του Thomas de Waal
Μετά από ένα άνευ προηγουμένου "ανοιγμα” στον κόσμο, η Τουρκία κλείνεται και πάλι. Δημοσιογράφοι και ακαδημαϊκοί διώκονται. Ο πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan έχει ξεκινήσει πόλεμο για άλλη μία φορά με τους μαχητές του ΡΚΚ, αποκηρύσσοντας την διαδικασία ειρήνευσης την οποία ο ίδιος ξεκίνησε. Ο Erdogan επιτίθεται κατά των αποκαλούμενων τρομοκρατών, με γλώσσα παρόμοια με αυτή που χρησιμοποιούσαν οι στρατιωτικοί στη δεκαετία του ’80, τους οποίους πάλεψε σκληρά να αποδυναμώσει, σκιαγραφώντας σχεδόν οποιονδήποτε που συμπάσχει με το κουρδικό ζήτημα, τρομοκράτη.
Είναι μια επώδυνη αντίθεση με τα πρώτα χρόνια της ηγεσίας του Erdogan στα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν υπήρξε συζήτηση για τα δικαιώματα των μειονοτήτων, της ελευθερίας του Τύπου, και για την ένταξη στην ΕΕ. Η οπισθοδρόμηση της τελευταίας δεκαετίας μπορεί να συνοψιστεί ως ότι οι ηγέτες της Τουρκίας χαράμισαν την κληρονομιά του Hrant Dink.
Μια μέρα στην Κωνσταντινούπολη πριν από εννέα χρόνια, υπήρξε μια στιγμή τραγωδίας που επίσης λέει πολλά για τις ελπίδες που υπήρχαν την συγκεκριμένη περιοδο. Ο Hrant Dink, ένας τουρκό-αρμένιος δημοσιογράφος και ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δολοφονήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2007, από έναν έφηβο ριζοσπάστη εθνικιστή. Τέσσερις ημέρες αργότερα, ως αντίδραση στην δολοφονία, χιλιάδες απλοί Τούρκοι πολίτες διαδήλωσαν στην Κωνσταντινούπολη στην κηδεία του Dink φέροντας πλακάτ που έγραφαν: "είμαστε όλοι Hrant Dink” και "είμαστε όλοι Αρμένιοι”.
Δεν ήταν μια απλή λαϊκή κατακραυγή. Ο Erdogan καταδίκασε έντονα την δολοφονία, και Τούρκοι υπουργοί παραβρέθηκαν στην κηδεία. Ο Ahmet Davutoglu, τωρινός πρωθυπουργός, έχει επανειλημμένως επαινέσει τον Dink ως άνθρωπο με θάρρος, ειρηνικό.
Ωστόσο τώρα, η κυβέρνηση Davutoglu όχι μόνο πολεμά τους Κούρδους ξανά αλλά επίσης προβάλλει αξιώσεις στην αρμένικη εκκλησία της κατοικημένης από Κούρδους πόλης Ντιγιάρμπακιρ, την οποία η τοπική κοινότητα είχε επαναφέρει στην αρμένικη κοινότητα ως τόπο λατρείας.
Οι κατασταλτικές πολιτικές εναντίον των Κούρδων, αντικατοπτρίζουν πολιτικές μισαλλοδοξίας που ασκήθηκαν σε όλη την ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας εναντίον των πολύ μικρότερων χριστιανικών μειονοτήτων: οι εναπομείναντες Αρμένιοι, Ασσύριοι και Έλληνες που επιβίωσαν από τις εκστρατείες του τελευταίου οθωμανικού καθεστώτος να τους καταστρέψουν.
Στην Τουρκία (και όχι μόνο εκεί), ένα παρελθόν που δεν έχει εξεταστεί σε βάθος, νομιμοποιεί ένα μη ανεκτικό παρόν. Ο Dink έκανε περισσότερα από κάθε μεμονωμένο άνθρωπο για να καταπολεμήσει τις αδικίες τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος. Εκμεταλλεύτηκε την στιγμή για να μιλήσει για την μικρή και άτολμη αρμένικη κοινότητα της Κωνσταντινούπολης -και όχι μόνο για αυτούς. Απλά, εύγλωττα και θαρραλέα, απελευθέρωσε απόψεις που άλλοι δεν μπορούσαν να προφέρουν -ή που φοβόταν να το κάνουν- ενώ την ίδια στιγμή κατανοούσε τα τρωτά σημεία της Τουρκίας. Για παράδειγμα, για την κληρονομιά της γενοκτονίας των Αρμενίων το 2015, δήλωσε αξέχαστα ότι: "Τούρκοι και Αρμένιοι και ο τρόπος με τον οποίο βλέπουν η μία πλευρά την άλλη, αποτελούν δυο κλινικές περιπτώσεις. Οι Αρμένιοι με τα τραύματά τους, οι Τούρκοι με την παράνοιά τους”.
Ο Dink ήταν ένας ήρωας στην Τουρκία. Τώρα, επιτέλους, ο αναγνώστης στην αγγλική γλώσσα μπορεί να διαβάσει για αυτόν, με την έκδοση της αγγλικής εκδοχής της φανταστικής βιογραφίας του 2010 Tuba Candar.
Ο αγγλικός τίτλος είναι Μια αρμένικη φωνή όσων δεν έχουν φωνή στην Τουρκία. Η λαμπρή μέθοδος του Candar είναι να καταστήσει αυτό, ένα βιβλίο φωνών. Είναι ένα ηχηρό μωσαϊκό που αποτελείται από δεκάδες φωνές της οικογένειας του Dink, των φίλων του, των συναδέλφων, μια βιογραφία ως μια πολυφωνική προφορική ιστορία. Η προσωπική εξέλιξη του Dink προχωράει παράλληλα με την ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας. Το βιβλίο αρχίζει με την λιτότητα της επαρχιακής ζωής στη δεκαετία του ’50. Ο Dink ενηλικιώνεται ως αριστερός μέσα στην αναταραχή των πολιτικών συγκρούσεων της δεκαετίας του 1970. Ο ίδιος, μαζί με άλλους ακτιβιστές πολιτικών δικαιωμάτων, φυλακίζεται και βασανίζεται μετά από το πραξικόπημα του 1980. Εδώ, η πολυφωνία γίνεται κακοφωνία καθώς ο Dink και οι συγκρατούμενοί του συμμετέχουν σε αυτό που ο ίδιος χαρακτήρισε μια "θαυμάσια χορωδία τουαλέτας” στην φυλακή, τραγουδώντας τον τουρκικό εθνικό ύμνο δυνατά, για να μην τους χτυπήσουν οι φρουροί.
Ο αναγνώστης (στην αγγλική γλώσσα), μπορεί να χαθεί παρά το ότι του παρέχεται ένα γλωσσάριο και ένα χρονολόγιο και παρά την όμορφη μετάφραση του Maureen Freely. Η πληθώρα των ονομάτων και αναφορών, είναι δύσκολο για οποιονδήποτε που δεν είναι γνώστης της ιστορίας της σύγχρονης Τουρκίας.
Αλλά αξίζει να επιμείνει κανείς. Η ιστορία της προσωπικής ζωής του Dink είναι αντάξια ενός μυθιστορήματος του 19ου αιώνα. Ήταν ένα παιδί του δρόμου, μαθητής, ριζοσπάστης, πατέρας, φυλακισμένος, επιχειρηματίας, τζογαδόρος. Όλα αυτά εξανθρωπίζουν τον ήρωα προτού ο αναγνώστης φτάσει στο δημόσιο πρόσωπο, που αναγνωρίζεται ως ο δημοσιογράφος της τουρκό-αρμενικης εφημερίδας Agos.
Η Agos ήταν κάτι περισσότερο από μια εφημερίδα. Ήταν επίσης, όπως λέει μια φωνή στο βιβλίο, "ένα κέντρο αστικής κοινωνίας” και όπως αναφέρεται σε ένα κεφάλαιο, "ένας κόσμος” στον οποίο πολλοί άνθρωποι μπορούσαν να εκφράσουν για πρώτη φορά τα ζητήματα που τους ανησυχούσαν.
Στο βιβλίο του Candar, ένας συνάδελφος Αρμένιος της Κωνσταντινούπολης, ο Etyen Mahcupyan, λέει:
Οι πόρτες άνοιξαν τόσο στις εφημερίδες όσο και στα ΜΜΕ αναμετάδοσης, ανοίγοντας τον δρόμο για έναν ζωντανό διάλογο για την ταυτότητα. Και μέσω αυτός των θυρών ήρθε ο Hrant, με την ζεστή, ειλικρινή του φωνή. Και μετέβαλε το αρμενικό ζήτημα σε κάτι που θα μπορούσαν να ακούσουν οι άνθρωποι. Μέχρι τώρα, κατέλαβε τις ευρύτερες προοπτικές ενός πολυπολυτισμικού κόσμου με πολλαπλές ταυτότητες. Στη διάρκεια αυτών των τελευταίων ετών, δεν μιλούσε πλέον για το αρμένικο ζήτημα. Μιλούσε για τους αλεβίτες και τους Κούρδους. Ήταν υπέρ των κοριτσιών που φορούσαν μαντίλες όταν τα πανεπιστήμια αρνήθηκαν να τις δεχθούν λόγω της μαντήλας.
Όπως προέβλεψε ο Dink, η οπισθοχώρηση της Τουρκίας από την δημοκρατία έχει επίσης μειώσει την προθυμία του τουρκικού κράτους να συμβιβαστεί με την ιστορία της και με τις μειονότητες που υπέφεραν από αυτή την ιστορία. Αυτό με την σειρά του έχει σκληρύνει την στάση μέρους της αρμένικης διασποράς εναντίον της Τουρκίας και διαιωνίζει μια αιτία που εξόργιζε τον Dink: την διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας. Κατά την άποψή του, τα χτυπήματα στην Τουρκία από το εξωτερικό για το αρμενικό ζήτημα είχαν μικρή επίδραση και σχολίαζε "δυσκολεύτηκα να αποδεχθώ την φυλάκιση της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα σε ένα νομικό όρο (γενοκτονία), που ο ίδιος είναι σχεδιασμένος για να παράγει ένα πολιτικό αποτέλεσμα”.
Για τον Dink, το να έχει το ένα πόδι στον τουρκικό κόσμο και το άλλο στον αρμένικο, ήταν ένα δύσκολο προνόμιο.Μία από τις φωνές στο βιβλίο επισημαίνει ότι "κάποιες φορές, μου θύμιζε ένα παιδί που προσπαθεί να βρει έναν τρόπο να φέρει σε επαφή τις δύο πλευρές μια αποξενωμένης οικογένειας”.
Το βιβλίο του Candar είναι μια υπενθύμιση του πόσο πολύ λείπει αυτό το όραμα στην Τουρκία.
Δημοσίευση σχολίου