απεξάρτηση της Ευρώπης από το, σχεδόν μονοπώλιο, του ρωσικού αερίου, βοηθώντας έτσι στον πλουραλισμό των γραμμών του ενεργειακού ανεφοδιασμού της.
Στόχος αυτής της τριμερούς συνεργασίας είναι επίσης και η παράκαμψη της Τουρκίας του Ερντογάν, που δε θεωρείται πλέον αξιόπιστος σύμμαχος της Δύσης, αλλά ένας αλλοπρόσαλλος παίκτης εκτός κανόνων, ενώ ταυτόχρονα εκφράζει συχνά και νεο-οθωμανικές επεκτατικές φιλοδοξίες. Η Τουρκία, αισθανόμενη ότι μπαίνει στη γωνία σχετικά με τη νομή αυτής της τεράστιας “ενεργειακής πίτας” και των εσόδων που συνεπάγεται, αυξάνει συνεχώς την πίεσή της, λειτουργώντας συχνά ως διεθνής ταραξίας, και πιστεύοντας πως έτσι θα εξωθήσει τα υπόλοιπα, στρατιωτικά πιο αδύναμα, μέρη να της αναγνωρίσουν μερίδιο. Φυσικά καταστρατηγώντας κάθε έννοια Διεθνούς Δικαίου, αδιαφορώντας για τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (την οποία και ποτέ δεν υπέγραψε) και αμφισβητώντας τη νομιμότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, πόσο μάλιστα το δικαίωμα της να αξιοποιήσει την ΑΟΖ της.
Όταν μάλιστα κυβερνούσε στην Αίγυπτο ο Μοχάμεντ Μόρσι και η Μουσουλμανική Αδελφότητα, δηλαδή από το 2011 ως τις 3 Ιουλίου του 2013, η Τουρκία επιχείρησε να χαράξει ΑΟΖ απευθείας με την Αίγυπτο, παρακάμπτοντας και αμφισβητώντας εντελώς την ύπαρξη κυπριακής και ελληνικής ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η καθαίρεση ωστόσο του Μόρσι από τον αιγυπτιακό Στρατό, η προκήρυξη πρόωρων εκλογών και η εκλογή του Αλ Σίσι στην προεδρία της χώρας, οδήγησαν σε σύγκρουση της Αιγύπτου με την Τουρκία και στην επαναπροσέγγιση της με τη Δύση και την Ελλάδα. Έτσι από το 2014 άρχισε να διαμορφώνεται στην Ανατολική Μεσόγειο και η τριμερής συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου, ενώ Αίγυπτος και Κύπρος χάραξαν τα όρια των δικών τους ΑΟΖ, ώστε να μπορούν να προχωρήσουν απρόσκοπτα στην εκμετάλλευσή τους.
Αίγυπτος: ο δημογραφικός γίγαντας της Μεσογείου
Η Αίγυπτος, εκτός από πανάρχαιος πολιτισμός, αποτελεί σήμερα και μια ανερχόμενη δύναμη μεταξύ δύο ηπείρων (Αφρική – Ασία), που ελέγχει τη διώρυγα του Σουέζ και έχει έναν ολοένα και αυξανόμενο ρόλο στα τεκταινόμενα στης Ανατολικής Μεσογείου. Με πληθυσμό 96 εκατομμυρίων κατοίκων (90% Μουσουλμάνοι Σουνίτες και 10% Χριστιανοί Κόπτες), που θα εκτιναχθεί στα 149 εκατομμύρια το 2050 για να σταθεροποιηθεί στα 196 εκατομμύρια το 2100 (προβλέψεις του ΟΗΕ), αποτελεί τη μεγαλύτερη πληθυσμιακά χώρα του Αραβικού κόσμου και της Μεσογείου. O μελλοντικός πληθυσμός του Καΐρου, που σήμερα ανέρχεται γύρω στα 20 εκατομμύρια κατοίκους, θα φθάσει τα 40 εκατομμύρια και θα είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις του κόσμου. Συγκριτικά με την Αίγυπτο ο σημερινός πληθυσμός της Τουρκίας (70% Τούρκοι) από 84 εκατομμύρια θα κορυφωθεί στα 96 εκατομμύρια το 2060 για να αρχίσει να γηράσκει και να μειώνεται στη συνέχεια και να φθάσει στα 88 εκατομμύρια το 2100 (στοιχεία του ΟΗΕ) με φθίνουσα τάση. Κοντολογίς η Αίγυπτος, όχι μόνο σήμερα, αλλά και ολόκληρο τον 21ο αιώνα θα είναι ο δημογραφικός γίγαντας της Ανατολικής Μεσογείου, με ότι και να συνεπάγεται αυτό.
Η ανερχόμενη ενεργειακή δύναμη της Αιγύπτου
Η Αίγυπτος εκτιμάται πως διαθέτει τεράστια κοιτάσματα φυσικού αερίου, τόσο στον κόλπο του Σουέζ, όσο και στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, στα ανοικτά του Δέλτα του Νείλου και στο κοίτασμα Ζορ, τα οποία εκτιμώνται σε 2.180 κυβικά χιλιόμετρα. Είναι ένας μεγάλος εξαγωγέας υγροποιημένου αερίου (LNG), μετά το Κατάρ και το Ιράν. Αυτή τη στιγμή το 23% του ΑΕΠ της Αιγύπτου προέρχεται, άμεσα ή έμμεσα, από υδρογονάνθρακες και το ποσοστό αυτό μπορεί να φθάσει μέχρι και το 30%. Παρόλα αυτά κατασκευάζει κι ένα τεράστιο πυρηνικό εργοστάσιο στο El Badaa στα βόρεια της χώρας, με συνολικό κόστος 25 δισ. δολάρια και ρωσική χρηματοδότηση. Και αυτό γιατί ως χώρα με αυξανόμενο πληθυσμό, περιορισμένους υδάτινους πόρους και καλλιεργήσιμες εκτάσεις, και με μια αναπτυσσόμενη οικονομία, έχει τεράστιες ενεργειακές ανάγκες.
Εκτός από την ενέργεια και τον τουρισμό, τα δύο κανάλια του Σουέζ (το δεύτερο εγκαινιάστηκε το 2015) φέρνουν στην Αίγυπτο έσοδα της τάξεως των 10 δισ. δολαρίων ετησίως. Σε πολιτικό επίπεδο η σημερινή Αίγυπτος θεωρείται από τη Δύση ως ένας σταθερός και αξιόπιστος σύμμαχος στην περιοχή. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι λαμβάνει ετήσια στρατιωτική βοήθεια από τις ΗΠΑ της τάξεως των 1,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων και θεωρείται από την Ουάσιγκτον ως ο μεγαλύτερος σύμμαχος, που δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Φυσικά παίζει ρόλο το γεγονός πως η Αίγυπτος θεωρείται “πλευρική δύναμη” υποστήριξης του Ισραήλ, καθώς είναι από τις λίγες αραβικές χώρες που δεν αμφισβητεί επίσημα το δικαίωμα ύπαρξης του κράτους του Ισραήλ, υποστηρίζοντας, όπως και η Ελλάδα, τη λύση των δύο κρατών “Ισραήλ-Παλαιστίνη”, το ένα δίπλα στο άλλο.
Το γιγαντιαίο κοίτασμα Ζορ
Σε κάθε περίπτωση η Αίγυπτος εξελίσσεται σ' έναν δραστήριο ενεργειακό παίκτη στην Ανατολική Μεσόγειο με μεγάλες δυνατότητες εξόρυξης και εξαγωγής υδρογονανθράκων. Η ανακάλυψη το 2015 του κοιτάσματος Ζορ, κοντά στα όρια του Οικοπέδου 10 της κυπριακής ΑΟΖ, επιβεβαίωσε και ενίσχυσε αυτή την πεποίθηση. Το κοίτασμα αυτό βρέθηκε σ' ένα θαλάσσιο τεμάχιο, με έκταση 3.765 τετραγωνικών χιλιομέτρων, το οποίο παραχώρησε η αιγυπτιακή κυβέρνηση το 2013 στην ιταλική εταιρεία ΕΝΙ για να διεξάγει σχετικές έρευνες και εκμετάλλευση. Τελικά η ΕΝΙ ανακοίνωσε το 2015 πως ανακάλυψε σε αυτό το τεμάχιο το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου που βρέθηκε ως σήμερα στη Μεσόγειο θάλασσα, σχεδόν το διπλάσιο σε μέγεθος του κοντινού κοιτάσματος αερίου στο πεδίο Λεβιάθαν της ισραηλινής ΑΟΖ. Το αιγυπτιακό κοίτασμα Ζορ βρίσκεται σε μια έκταση 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων και σε βάθος 1.450 μέτρων. Τα αποθέματα του εκτιμούνται σε 850 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (30 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια) και από μόνο του είναι ικανό για να καλύψει τις αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες της Αιγύπτου για τα επόμενα 50 χρόνια. Χάρη στο κοίτασμα Ζορ η Αίγυπτος μπορεί να διπλασιάσει τα αποθέματα φυσικού αερίου που διαθέτει και να εξελιχθεί στη μεγαλύτερη εξαγωγική δύναμη υδρογονανθράκων της Μεσογείου, διοχετεύοντας μάλιστα σημαντικές ποσότητες αερίου μέσω του East-Med προς την Ευρώπη.
Και το πολλά υποσχόμενο Τεμάχιο 10 της κυπριακής ΑΟΖ
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός πως το κοίτασμα αερίου στο Τεμάχιο 10 της κυπριακής ΑΟΖ, το οποίο γειτνιάζει με το αιγυπτιακό κοίτασμα “Ζορ”, η έρευνα και εκμετάλλευση του οποίου έχει ανατεθεί στην Exxon Mobil, έχει παρόμοια γεωλογική δομή και εκτιμάται πως περιέχει ένα παρόμοιο απόθεμα φυσικού αερίου. Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα των ερευνών πρόκειται να ανακοινωθούν στο προσεχές διάστημα και θα είναι επιβεβαιωτικά του γεγονός πως η Ανατολική Μεσόγειος είναι στην ουσία ένας άλλος Περσικός Κόλπος. Αυτό μπορεί βέβαια να αυξήσει τις ορέξεις της Άγκυρας. Ωστόσο η παρουσία της αμερικανικής Exxon Mobil στην κυπριακή ΑΟΖ καθώς και η έντονη παρουσία του Αμερικανικού Στόλου στην περιοχή λειτουργεί αποτρεπτικά για την Τουρκία, τουλάχιστον για την περίπτωση του Τεμαχίου 10. Από την άλλη τα περισσότερα κοιτάσματα υδρογονανθράκων βρίσκονται αρκετά μακριά από την Τουρκία, ακόμη και από την ΑΟΖ που η ίδια κήρυξε αυθαίρετα καταπατώντας το Διεθνές Δίκαιο. Μόνον τη λεκάνη της Λεβαντίνης, τμήμα της οποίας ανήκει και στην κυπριακή ΑΟΖ, εκτιμάται πως διαθέτει 122 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου. Κι άλλα κοιτάσματα πρόκειται να ανακαλυφθούν σύντομα, όχι μόνο στο Τεμάχιο 10 αλλά και αλλού.
Κοιτάσματα που εκτείνονται από το Δέλτα του Νείλου μέχρι τη λεκάνη της Λεβαντίνης και σίγουρα υπερβαίνουν εκείνα της Κασπίας Θάλασσας. Αν προστεθούν μάλιστα και εκείνα που ίσως ανακαλυφθούν δυτικότερα, στην ελληνική ΑΟΖ, τα κοιτάσματα αυτά θα μπορούσαν κάλιστα να συγκριθούν με εκείνα ενός μικρού “Περσικού Κόλπου”, που όμως βρίσκεται στην αυλή της Ευρώπης και η οποία έχει ζωτικά συμφέροντα για την εκμετάλλευση τους.
Τι μέλλει γενέσθαι
Οπότε θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως τόσο η Ευρώπη, όσο και οι ΗΠΑ θα ενσκήψουν το επόμενο διάστημα με ζωηρότερο ενδιαφέρον στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς θα έχουν και οι ίδιες ζωτικά οικονομικά και ενεργειακά συμφέροντα να προασπιστούν, είτε για λογαριασμό των εταιρειών τους που δραστηριοποιούνται εκεί, είτε για να εξασφαλίσουν εναλλακτική για τον εφοδιασμό των αγορών τους με ενέργεια. Από την άλλη η Τουρκία αναμένεται να αυξήσει την επιθετικότητα και την προκλητικότητα της στην περιοχή, προκειμένου να διεκδικήσει μερίδιο από την “ενεργεία πίτα”, έστω μέσω της μεταφορά αερίου άλλων χωρών από το έδαφός της. Θα αυξηθούν και οι πιέσεις για επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων και της επίλυσης του Κυπριακού, προκειμένου να εξασφαλιστεί, όσο γίνεται, αυτή η κρίσιμη ενεργειακά περιοχή από νέες εστίες συγκρούσεων και αστάθειας.
Σε αυτό το γεωπολιτικό περιβάλλον η Αίγυπτος θα επιδιώξει να εξασφαλίσει στρατηγική σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έχοντας ως διαμεσολαβητές και συνδετικούς κρίκους την Κύπρο και την Ελλάδα, η οποία θα αναβαθμίσει ακόμη περισσότερο τη γεωπολιτική της σημασία. Μια γεωοικονομικά αναβαθμισμένη Ανατολική Μεσόγειο σημαίνει, το λιγότερο, μια γεωπολιτικά αναβαθμισμένη Ελλάδα, η οποία θα πρέπει να ανασχεδιάσει τη μεσογειακή της πολιτική αξιοποιώντας όλα τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα ως συνδετικός κρίκος της Ε.Ε. με την Ανατολική Μεσόγειο
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Δημοσίευση σχολίου